Co to jest ostre zatrucie lekami?

Definicja

Zatrucie może być wywołane wieloma substancjami, np. grzybami, roślinami, alkoholem lub chemikaliami. Prawie połowa wszystkich ostrych zatruć jest spowodowana przez leki.

W przypadku podejrzenia zatrucia ważne jest, aby zadzwonić na numer alarmowy i udzielić pierwszej pomocy.

Objawy

Ostre zatrucie może wywoływać różnorodne objawy, których nasilenie zależy od rodzaju przyjętego leku, jego dawki oraz czasu, jaki minął od spożycia. Na podstawie samej manifestacji objawów często można tylko przybliżenie zidentyfikować grupę substancji, która je spowodowała. Szczególnie u dzieci nawet niewielkie przedawkowanie może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Przyczyny

Ostre przedawkowanie leków może być niezamierzone, np. z powodu pomyłki lub przypadkowego podania niewłaściwej dawki. Na przykład u dzieci lub osób z pewnymi schorzeniami nawet małe dawki mogą powodować objawy zatrucia.

Ostre przedawkowanie leków jest również często zamierzone w przypadku próby samobójczej. Leki, które są często przyjmowane w nadmiernej dawce, to środki uspokajające, nasenne i przeciwbólowe, a także leki stosowane do leczenia chorób psychicznych (antydepresanty, neuroleptyki).

Paracetamol

Zatrucie paracetamolem jest częste, ale zwykle nie zagraża życiu, pod warunkiem, że antidotum zostanie podane na czas (w ciągu 8–10, maksymalnie 24 godzin). Paracetamol może prowadzić do poważnego uszkodzenia wątroby, z niewydolnością włącznie.

Typowe objawy to nudności, wymioty, utrata apetytu, bladość i ból brzucha, zwykle w ciągu 24 godzin po spożyciu.

Acetylocysteina jest stosowana jako antidotum w przypadku przedawkowania paracetamolu. Może być podawana dożylnie lub doustnie, w zależności od poziomu paracetamolu we krwi.

Benzodiazepiny

Najwięcej zatruć lekami jest powodowanych przez benzodiazepiny (klasa środków uspokajających). Ryzyko powikłań zwiększa się, jeżeli zatrucie wystąpiło po zażyciu benzodiazepin wraz z innymi środkami.

Typowe objawy zatrucia to senność, zaburzenia widzenia, zaburzenia ruchowe i niewyraźna mowa. Rzadko dochodzi do zaburzeń oddychania.

Flumazenil to antidotum na przedawkowanie benzodiazepin. Warto zaznaczyć, że u osób z uzależnieniem od alkoholu lub benzodiazepin mogą wystąpić ciężkie objawy odstawienia.

Beta-blokery

Beta-blokery są często przepisywane w przypadku nadciśnienia tętniczego i choroby wieńcowej serca. 

Przedawkowanie zazwyczaj prowadzi w ciągu 2–4 godzin do zaburzeń rytmu serca, spowolnienia akcji serca oraz obniżenia ciśnienia tętniczego, co może doprowadzić do wstrząsu. Objawy mogą obejmować utratę przytomności, drgawki, problemy z oddychaniem, ograniczoną produkcję moczu i hipoglikemię. W zależności od preparatu objawy mogą być różnie nasilone. W połączeniu z innymi lekami służącymi do leczenia schorzeń układu krążenia mogą być one znacznie silniejsze.

Podczas leczenia przedawkowania opcje terapeutyczne mogą obejmować podanie węgla aktywowanego oraz farmakologiczne zastosowanie glukagonu jako antidotum.

Antagoniści kanału wapniowego

Antagoniści wapnia są stosowani na przykład w leczeniu nadciśnienia tętniczego i ucisku w klatce piersiowej (dławicy piersiowej). W przypadku przedawkowania leków w ciągu 2–3 godzin może nastąpić znaczny spadek ciśnienia tętniczego, niewydolność serca oraz zaburzenia rytmu serca, co może prowadzić aż do wstrząsu i zatrzymania akcji serca.

W leczeniu, oprócz podania węgla aktywowanego, wykorzystuje się również podanie wapnia i atropiny dożylnie.

Opiaty (silne środki przeciwbólowe)

Przedawkowanie opiatów może objawiać się nudnościami, wymiotami, zaburzeniami przewodu pokarmowego i bólami brzucha, zwężeniem źrenic, niskim ciśnieniem tętniczym oraz spowolnieniem akcji serca. W ekstremalnych przypadkach może doprowadzić do śpiączki i znacznego spłycenia oddechu, a nawet do zatrzymania czynności oddechowej. Może również wystąpić obrzęk płuc.

Nalokson jest stosowany jako antidotum w przypadku przedawkowania opioidów

Kwas acetylosalicylowy (ASA, aspiryna)

Zatrucie salicylanami początkowo prowadzi do szumów w uszach, gorączki, zawrotów głowy, nudności, wymiotów i hiperwentylacji. Ciężkie zatrucia prowadzą do zaburzeń świadomości, śpiączki, uogólnionego krwawienia, a nawet zgonu.

Postępowanie terapeutyczne obejmuje podawanie węgla aktywowanego, diurezę alkaliczną oraz ewentualnie hemodializę.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne i selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TCA) to grupa leków, które prowadzą do większości śmiertelnych zatruć. Prowadzą one do licznych objawów, takich jak podwyższona temperatura ciała, zaburzenia świadomości, począwszy od senności aż do śpiączki, oraz dysfunkcji serca.

W przypadku przedawkowania selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) występują zaburzenia świadomości, drżenie i wymioty.

Środki terapeutyczne obejmują podawanie węgla aktywowanego oraz podawanie wodorowęglanu sodu. Poza tym stosuje się terapię ukierunkowaną na objawy.

Naparstnica

Ostre przedawkowanie naparstnicy może prowadzić do nudności, wymiotów, zmęczenia, zaburzeń świadomości, kołatania serca, zaburzeń postrzegania kolorów i zaburzeń rytmu serca.

Antidotum to przeciwciało, które wiąże się z preparatem zawierającym naparstnicę i dezaktywuje go, i powinno być podawane w przypadkach ciężkiego zatrucia.

Żelazo

Ostre zatrucie żelazem rzadko występuje u dorosłych, ale częściej u dzieci. Zatrucie przebiega w różnych fazach:

• w ciągu pierwszych 4 godzin pojawiają się dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak ból brzucha, krwiste wymioty, biegunka, czarne stolce, problemy z krążeniem, niepokój lub letarg.
• Po przejściowej poprawie, po około 12 godzinach dochodzi do wstrząsu, zaburzeń metabolicznych (np. hiperglikemii lub hipoglikemii), śpiączki, zaburzeń czynności nerek i zaburzeń krzepnięcia krwi.
• Po ponad 48 godzinach dochodzi do poważnych zaburzeń czynności wątroby.

Antidotum jest deferoksamina, chelator wiążący metale, który należy stosować w ciężkim zatruciu żelazem.

Badania

Podczas konsultacji lekarskiej kluczowe jest zebranie dokładnych informacji dotyczących zatrucia. Lekarz skupia się nie tylko na raportowanych przez pacjenta objawach, lecz także na kontekście zdarzenia. Istotne są zarówno okoliczności związane z zatruciem, jak i regularnie stosowane leki czy podejrzewane substancje toksyczne. Ponadto, istotne jest ustalenie, czy doszło do próby samobójczej.

Lekarze przeprowadzają staranne oceny funkcji oddechowych, tętna, ciśnienia krwi, temperatury ciała oraz poziomu nasycenia krwi tlenem, a także sprawdzają obecność objawów odwodnienia. Dodatkowe wskazówki mogą być uzyskane poprzez obserwację reakcji źrenic oraz ocenę napięcia mięśni.

Parametry takie jak saturacja krwi i rytm serca są monitorowane przez określony czas, ponieważ objawy zatrucia mogą ujawnić się stopniowo. Elektrokardiogram dostarcza cennych informacji na temat pracy serca i jego reakcji na substancje toksyczne.

W trakcie hospitalizacji konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych badań krwi, które pomogą ocenić funkcjonowanie narządów, poziom metabolizmu oraz zidentyfikować ewentualne substancje toksyczne. Czasami konieczne jest również wykonanie zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej w celu oceny stanu płuc i ewentualnych uszkodzeń.

Leczenie

Leczenie ostrego zatrucia lekami zależy od przyjętej substancji, ciężkości i czasu spożycia. Obejmuje ona kilka aspektów:

• Zabezpieczenie czynności życiowych: priorytetem jest utrzymanie prawidłowego oddychania, zapewnienie dostępu do tlenu oraz stabilizacja funkcji układu krążenia. W przypadku wystąpienia napadów padaczkowych lub hipoglikemii stosuje się odpowiednie leczenie.
• Eliminacja toksyny: w przypadku wielu substancji istnieją specjalne antidota, które neutralizują lub osłabiają ich działanie. Dodatkowo, podejmowane są działania mające na celu ograniczenie wchłaniania substancji lub powstawania toksycznych produktów przemiany.
• Węgiel aktywowany: jest skutecznym środkiem wychwytującym wiele substancji w przewodzie pokarmowym, co zmniejsza ich toksyczne działanie. Należy go przyjąć jak najszybciej, najlepiej w ciągu godziny po spożyciu trucizny, w odpowiednio dużej ilości.
• Płukanie żołądka: procedura ta jest obecnie stosowana jedynie w wybranych przypadkach, takich jak sytuacje zagrażające życiu, gdy zatrucie miało miejsce niedawno (do 60 minut), oraz gdy substancje nie są dobrze wchłaniane przez węgiel aktywowany. Płukanie żołądka może być wykonywane tylko wtedy, gdy drogi oddechowe są zabezpieczone.
• Dalsze działania
  • Hemodializa (oczyszczanie krwi): w niektórych przypadkach zatrucia lekami może pomóc usunąć substancję z krwi, skorygować zaburzenia równowagi elektrolitowej i kwasowo-zasadowej oraz leczyć konsekwencje niewydolności nerek.
  • Irygacja okrężnicy: procedura może być wykorzystywana do usuwania z organizmu leków o długim czasie działania (leków o przedłużonym uwalnianiu).
  • Po próbie samobójczej pacjenci wymagają oceny psychiatrycznej.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Natychmiastowe działania

Zwłaszcza u dzieci zatrucie lekami stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia i życia. W takiej sytuacji należy podjąć natychmiastowe działania:

• Natychmiast wezwij pomoc dzwoniąc na numer alarmowy 112.
• Dalsze postępowanie powinno odbywać się zgodnie z uzyskanymi instrukcjami od operatora alarmowego, aby zapewnić szybką i właściwą pomoc.

Pierwsza pomoc w przypadku utraty przytomności

• Zadzwoń na pogotowie.
• Ułóż nieprzytomną osobę w pozycji bocznej ustalonej.
• W przypadku zatrzymania oddechu należy natychmiast wykonać resuscytację.
• Jeśli to możliwe, przygotuj opakowanie lub ulotkę produktu leczniczego.
• Dzieci powinny być zawsze monitorowane w klinice pediatrycznej po zażyciu tabletek nasennych lub uspokajających.

Pozycja boczna ustalona

Profilaktyka

Aby uniknąć przypadkowego zatrucia lekami u dzieci, należy zawsze przechowywać je poza zasięgiem dzieci.

Wskazane jest oddzielne przechowywanie leków dla dzieci i dorosłych, aby uniknąć pomyłek. Dodatkowo, nie należy przechowywać leków obok innych podobnie wyglądających produktów, takich jak olejki eteryczne, ze względu na ryzyko pomyłki.

Ważne jest również, aby nie nazywać leków podawanym dzieciom cukierkami ani sokiem owocowym, aby uniknąć nieporozumień i przypadkowego spożycia.

Dodatkowe informacje

• Resuscytacja krążeniowo-oddechowa u osoby dorosłej
• Samobójstwo i próba samobójcza
• Zatrucie lekami — Informacje dla personelu medycznego