Niewielkie powierzchowne oparzenia skóry można zazwyczaj leczyć samodzielnie bez pomocy medycznej, choć istnieją pewne wyjątki (patrz artykuł Ocena oparzenia, stopień i zakres). Poważne oparzenia muszą być zawsze leczone przez personel medyczny.

Leczenie w fazie ostrej

Pierwsze działania podjęte natychmiast po wystąpieniu oparzenia mogą mieć znaczący wpływ na ostateczny wynik. Zasadniczo ważne jest, aby utrzymywać uszkodzenie skóry na jak najniższym poziomie. Oparzenia należy ostrożnie schładzać, pomocne mogą się często okazać również środki przeciwbólowe. Oparzenie należy przykryć na sucho sterylnymi lub czystymi ściereczkami. Nie powinno się stosować kremów ani maści.

Ponieważ ofiary poważnych oparzeń mogą być nieprzytomne, należy stale sprawdzać puls i oddech. Jeśli osoba jest nieprzytomna, należy natychmiast wezwać lekarza pogotowia ratunkowego (jeśli jeszcze tego nie zrobiono). Jeśli pacjent nie oddycha, należy rozpocząć resuscytację. 

Zapobieganie dalszym uszkodzeniom termicznym

W przypadku wypadku z poparzeniem pierwszym krokiem jest usunięcie źródła ciepła lub wyjęcie osoby z niebezpiecznej strefy, jednocześnie dbając o własne bezpieczeństwo. Gorące przedmioty, jak żelazko czy gorąca płyta kuchenki, należy usunąć lub oddalić. Natychmiast usuń z poparzonej osoby gorące, płonące lub zwęglone ubrania, najlepiej używając nożyczek. Jeśli ubranie przywarło do skóry, nie próbuj go usuwać. Ogień należy gasić wodą, kocem lub przez obrócenie płonącej osoby na podłodze. Wszelkie działania ratunkowe powinny być podejmowane ostrożnie, aby uniknąć ryzyka dla siebie i poszkodowanego.

Oparzenia asfaltem należy chłodzić wodą. Nie należy próbować usuwać asfaltu z obszaru oparzenia, ponieważ może to doprowadzić do dalszego uszkodzenia skóry. W przypadku oparzeń elektrycznych przed udzieleniem pierwszej pomocy należy wyłączyć zasilanie i odłączyć poszkodowanego od źródła zasilania. Jeśli istnieje podejrzenie, że przepływ prądu nie został przerwany, konieczne jest bezpieczne przesunięcie poszkodowanego, unikając bezpośredniego kontaktu i używając izolujących przedmiotów.

Jeśli doszło do poważnego urazu, należy natychmiast zadzwonić pod numer alarmowy. Już podczas rozmowy telefonicznej można uzyskać wsparcie i pomoc. Poważne obrażenia obejmują na przykład rozległe oparzenia, które obejmują całe stawy, całą kończynę lub twarz, a także takie, które powodują duże pęcherze, głębokie rany z brązowymi przebarwieniami skóry lub nawet uszkodzoną tkanką mięśniową. Dzieci poniżej 2 lat zawsze powinny być kierowane do opieki medycznej lub szpitalnej, podobnie jak pacjenci w wieku poniżej 8 lat lub powyżej 60 lat, chyba że oparzenie jest bardzo małe. Leczenie szpitalne jest również zalecane dla osób z istniejącymi wcześniej schorzeniami. Jeśli istnieje podejrzenie, że pacjent wdychał gorące gazy, na przykład dym w przypadku pożaru, lub doszło do oparzenia spowodowanego prądem elektrycznym, zawsze konieczna jest również natychmiastowa interwencja medyczna.

Schładzanie oparzeń

Osoby udzielające pierwszej pomocy powinny najpierw (lub po wezwaniu pogotowia ratunkowego) aktywnie schłodzić małe i średnie rany; ma to działanie przeciwbólowe.

Do określenia powierzchni oparzenia najczęściej używa się "reguły dziewiątek", inaczej znanej jako "reguła Wallace'a". Według niej, powierzchnia kończyny górnej i głowy wynosi około 9%, podczas gdy kończyna dolna, powierzchnia przednia tułowia i tylna to około 18%. Innym sposobem jest zastosowanie "reguły dłoni", gdzie powierzchnia dłoni odpowiada 1% powierzchni ciała.

Chłodzenie powinno rozpocząć się dość szybko. Płucz oparzone miejsce przez około 15- 20 minut letnią bieżącą wodą (15–20°C), np. pod prysznicem. Nie należy stosować lodowatej wody, ponieważ nadmierny bodziec zimna powoduje zwężenie małych naczyń krwionośnych w skórze (skurcz naczyń). Odmrożenia skóry mogą powodować równie duże szkody, co oparzenia!

W przypadku schłodzenia dużych obszarów skóry (np. klatki piersiowej i brzucha), temperatura ciała może spaść; dotyczy to zwłaszcza dzieci. Stan może w związku z tym ulec pogorszeniu. Schładzaj wyłącznie oparzenie, nie pacjenta! Dlatego duże oparzenia mogą być schładzane tylko przez krótki czas, a małe dzieci i osoby nieprzytomne nie powinny być schładzane w ogóle. Oparzenia spowodowane substancjami chemicznymi (np. kwasami) należy, jeśli to możliwe, spłukać dużą ilością letniej wody.

Wyjątkiem jest wapno niegaszone, czyli tlenek wapnia, który w kontakcie z wodą ulega egzotermicznej reakcji chemicznej. Należy je usuwać na sucho, a dopiero potem skórę wypłukać wodą.

Uśmierzanie bólu (analgezja)

Oparzenia powodują odsłonięcie zakończeń nerwowych. Może to prowadzić do silnego bólu. Schłodzenie i okrycie oparzenia złagodzi ból. W wielu przypadkach jest to wystarczające. W przeciwnym razie można podać środki przeciwbólowe, takie jak ibuprofen.

Opatrzenie oparzenia

Po schłodzeniu, należy przykryć ranę oparzeniową. W przypadku poważnych oparzeń, należy również okryć poszkodowanego, aby zapewnić mu ciepło. Można to zrobić na kilka sposobów, na przykład nałożeniem czystego ręcznika lub poszewki na poduszkę. Koc również może pomóc w utrzymaniu ciepła.

Ważne jest unikanie mokrych okładów na dużych powierzchniach, ponieważ utrata ciepła podczas transportu do szpitala może być istotna. Nie należy również stosować kremów ani maści na zranione miejsca w tym momencie, ponieważ może to utrudnić ocenę ran przez lekarza lub personel medyczny podczas przyjęcia do szpitala.

Oczyszczanie oparzenia

W przypadku drobnych oparzeń, które można leczyć samodzielnie, przed założeniem opatrunku należy oczyścić ranę. Świeże oparzenie jest praktycznie sterylne, dlatego ważne jest zachowanie tego stanu. Czyść ranę sterylną wodą lub łagodnym roztworem mydła. Pamiętaj, aby nie przebijać pęcherzy, ponieważ ich otwarcie może prowadzić do ryzyka infekcji. Jeśli pęcherze są większe lub pękły, zaleca się skorzystanie z pomocy medycznej.

Opatrunek

Małe, powierzchowne oparzenia można leczyć miejscowo maścią lub kremem, a następnie przykryć suchym kompresem i bandażem. W przypadku braku poprawy rany lub pojawienia się oznak stanu zapalnego, zaleca się konsultację lekarską, o ile nie została ona już wcześniej przeprowadzona. W przypadku poważnych oparzeń, wymagających leczenia przez personel medyczny, stosuje się specjalistyczne opatrunki, takie jak bandaże lub gaza z maścią lub wazeliną, aby zapobiec przywieraniu opatrunku do rany.

Dodatkowe informacje

• Oparzenia
• Ocena oparzenia, stopień i zakres
• Leczenie oparzeń
• Oparzenia I i II stopnia ― informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema