Co to jest depresja?

Definicja 

Dzieci i młodzież cierpiący na depresję odczuwają smutek przez dłuższy czas, bywają drażliwe lub nie radzą sobie z codziennym życiem. Epizody depresji mogą występować jednorazowo lub nawracać. W wielu przypadkach, zwłaszcza bez leczenia, po jednym epizodzie depresyjnym następują kolejne.

Jeśli objawy są mniej wyraźne niż w przypadku depresji, taki obraz kliniczny nosi nazwę dystymii. Dzieci lub młodzież cierpią wtedy przez lata głównie z powodu obniżenia nastroju, które nie jest tak nasilone jak w przypadku depresji.

Czasami zaburzeniom depresyjnym towarzyszą również zaburzenia zachowań społecznych, takie jak kradzieże, wagary lub udział w gangach przestępczych. Mogą wystąpić wyraźne wahania nastroju i zwiększone ryzyko zażywania narkotyków.

W zaburzeniu dwubiegunowym epizody depresyjne mogą występować na przemian z fazami maniakalnymi.

Objawy

Dzieci i młodzież cierpiące na depresję najczęściej mają podobne dolegliwości jak dorośli:

• obniżony nastrój
• brak lub mniejsze zainteresowanie rzeczami, które wcześniej sprawiały przyjemność.
• problemy z poczuciem własnej wartości
• trudności w skupieniu się na jednej rzeczy, koncentracji, podejmowaniu decyzji
• zaburzenia snu
• zmiany apetytu (zmniejszenie lub zwiększenie)
• dolegliwości somatyczne, takie jak bóle brzucha lub głowy
• zmęczenie i znużenie
• Myśli samobójcze lub konkretne pomysły ich realizacji.

W zależności od wieku dziecka lub nastolatka zaburzenie depresyjne może się bardzo różnie objawiać.

Małe dzieci

U młodszych dzieci objawy mogą mieć również inne przyczyny somatyczne lub psychiczne. Dlatego depresję w tym wieku ciężko rozpoznać. 

Dziecko chore na depresję może wzbudzić niepokój na przykład tym, że staje się bardziej lękliwe, wycofane, nie ma ochoty na zabawę. Może jednak również być szczególnie pobudzone, drażliwe lub agresywne, a jego nastrój może się szybko zmieniać.

Starsze dzieci

Dzieci w wieku przedszkolnym lub szkolnym mogą demonstrować zachowania opozycyjno-buntownicze wobec dorosłych, mogą też mieć bardzo negatywną samoocenę. Możliwy jest także lęk przed pójściem do szkoły, pogorszenie wyników w nauce lub problemy z nauką
.

Młodzież

U młodzieży odróżnienie depresji od wahań nastroju, powszechnych w okresie dojrzewania, może być trudne. Osoby z otoczenia mogą zauważyć, że nastolatek jest wycofany, apatyczny albo wręcz szczególnie niespokojny i czasami miewa problemy w szkole. Często zdarzają się problemy ze snem, nastolatek nie może zasnąć, zasypia bardzo późno lub prawie w ogóle nie śpi. Niektórzy młodzi ludzie zażywają narkotyki lub nadużywają alkoholu.

Przyczyny

Depresja zazwyczaj jest efektem połączenia czynników genetycznych i środowiskowych. Obciążające doświadczenia z dzieciństwa i okresu dojrzewania są ściśle związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia depresji. Wydaje się, że w szczególnym stopniu dotyczy to dziewcząt.

U dziecka, którego jedno z rodziców cierpi na zaburzenie depresyjne, ryzyko zachorowania na depresję jest zwiększone 3 do 5 razy.

Częstotliwość występowania

• Na całym świecie na depresję choruje ok. 1% dzieci i 4–5% nastolatków.

Badania dodatkowe 

Wywiad medyczny

W trakcie rozmowy z chorym i członkami jego rodziny lekarz pyta o bieżące dolegliwości i o to, czy występują oznaki lęku lub zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Padają również pytania o wcześniejsze choroby, choroby psychiczne w rodzinie i obecny etap rozwoju dziecka.

Ważne są również pytania o myśli samobójcze lub zamiary samobójcze i samookaleczanie się (np. „cięcie się”).

Badanie dodatkowe

Po wywiadzie zwykle następuje badanie przedmiotowe w celu wykluczenia innych chorób jako przyczyn lub zidentyfikowania dolegliwości somatycznych.

Skierowanie do specjalisty

Silna depresja lub dodatkowe objawy psychotyczne mogą wymagać skierowania do psychiatry dzieci i młodzieży.

Jeśli nastolatek zażywa narkotyki lub pije alkohol, takie skierowanie jest raczej regułą.

Skierowanie do szpitala

Hospitalizacja jest konieczna, jeśli istnieje wysokie ryzyko samouszkodzenia lub jeśli depresja jest tak silna, że leczenie ambulatoryjne nie wystarczy. Samouszkodzenie obejmuje samookaleczenie, samobójstwo (próbę samobójczą), zaniedbanie higieny osobistej lub szkodliwe zachowania żywieniowe (zbyt dużo, zbyt mało, zbyt niezdrowo).

Leczenie

Celami leczenia są:

• Poprawa nastroju.
• Zapobieganie samobójstwom, zmniejszanie ryzyka samobójstwa.
• Ograniczenie stresu i czynników stresogennych.
• Wsparcie w radzeniu sobie z obecną sytuacją życiową, zwiększenie odporności (strategie radzenia sobie).

Ważne jest zaangażowanie w terapię rodziców, a w razie potrzeby także przedszkola lub szkoły (np. w przypadku mobbingu). Rodzicom i członkom rodziny pomóc mogą konsultacje i psychoedukacja, ewentualnie także psychoterapia rodzinna.

W przypadku podejrzenia działania na szkodę dziecka lub użycia przemocy wobec dzieckakonieczna jest współpraca z odpowiednimi instytucjami chroniącymi dzieci.

Psychoterapia

W ramach psychoterapii dzieci i młodzież może się z pomocą terapeuty nauczyć radzić sobie ze swoją chorobą. Pokazuje im się nowe, bardziej konstruktywne sposoby radzenia sobie z problemami.

W przypadku dzieci i młodzieży psychoterapia ma pierwszeństwo przed lekami. Powyżej 8. roku życia zaleca się przede wszystkim terapię poznawczo-behawioralną lub psychoterapię interpersonalną. Zajmują się tym zazwyczaj lekarze psychiatrzy dzieci i młodzieży lub psychoterapeuci dzieci i młodzieży. Psychoterapia może być prowadzona w szpitalu, może być indywidualna, rodzinna lub grupowa. W grę wchodzi także terapia psychodynamiczna lub systemowa.

Leki

Jeśli dziecko/nastolatek cierpi na łagodną lub umiarkowaną depresję, najpierw należy wdrożyć psychoterapię. Jeśli choruje na ciężką depresję, psychoterapię można łączyć z podawaniem leków, tzw. antydepresantów.

Dzieciom i młodzieży w wieku powyżej 8 lat zwykle najpierw przepisuje się fluoksetynę. Zanim wyraźna poprawa nastroju stanie się widoczna, może minąć od 4 do 6 tygodni. Od tego momentu lek należy przyjmować przez ok. 1 roku, aby zapobiec nawrotom.

Na początku leczenia lekami przeciwdepresyjnymi może dojść do nasilenia myśli samobójczych, lęku, niepokoju lub zachowań obsesyjno-kompulsywnych. W takim przypadku należy się skonsultować z lekarzem; konieczna może być zmiana leku przeciwdepresyjnego na inny.

Badania kontrolne

Po rozpoczęciu leczenia należy się umówić na regularne wizyty kontrolne w celu oceny ryzyka samobójstwa, ewentualnie oceny działań niepożądanych i tym samym zadbać o możliwość szybkiej reakcji w przypadku pogorszenia.

Co możesz zrobić sam?

• Bądź aktywny fizycznie: Spotykaj się z przyjaciółmi, idź na spacer, poćwicz lub wypróbuj nową dyscyplinę sportu. Ma to pozytywny wpływ na nastrój, poczujesz zwiększenie sprawności i równowagi. Spędzając czas na zewnątrz zapewniasz sobie dopływ światła (słonecznego), a to poprawia nastrój.
• Staraj się stosować zrównoważoną i zdrową dietę, uwzględniającą świeże produkty (owoce, warzywa).
• Utrzymuj kontakty towarzyskie i realizuj swoje pasje, uczestnicz w zajęciach klubowych i rekreacyjnych. Wycofując się, spowodujesz nasilenie depresji i wejdziesz na równię pochyłą.
• Zadbaj o regularny, odpowiednio długi sen, ale unikaj spania w dzień.
• W przypadku nawrotu lub jeśli zauważysz, że znowu wpadasz w depresję, jak najszybciej zwróć się o pomoc do lekarza!
• Alkohol, nikotyna i narkotyki mogą nasilać objawy depresji – trzymaj się więc od nich z daleka. W przypadku uzależnienia najpierw należy poddać leczeniu to uzależnienie.
• Regularnie chodź na wizyty kontrolne i spotkania z lekarzem lub psychoterapeutą.
• Regularnie przyjmuj przepisane leki i nie przerywaj ich stosowania bez konsultacji ze swoim lekarzem. Nagłe odstawienie leku może prowadzić do nieprzyjemnych, a czasem nawet niebezpiecznych objawów zespołu odstawiennego.

Zapobieganie

• Jeśli rodzice nastolatka cierpią na depresję, powinni się poddać odpowiedniemu leczeniu. U dziecka ryzyko zachorowania na depresję będzie wtedy niższe niż w przypadku rówieśników, których rodzice się nie leczą.
• Wydaje się, że grupowa terapia poznawczo-behawioralna zmniejsza ryzyko rozwoju depresji u nastolatków z objawami depresji.
• Działania podejmowane w szkole i w czasie wolnym powinny dawać dzieciom i młodzieży poczucie przynależności. Należy im zaoferować pomoc w przezwyciężeniu problemów.
• Jeśli dziecko lub nastolatek cierpi na inne choroby psychiczne (np. stany lękowe, ADHD, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne), należy jak najszybciej rozpocząć leczenie.
• Leczenie i badania kontrolne należy zaplanować na dłuższy czas.

Rokowanie

Po roku depresja mija w 75% przypadków, a po dwóch latach zdrowych jest 90% pacjentów.

Przez całe życie istnieje ryzyko, że u dziecka czy nastolatka dotkniętego depresją nastąpi nawrót choroby. Za szczególnie zagrożone uważa się te dzieci i nastolatki, które mają dziedziczne predyspozycje lub których rodzice również cierpią na depresję, lub takie, u których depresja po raz pierwszy pojawiła się w okresie dojrzewania.

Niekorzystny wpływ ma także uzależnienie od narkotyków, tendencje samobójcze i problemy w sferze zachowań społecznych.

Dodatkowe informacje

• Depresja
• Zaburzenie dwubiegunowe
• Próba samobójcza u dzieci i młodzieży
• Mobbing
• Zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży – informacje dla personelu medycznego

Autor

• Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem