Co to jest choroba afektywna dwubiegunowa?

Choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się skrajnymi wahaniami energii, aktywności i nastroju, z epizodami naprzemiennie przechodzącymi w stany maniakalne i depresyjne. Objawy depresji obejmują obniżony nastrój, brak odczuwania przyjemności i zainteresowania, brak energii i zmęczenie. Objawy manii obejmują euforię i podwyższony nastrój, skrajnie wysoką aktywność (nadmiar energii), gadatliwość, impulsywne zachowania i zmniejszoną potrzebę snu. Lęk, drażliwość, trudności z koncentracją, zaburzenia snu i myśli samobójcze występują we wszystkich fazach. Istnieje kilka podtypów choroby afektywnej dwubiegunowej.

Choroba afektywna dwubiegunowa rzadko występuje u dzieci, częściej pojawia się po okresie dojrzewania. Jeśli chodzi o częstość występowania,  wyniki badań są bardzo zróżnicowane. Może to wynikać z różnic w sposobie definiowania zaburzenia oraz stopnia dysfunkcji wymaganego do rozpoznania choroby. U dorosłych częstość występowania ciężkiej postaci choroby szacuje się na ok. 2%, podczas gdy łagodniejszej u ok. 2–3%; nazywa się to spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej. Prawie połowa przypadków ujawnia się po raz pierwszy w okresie dojrzewania.

Przyczyny

Choroba afektywna dwubiegunowa jest przede wszystkim dziedziczna. U dzieci rodziców z chorobą afektywną dwubiegunową, częściej występują zaburzenia wahania nastroju, lęki i ADHD. Pomocne w takich stanach są leki stabilizujące nastrój. W przypadkach, gdy rodzice byli leczeni za pomocą litu, dzieci rzadziej rozwiją ADHD jako chorbę współistniejącą, mają lepsze rokowanie i również odnoszą korzyści z leczenia litem.

Diagnostyka

Zaburzenia ze spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej u dzieci i młodzieży nie są łatwe do rozpoznania. Rozróżnienie ich od innych zaburzeń psychicznych, zwłaszcza od deficytów regulacji emocji w ADHD, w niektórych przypadkach nie jest jednoznaczne. Brak leczenia prowadzi jednak do tak poważnych powikłań, że czekanie i obserwacja są etycznie wątpliwe.

U dzieci i młodzieży należy rozważyć chorobę w przypadku takich problemów, jak depresja, ADHD, zaburzenia zachowania, drażliwość, napady złości, tiki, traumy i lęki, zwłaszcza jeśli w rodzinie stwierdzono zaburzenia afektywne lub nadużywanie psychoaktywnych. Często pacjent wymaga obserwowacji przez pewien czas, aby jednoznacznie postawić rozpoznanie; w takich przypadkach zaleca się prowadzenie dziennika zmian nastroju.

Diagnostyką i leczeniem choroby afektywnej dwubiegunowej zajmuje się lekarz specjalista psychiatrii. 

Wczesne oznaki

U niektórych dzieci z chorobą afektywną dwubiegunową rodzice zgłaszają początek objawów przed ukończeniem 3. roku życia, głównie jako zaburzenia snu, wahania nastroju, napady złości, niepokój i lęki. Nawet jeśli objawy wydają się nieswoiste, zachowanie takich dzieci różni się od dzieci z innymi chorobami psychicznymi, a także od dzieci zdrowych. Do 6. roku życia obserwuje się u nich więcej napadów złości, większą drażliwość, impulsywność, nadpobudliwość, a także większe problemy z koncentracją uwagi niż u innych dzieci w tym samym wieku. Może to łatwo prowadzić do błędnego rozpoznania ADHD lub problemów w zakresie interakcji. Dopiero od 7. roku życia zgłaszane są bardziej typowe objawy, takie jak depresja, mania, myśli samobójcze i oznaki poważnych zaburzeń psychicznych (psychozy).

W pełni rozwinięta choroba afektywna dwubiegunowa

Wczesne objawy choroby często mają cięższy przebieg, z wyraźniejszą manią mieszaną, drażliwością, psychozą, ADHD i innymi chorobami psychicznymi oraz mniejszą skutecznością profilaktycznego leczenia litem. Typowe jest stopniowe narastanie objawów i bardziej gwałtowne wahania nastroju, które mogą występować kilka razy dziennie. Przebieg jest prawie przewlekły, z nielicznymi lub krótkimi fazami neutralnego nastroju. Hiperseksualność wydaje się być niemal swoistym objawem manii. Zachowania samobójcze często występują we wczesnych stadiach choroby, w epizodach depresyjnych i mieszanych.

Leczenie

Skuteczny plan leczenia obejmuje przyjmowanie leków, prowadzenie dziennika objawów, informowanie o chorobie, poradnictwo psychoedukacyjne, redukcję stresu i zdrowy tryb życia z wystarczającą ilością snu, regularnymi posiłkami, w tym śniadaniem, oraz ograniczeniem spożywania alkoholu.

W przypadku nasilonych objawów maniakalnych, osoba chora musi być hospitalizowana, aby chronić ją przed niebezpiecznym zachowaniem stanowiącym zagrożenie dla niej samej i osób w otoczeniu. Leczenie szpitalne ma także na celu zapewnienie odpowiedniej farmakoterapii. Zwykle młodzi pacjenci mają ograniczoną świadomość choroby i dlatego rzadko sami zgłaszają się na leczenie, dlatego często konieczna jest przymusowa hospitalizacja.

Jaki jest przebieg choroby i rokowanie?

Zaburzenie dwubiegunowe jest poważną chorobą o wysokiej śmiertelności. Objawy pojawiają się wcześnie, w połowie przypadków przed 19. rokiem życia. Właściwe rozpoznanie natępuje średnio około dziesięć lat po wystąpieniu objawów.

Leki stabilizujące nastrój wydają się zmniejszać zaburzenia funkcji poznawczych i ryzyko zachowań samobójczych. Częstość nawrotów zmniejsza się dzięki profilaktycznej terapii litem.

Dodatkowe informacje

• Choroba afektywna dwubiegunowa u dzieci i młodzieży — informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny (recenzent)