Dlaczego żelazo jest tak ważne?

Żelazo jest kluczowym pierwiastkiem obecnym w naszym organizmie w niewielkich ilościach, odgrywającym istotną rolę w utrzymaniu prawidłowego poziomu hemoglobiny we krwi. Żelazo stanowi składnik hemoglobiny, która jest głównym elementem czerwonych krwinek (erytrocytów) i odpowiada za transport tlenu do komórek organizmu. Cząsteczki tlenu, przenikające z płuc do krwi, wiążą się z żelazem zawartym w hemoglobinie, a następnie są transportowane przez czerwone krwinki do wszystkich komórek ciała, gdzie tlen jest uwalniany. Bez odpowiedniego dopływu tlenu komórki nie mogą przetrwać.

Niedobór żelaza i anemia

Gdy poziom żelaza we krwi jest zbyt niski, z czasem zmniejsza się zarówno ilość hemoglobiny w czerwonych krwinkach, jak i liczba samych krwinek.

Niedobór żelaza w ciąży

U kobiet w ciąży wzrasta zapotrzebowanie na żelazo. Może to być częściowo kompensowane przez zwiększone wchłanianie żelaza w jelicie.

Podczas ciąży liczba czerwonych krwinek wzrasta o ok. 20%, a jednocześnie ilość płynu w naczyniach krwionośnych wzrasta o ok. 50%. Jest to konieczne dla dodatkowego zaopatrywania rosnącego płodu. Mimo że liczba czerwonych krwinek wzrasta, występuje efekt rozcieńczenia z powodu zwiększonej ilości płynu we krwi. Z tego powodu, chociaż poziomy hemoglobiny w ciąży wydają się niższe niż normalnie, nie zawsze wskazują (jeśli nie są zbyt niskie) na niedokrwistość z niedoboru żelaza.

• W czasie ciąży poziom hemoglobiny >11 g na decylitr krwi (g/dl) jest zatem uważany za prawidłowy (chociaż normalne wartości dla kobiet wynoszą około 12 g/dl).

Objawy

Typowe objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza to: bladość, zmęczenie, obniżona sprawność fizyczna i umysłowa, kołatanie serca, duszność zawroty głowy i ból głowy.

Badania dodatkowe

• Poziom hemoglobiny jest mierzony podczas pierwszego badania kontrolnego w ciąży i regularnie od 6 miesiąca. Dopóki wartość ta jest wyższa niż 11 g/dl, nie są konieczne żadne dalsze pomiary ani badania.
• Jeśli zmierzony poziom jest poniżej tej wartości, określa się liczbę i rozmiar czerwonych krwinek (erytrocytów).
• Zaleca się sprawdzenie poziomu hemoglobiny po porodzie.

Leczenie

Niedokrwistość z niedoboru żelaza w ciąży jest leczona suplementami żelaza. Zaleca się przyjmowanie tabletek żelaza razem z witaminą C (np. z sokiem pomarańczowym) w celu zwiększenia wchłaniania żelaza. Należy unikać spożywania mleka, herbaty i kawy, ponieważ hamują one przyswajanie żelaza. Suplementy żelaza powinno się stosować przez minimum 3 miesiące..

Zapobiegawcze przyjmowanie suplementów żelaza nie jest zalecane.

Działania niepożądane

• Wiele pacjentek doświadcza działań niepożądanych podczas leczenia żelazem.
• Do częstych skutków ubocznych leczenia preparatami żelaza należą nudności, bóle brzucha, zaparcia oraz biegunki.
• Efektów ubocznych można uniknąć, jeśli suplement żelaza jest przyjmowany z posiłkiem i podzielony na kilka dawek dziennie. Możliwe jest również przyjmowanie tylko 1–3 razy w tygodniu.

Żelazo w diecie

Zdrowa osoba, która spożywa zbilansowaną dietę, zwykle wchłania wystarczającą ilość żelaza z pożywieniem. Przede wszystkim mięso (zwłaszcza wątróbka) ma wysoką zawartość żelaza, które pochodzi z hemoglobiny zwierzęcia, dzięki czemu podczas trawienia dobrze wchłania się do krwi u ludzi. Natomiast żelazo z pokarmów roślinnych i produktów mlecznych może być gorzej przyswajane. U osób stosujących dietę wegetariańską częściej występuje niedobór żelaza.

Ile żelaza potrzebuje człowiek?

Dorosła osoba spożywa ok. 5–15 mg żelaza dziennie. Tylko około 10% tej ilości, tj. około 1 mg, jest faktycznie wchłaniane do krwi w jelicie. To, czego jelito nie wchłania, jest wydalane. W tym samym czasie przez jelita, skórę i drogi moczowe tracony jest również ok. 1 mg żelaza. Dzienne spożycie i dzienna utrata są zatem stosunkowo dobrze zrównoważone u zdrowych osób. Istnieją jednak duże różnice osobnicze.

Kobiety regularnie tracą krew podczas menstruacji i dlatego mają większe dzienne zapotrzebowanie na żelazo. Jednak wiele kobiet nie spożywa wystarczającej ilości żelaza w diecie, aby zrekompensować tę utratę, a jednocześnie traci część żelaza zmagazynowanego w organizmie. Gdy rezerwy żelaza w organizmie są zużywane, poziom hemoglobiny we krwi stopniowo spada.

Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży

Zapotrzebowanie na żelazo jest wyraźnie zwiększone podczas ciąży. Płód i łożysko potrzebują pewnej ilości żelaza, ponadto zwiększa się objętość krwi, co wymaga dodatkowego żelaza. Dlatego kobiety w ciąży zwykle potrzebują około dwa razy więcej żelaza (30 mg dziennie) niż kobiety, które nie są w ciąży. Kobietom po ciąży i karmiącym piersią zaleca się przyjmowanie 18 mg żelaza dziennie¹.

Dodatkowe informacje

• Niedokrwistość (anemia)
• Niedokrwistość z niedoboru żelaza
• Niedokrwistość u dorosłych — informacje dla lekarzy

Autor

• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden