Czym grozi przyjmowanie wielu leków?

Definicja

Stosowane prawidłowo leki pomagają zapobiegać problemom zdrowotnym, łagodzą objawy i leczyczą dolegliwości. Natomiast osoby cierpiące na wiele chorób, na przykład osoby w podeszłym wieku, często muszą zażywać wiele leków. W terminologii medycznej przyjmowanie kilku leków jednocześnie nazywamy polipragmazją. Jest ona często definiowana jako zażywanie pięciu lub więcej leków jednocześnie.

Objawy

Problem z polipragmazją polega na tym, że wraz ze wzrostem liczby przyjmowanych leków pojawia się więcej działań niepożądanych, takich jak nudności, zaparcia, bóle głowy, zmęczenie czy krwawienia. Wraz z liczbą przyjmowanych leków rośnie liczba interakcji między nimi i są wtedy często nieodróżnialne od niezależnych, dodatkowych chorób.  Wielolekowość może również skutkować hospitalizacją, a w najgorszym przypadku śmiercią.

Przyczyny

Istnieje wiele powodów przyjmowania różnych leków w tym samym czasie:

• Niektórzy pacjenci cierpią na kilka chorób, które wymagają stałego leczenia lekami. Ponieważ wraz z wiekiem pojawia się zwykle więcej problemów zdrowotnych, to właśnie osoby starsze narażone są na przyjmosznie jednocześnie wielu, różnych leków.
• Z biegiem lat dochodzą nowe leki, ale „stare” nie są zmieniane.
• Bezskuteczne leczenie nie jest przerywane.
• W związku z nowymi dolegliwościami lub chorobami przepisywane są dodatkowe leki. Mimo że osoby dotknięte chorobą później znów dobrze się czują, to jednak leki nie są odstawiane.
• Jedna osoba jest leczona przez różnych lekarzy. Lekarze ci nie mają informacji lub mają niewystarczającą wiedzę o lekach przepisywanych przez innych specjalistów.
• Występują działania niepożądane, które nie są rozpoznawane. Zamiast odstawić lek wywołujący działania niepożądane lub zmniejszyć jego dawkę, pacjentom podaje się inny lek, który ma złagodzić rzekome, nowe objawy.
• Osoby dotknięte chorobą przyjmują na własną rękę leki bez recepty, bez wiedzy lekarzy prowadzących.
• Pacjenci, bliscy i lekarze często uważają, że każde zaburzenie zdrowia trzeba leczyć lekami. Wiele dolegliwości jest jednak tylko przejściowych, ustępują samoistnie lub nie wymagają leczenia farmakologicznego.
• Oczekiwania dotyczące korzyści z leczenia produktami leczniczymi są zbyt wysokie.
• Cele leczenia są zbyt rygorystyczne, np. bardzo niski poziom glukozy we krwi lub ciśnienia tętniczego. Dlatego stosuje się więcej leków lub zbyt duże dawki.

Jakie są konsekwencje przyjmowania wielu leków?

Regularne i prawidłowe przyjmowanie leków jest kluczowe dla skutecznego leczenia dolegliwości lub chorób. Jednak przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami często nie jest łatwe. W przypadku stosowania większej ilości leków można szybciej stracić orientację co do właściwego leku i właściwej dawki w danym czasie. Zbyt rozbudowany harmonogram przyjmowania leków może prowadzić do tego, że leki nie będą przyjmowane prawidłowo.

Z każdym kolejnym lekiem zwiększa się ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Najczęściej pojawiają się ogólne dolegliwości, takie jak zmęczenie, utrata apetytu, zawroty głowy, nudności czy stany splątania. Efektem mogą być również upadki i poważne urazy. Podczas przyjmowania leków rozrzedzających krew (antykoagulantów) może wystąpić samoistne, nasilone lub przedłużające się krwawienie. Niektórzy pacjenci muszą być leczeni w szpitalu z powodu działań niepożądanych leków.

Ogólnie: przyjmując kilka leków, nie da się już przewidzieć, co będzie się działo w organizmie pod względem efektów, interakcji i działań niepożądanych. Polipragmazja jest szczególnie szkodliwa, gdy dana osoba otrzymuje zbyt wiele leków w zbyt dużych dawkach przez zbyt długi czas. Mniej to czasem więcej!

Co można zrobić we własnym zakresie?

Nie zawsze da się uniknąć przyjmowania wielu leków, ale czasem niektóre z nich są zbędne. Poniższe wskazówki mają pomóc, wspólnie z lekarzem, kształtować leczenie farmakologiczne zgodnie z osobistymi potrzebami:

• Jeden z lekarzy prowadzących powinien być osobą do kontaktu we wszystkich sprawach związanych z lekami i dokładnie wiedzieć, które leki są stosowane i w jaki sposób, oraz które leki nie są zażywane lub są przyjmowane niezgodnie z zaleceniem lekarza.
• Swoje życzenia, obawy i wątpliwości omawiaj podczas konsultacji medycznej. Wyrażaj też swoje osobiste cele i priorytety, np. złagodzenie objawów lub zmniejszenie uciążliwości leczenia. Wspólnie z lekarzem można zdecydować, które dolegliwości lub choroby należy złagodzić w pierwszej kolejności.
• Umów się na osobną wizytę w gabinecie i weź ze sobą wszystkie leki, także te zakupione we własnym zakresie, wraz z ulotkami.
• Jeśli przyjmujesz pięć lub więcej leków lub masz co najmniej trzy choroby przewlekłe, zaleca się, aby lekarz raz w roku dokonał przeglądu tych leków. W przypadku dodatkowych zagrożeń, upadków lub hospitalizacji należy przeprowadzić przegląd leków.
• Należy prowadzić spis wszystkich przyjmowanych leków – przepisanych na receptę i kupionych samodzielnie. W tym zestawieniu należy odnotować nie tylko tabletki, ale także np. środki w spray'u, krople czy maści. Dotyczy to również leków ziołowych, witamin itp. Przedstawiaj tę listę leków za każdym razem, gdy odwiedzasz swojego lekarza, aptekę lub idziesz do szpitala.
• Jeśli podczas leczenia przy użyciu leku wystąpią nowe objawy, należy porozmawiać o nich z lekarzem, nawet jeśli nie wiadomo, czy istnieje związek.
• Nie krępuj się pytać, czy naprawdę nadal potrzebujesz wszystkich swoich leków. Badania pokazują: im mniej tabletek pacjenci muszą przyjmować, tym lepiej.
• Dowiedz się, czy dobrze rozumiesz dawkowanie lub czy przyjmowanie leku nadal ma sens.
• Nie należy przerywać stosowania żadnego leku bez konsultacji z lekarzem. Nie należy również samowolnie zmieniać ilości przyjmowanych leków.
• Dobrze jest posiadać pisemne i czytelne informacje oraz ewentualne szczegółowe instrukcje do wglądu dla krewnych i personelu pielęgniarskiego.
• Nie każde zaburzenie zdrowotne musi być leczone farmakologicznie. Dolegliwości często ustają samoistnie bez leczenia lub mogą być łagodzone w inny sposób. Przedyskutuj z lekarzem, czy możesz poczekać aż dolegliwości ustąpią, czy może pomogą np. ćwiczenia lub inny środek niefarmakologiczny.
• Należy stosować pudełko na tabletki, jeśli przyjmuje się więcej niż 3 leki jednocześnie.
• Tabletki należy zawsze przyjmować z dużą ilością płynu.
• Należy wykonywać regularne badania kontrolne, zwłaszcza po wprowadzeniu nowego leku.

Dodatkowe informacje

• Polipragmazja w wieku podeszłym (przyjmowanie wielu leków) – Informacje dla personelu medycznego

Autor

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń