Co to jest ostra choroba wysokościowa?

Definicja

Ostra choroba wysokościowa spowodowana jest zmianami fizycznymi wywołanymi przez niskie ciśnienie powietrza na dużej wysokości. Organizm potrzebuje czasu, aby dostosować się do nowych warunków. Szczególnie szybkie wejście na wysokość powyżej 2500 metrów może spowodować chorobę wysokościową. Objawy choroby wysokościowej mogą obejmować od bólu głowy i nudności do zagrażającego życiu nagromadzenia płynu w mózgu (wysokościowy obrzęk mózgu) lub płucach (wysokościowy obrzęk płuc).

Objawy

Zazwyczaj objawy rozwijają się w ciągu 6–12 godzin od wejścia na nową wysokość, czasem już w ciągu jednej godziny. Najczęstszym objawem jest ból głowy. W przypadku choroby wysokościowej bóle głowy często nasilają się w nocy lub zaraz po wstaniu z łóżka, a także nasilają się przy wysiłku. Typowy wysokogórski ból głowy (High-Altitude Headache, HAH) pojawia się w ciągu 24 godzin po wejściu na wysokość powyżej 2500 metrów i ustępuje w ciągu 8 godzin po zejściu.

Oprócz bólu głowy, ostrej chorobie górskiej (Acute Mountain Sickness, AMS) towarzyszy co najmniej jeden z następujących objawów: nudności/wymioty, utrata apetytu, problemy z zasypianiem, zawroty głowy lub wyczerpanie.

Na początku objawy są często niewyraźne, ale w miarę postępu choroby zwykle nasilają się. Zaburzenia świadomości, splątanie, zaburzenia widzenia, zaburzenia równowagi lub niekontrolowane ruchy mogą świadczyć o tym, że rozwija się zwiększone gromadzenie płynu w mózgu, tzw. wysokościowy obrzęk mózgu („High-Altitude Cerebral Edema”, HACE). Występuje prawie wyłącznie po co najmniej 48-godzinnym pobycie na wysokościach >4000 m.

U większości osób, które umierają w wyniku ostrej choroby wysokościowej, przyczyną jest zwiększone gromadzenie się płynów w płucach („High-Altitude Pulmonary Edema”, HAPE). Objawy wysokogórskiego obrzęku płuc pojawiają się zwykle 2. nocy na wysokości powyżej 3000 metrów. Typowe wczesne objawy to znacznie obniżona sprawność fizyczna i suchy kaszel. Później może wystąpić widoczne niebieskawe przebarwienie ust (sinica). Poważne trudności w oddychaniu i krwawa, pienista plwocina pojawiają się zwykle w późniejszym przebiegu choroby.

Przyczyny

Kiedy ciśnienie parcjalne tlenu spada wraz z ciśnieniem powietrza, mechanizmy regulacyjne w organizmie włączają się, aby dostosować się do braku tlenu:

• Zwiększa się częstość akcji serca i przyspiesza się oddech, co powoduje niedobór płynów.
• Powietrze ogrzewa się w naszych płucach, a ciepłe powietrze może wchłonąć więcej płynów niż zimne, dlatego przy przyspieszonym oddechu tracimy więcej płynów.
• Wzrasta ciśnienie w krążeniu płucnym, dochodzi do zaburzeń równowagi elektrolitowej i pH krwi, co ma również wpływ na regulację płynów przez nerki.
• Podczas przebywania na wysokości organizm przystosowuje się, produkując większą liczbę czerwonych krwinek. Dzięki temu krew może związać więcej tlenu.
• Organizm zaczyna adaptować się do wysokości niemal natychmiast, ale na zakończenie tego procesu potrzeba 2–3 tygodni. Pobyty powyżej 4000 metrów nie skutkują już lepszą wydolnością mimo aklimatyzacji ze względu na redystrybucję przepływu krwi.

Wszystko to prowadzi ostatecznie do wycieku płynu z naczyń krwionośnych i obrzęku, zwłaszcza mózgu i płuc. Ryzyko wystąpienia choroby wysokościowej zwiększają takie czynniki jak nieodpowiednia aklimatyzacja, szybkie tempo wspinaczki, wysiłek fizyczny oraz inne schorzenia, takie jak choroby serca lub płuc. Dobra kondycja nie chroni przed chorobą wysokościową. Wysokość, na której się śpi, odgrywa większą rolę niż wysokość osiągnięta w ciągu dnia.

Częstość występowania

Choroba wysokościowa może wystąpić już podczas pobytu na wysokości 2000 metrów, ale zdarza się to rzadko. Dopiero od wysokości ok. 2500 metrów ryzyko istotnie wzrasta. Im większa wysokość i im szybsza wspinaczka, tym większe ryzyko rozwoju choroby wysokościowej i tym poważniejsze jej konsekwencje. Badania przeprowadzone w Alpach wykazały, że prawdopodobieństwo wystąpienia choroby wysokościowej wynosi 9% na wysokości 2850 metrów, 13% na wysokości 3050 metrów, 34% na wysokości 3650 metrów oraz 53% na wysokości 4559 metrów. W przypadku bezpośredniego lotu na wysokości 3800 metrów prawdopodobieństwo wystąpienia ostrej choroby górskiej wynosi 85%.

Istnieją duże różnice indywidualne w zakresie ryzyka wystąpienia choroby wysokościowej. Jeśli dana osoba już wcześniej przeszła chorobę wysokościową, powinna zachować szczególną ostrożność. Choroba wysokościowa dotyka obie płcie w równym stopniu. Choroby takie jak anemia oraz przewlekłe choroby serca lub płuc zwiększają ryzyko, to samo dotyczy przeziębienia.

Badania

• Diagnoza stawiana jest na podstawie typowych objawów.
  • Wysokogórski ból głowy to ból głowy, który pojawia się w ciągu 24 godzin po wejściu na wysokość powyżej 2500 m i ustępuje w ciągu 8 godzin po zejściu. Ból głowy jest często gorszy w nocy / rano i nasila się przy wysiłku.
  • Ostrą chorobę górską rozpoznaje się, gdy występuje ból głowy z co najmniej jednym z objawów utraty apetytu/mdłości/wymiotów, zmęczenia/wyczerpania, zawrotów głowy i trudności z zasypianiem. Objawy pojawiają się 6–12 godzin po osiągnięciu wysokości i zwykle ustępują w ciągu 1–3 dni.
  • Wysokościowy obrzęk mózgu (HACE) występuje prawie wyłącznie po co najmniej 48-godzinnym pobycie na wysokościach >4000 m. Zwykle ostra choroba górska pogarsza się z zachwianiem świadomości i upośledzeniem sprawności umysłowej, sennością i zaburzeniami ruchowymi.
  • Wysokogórski obrzęk płuc (HAPE) rozwija się zwykle po bardzo szybkim wzniesieniu się na wysokość >4000 m w okresie 48–72 godzin. Może wystąpić bez wcześniejszej choroby wysokościowej i objawia się zwiększoną dusznością, a także nieproporcjonalnym zmniejszeniem wydolności fizycznej. Ponadto występuje suchy kaszel, któremu w dalszym przebiegu towarzyszy krwawa plwocina, a także odgłosy rzężenia przy oddychaniu.
• Badanie fizykalne podczas ostrej choroby górskiej często ujawnia bladość twarzy oraz obrzęk powiek i kończyn. HACE objawia się zaburzeniami widzenia, krwotokami do siatkówki i porażeniem mięśni oka, a także gorączką i sztywnością karku. U osób chorujących na HAPE występuje ból w klatce piersiowej, niebieskie zabarwienie ust i lekko podwyższona temperatura do 38,5°C.
• Nasycenie tlenem krwi można zmierzyć za pomocą pulsoksymetru, można również przeprowadzić gazometrię krwi.
• Objawy w oku jako objawy zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego można wykryć za pomocą oftalmoskopii.
• Elektrokardiografia i badanie rentgenowskie klatki piersiowej mogą wykazać problemy z sercem.
• Badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny, mogą wykryć obrzęk mózgu lub małe krwotoki w mózgu.

Leczenie

• Główne działania lecznicze to zaprzestanie wspinaczki lub zejście niżej i zapewnienie dodatkowego dopływu tlenu.
• Jeśli objawy są łagodne, należy przerwać wspinaczkę, aby dać organizmowi czas na aklimatyzację. Ciężkie objawy zagrażają życiu. Najlepszym i zalecanym leczeniem jest jak najszybsze przeniesienie danej osoby na niższą wysokość.
• Taki sam efekt, jaki można osiągnąć przez zejście, można również osiągnąć za pomocą mobilnej komory hiperbarycznej. Jej zastosowanie może być jednak w praktyce trudne, jeśli dana osoba wymaga nadzoru.
• Dostarczenie wystarczającej ilości tlenu, aby osiągnąć nasycenie tlenem powyżej 90% może być alternatywą dla zejścia na dół, jeśli nie jest to możliwe ze względów praktycznych. Tlen podawany jest przez maskę lub kaniulę nosową. Pobyty w barach tlenowych nie są zalecane w leczeniu choroby wysokościowej.
• Jeśli występuje tylko ból głowy, wystarczą konwencjonalne środki przeciwbólowe (np. ibuprofen). W przypadku łagodnej choroby wysokościowej można zastosować acetazolamid w dawce 250 mg dwa razy na dobę, jeśli nie był już stosowany w profilaktyce.
• W przypadku ciężkich objawów podaje się deksametazon.
• Jeśli dolegliwości utrzymują się, należy koniecznie zejść niżej. HAPE można już leczyć nifedypiną podczas schodzenia.

Profilaktyka

• Najważniejszym środkiem zapobiegawczym jest aklimatyzacja, czyli danie organizmowi wystarczająco dużo czasu na przystosowanie się do nowych warunków podczas wspinaczki. Można to osiągnąć, wspinając się powoli oraz robiąc kilkudniowe odpoczynki w drodze do góry. Na przykład można robić przerwy co 3 dni lub co 1000 metrów wysokości. Dla zdecydowanej większości osób taka aklimatyzacja jest konieczna dopiero na wysokościach powyżej 2500 metrów n.p.m. Powszechnym zaleceniem jest organizowanie punktów noclegowych w skokach wysokości nie przekraczających 500 metrów na dobę powyżej 3000 metrów.
• Pij dużo płynów, co najmniej 3–4 litry dziennie. Unikaj alkoholu.
• Upewnij się, że nie dojdzie do hipotermii.
• Łagodnym objawom choroby wysokościowej można przeciwdziałać rezygnując z dalszej wspinaczki. Jeśli kontynuujemy wspinaczkę, należy to robić powoli i ostrożnie, ewentualnie stosując leki profilaktyczne.
• W przypadku rozpoczynającego się obrzęku mózgu lub gromadzenia się płynu w płucach (kaszel, duszność) zaleca się zejście. Należy schodzić do momentu ustąpienia objawów. 300–1000 metrów zazwyczaj wystarcza.

Leki w ramach profilaktyki

• Aby zapobiec chorobie wysokościowej, nie należy przyjmować żadnych leków. Zamiast tego należy zapewnić sobie odpowiedni czas na aklimatyzację. Należy stosować się do ogólnych zaleceń i rad lokalnych ekspertów lub przewodników turystycznych.
• Profilaktyczne stosowanie leków może być pomocne, jeśli wspinaczka jest wyjątkowo szybka.
• Jeśli już wcześniej rozwinął się wysokogórski obrzęk płuc, należy profilaktycznie przyjąć lek.
• W leczeniu preferuje się stosowanie tabletek acetazolamidu. Należy przyjmować 125 mg substancji dwa razy dziennie przez 1–2 dni przed wspinaczką do 3 dni po osiągnięciu docelowej wysokości lub do wznowienia schodzenia. To samo dotyczy sytuacji, gdy konieczne było przerwanie wspinaczki z powodu choroby wysokościowej. W takich przypadkach należy zacząć przyjmować lek profilaktycznie przed kontynuowaniem wspinaczki.
• Inne leki to deksametazon i ibuprofen.
• Osoby, u których wystąpił wcześniej wysokogórski obrzęk płuc, powinny otrzymać profilaktycznie nifedypinę.

Rokowanie

• Łagodne dolegliwości zwykle ustępują w ciągu 24–48 godzin od zaprzestania wspinaczki. Nocleg powinien odbyć się na tej samej wysokości co noc wcześniej.
• Tylko u niewielkiego odsetka osób z łagodną lub umiarkowaną chorobą wysokościową (8% na wysokości 4200 m) rozwijają się jej ciężkie, zagrażające życiu formy.
• W przypadku ciężkiej choroby wysokościowej z zaburzeniami świadomości lub obrzękiem płuc istnieje zagrożenie życia. Osoby dotknięte chorobą wymagają intensywnego leczenia i muszą zostać sprowadzone na niewielką wysokość. Obrzęk płuc jest przyczyną większości zgonów z powodu choroby wysokościowej.
• Wysokogórski obrzęk mózgu może być śmiertelny w ciągu 24 godzin. Nawet przy prawidłowej terapii śmiertelność wynosi ok. 40 %.
• Osoby, które przechodziły chorobę wysokościową, są narażone na znacznie większe ryzyko ponownego wystąpienia takiej reakcji. Dotyczy to zwłaszcza osób, które przechodziły wysokogórski obrzęk płuc. Dlatego przy ponownych wspinaczkach należy rozważyć stosowanie środków zapobiegawczych i leków.

Dodatkowe informacje

• Ból głowy
• Obrzęk płuc
• Choroba wysokościowa – informacje dla personelu medycznego

 Autor

• Markus Plank, mgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent