Co to jest zatrucie alkoholowe?

Definicja

Jest to ostre zatrucie alkoholem (etanolem), które powoduje przejściowe zaburzenia neurologiczne i ograniczenie kontroli (koordynacji) ruchów. Do zatrucia alkoholowego dochodzi wtedy, gdy ilość spożytego alkoholu przekracza indywidualny poziom tolerancji na alkohol u danej osoby, powodując u niej zmiany psychiczne i fizyczne.

Objawy

Działanie alkoholu jest bardzo zindywidualizowane. Rolę odgrywają tu liczne czynniki, takie jak wcześniejsze doświadczenia z alkoholem, zażywane leki, choroby, masa ciała i ilość spożytego alkoholu. Zaburzona może być termoregulacja organizmu, co powoduje spadek temperatury ciała (hipotermię). Może dojść do zaburzeń przemiany materii i niedoboru glukozy we krwi (hipoglikemii), a także niedoborów składników mineralnych, takich jak sód i magnez.

Wyróżnia się różne fazy zatrucia alkoholowego:

• Faza dysforyczna (poziom alkoholu we krwi poniżej 1‰)
  
  • ograniczenie funkcji i reakcji lub niewielkie zaburzenia koordynacji
  • odhamowanie
  • pobudzenie
  • zwiększona wylewność
  • słowotok i żądza czynu
  • ograniczona samokontrola
• Faza euforyczna (poziom alkoholu we krwi 1–2‰)
• euforia lub agresywne pobudzenie
• spadek samokrytyki
• silna zależność zachowania od sytuacji zewnętrznej
• prymitywne, wybuchowe sposoby reagowania
• zaburzenia mowy
• zaburzenia chodu
• senność
• Faza ekscytacyjna (poziom alkoholu we krwi >2‰)
• nieuzasadniony lęk i pobudzenie
• dezorientacja
• nasilające się zaburzenia świadomości
• Zagrażająca życiu faza narkotyczna (poziom alkoholu we krwi >3‰)
• słabszy/płytki oddech
• śpiączka
• zagrożenie życia

Przyczyny

Około 75% alkoholu jest wchłaniane bezpośrednio w żołądku, a 25% w jelicie cienkim. Alkohol jest rozkładany w żołądku i wątrobie przez enzym o nazwie dehydrogenaza alkoholowa. W niewielkim stopniu alkohol jest wydalany przez płuca, nerki, z potem i łzami.

U większości ludzi etanol zawarty we krwi rozkłada się z szybkością około 0,1 g/kg masy ciała na godzinę. Osoby przewlekle uzależnione od alkoholu wytwarzają w wątrobie więcej dehydrogenazy alkoholowej, co umożliwia im szybszy metabolizm alkoholu i wolniejsze upijanie się. Osoby zmagające się z chorobami wątroby nie mogą metabolizować alkoholu tak szybko i dlatego upijają się już po spożyciu niewielkiej ilości alkoholu. W przypadku picia szkodliwego, tzw. „picia na umór” wchłanianie jest tak szybkie, że nudności/wymiotowanie jako mechanizmy ochronne nie działają i szybko może dojść do stanu śpiączki.

Badania dodatkowe

• Podczas badania lekarz w pierwszej kolejności podejmuje próbę uzyskania od danej osoby lub osób postronnych informacji na temat ilości i rodzaju spożytego alkoholu. Lekarz pyta o łączny czas spożywania alkoholu, a także o inne zażywane narkotyki/leki.
• Ważne są również ewentualne urazy odniesione pod wpływem alkoholu lub długiego przebywania na mrozie, w upale, słońcu itp.
• Należy poinformować lekarza, czy wystąpiły wymioty lub napady drgawkowe.
• Dla lekarza istotne są również istniejące alergie, leki przyjmowane na stałe oraz przebyte poważne choroby.
• W celu zbadania stężenia alkoholu i parametrów krwi pobiera się krew.
• Zależnie od wyników klinicznych można wykonać zdjęci rentgenowskie (RTG) i/lub tomografię komputerową (TK) głowy i szyi. Ponieważ ewentualne uszkodzenia neurologiczne są trudne do oceny, wcześniej niż zwykle zaleca się wykonanie TK czaszki.

Leczenie

• Krążenie i oddychanie należy monitorować aż do momentu odzyskania pełnej świadomości. Interwencje lekarza poza monitorowaniem stanu pacjenta często nie są konieczne.
• W razie niskiego poziomu cukru albo niedoboru magnezu we krwi można podać cukier/magnez.
• Osoby przewlekle uzależnione od alkoholu otrzymują witaminę B1 (tiaminę).
• Pacjentom agresywnym można ewentualnie ostrożnie podać neuroleptyki (np. haloperidol).
• W przypadku zagrażającego życiu zatrucia alkoholowego pacjent może być skierowany na oddział intensywnej terapii.
• Żaden lek nie przyspiesza procesu trzeźwienia. Kawa czy zimny prysznic dają tylko bardzo chwilowy efekt.
• Szczególnie w przypadku dzieci i młodzieży po upojeniu alkoholowym potrzebna jest wstępna interwencja psychologiczna, aby uniknąć rozwoju w kierunku uzależnienia od alkoholu i zaburzeń psychicznych.
• U ok. 3–5% osób uzależnionych od alkoholu rozwija się ciężki alkoholowy zespół abstynencyjny (delirium tremens) z drżeniem, kołataniem serca, wysokim ciśnieniem tętniczym, poceniem się, lękiem, bezsennością, bólem głowy i nudnościami. W leczeniu stosuje się różne rodzaje leków, między innymi benzodiazepiny.

Rokowania

• Pacjenci z umiarkowanym lub ciężkim zaburzeniem świadomości mają ogólnie niskie ryzyko kliniczne i zwykle wracają do zdrowia bez powikłań.
• Ważne są wysokie standardy opieki (wielokrotne badanie fizykalne, badania laboratoryjne, w razie potrzeby diagnostyka obrazowa) w celu wykrycia lub uniknięcia rzadkich powikłań.
• Pacjent powinien przy wypisie otrzymać ofertę pomocy i możliwość uczestniczenia w terapii prowadzonej przez interdyscyplinarny zespół złożony z m.in. lekarzy rodzinnych i terapeutów uzależnień.

Dodatkowe informacje

• Alkohol — nadużywanie czy uzależnienie?
• Majaczenie alkoholowe
• Ostre upojenie alkoholowe — informacje dla lekarzy

Autor

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń