Co to jest zespół Retta?

Definicja

Zespół Retta to poważne zaburzenie rozwoju mózgu i układu nerwowego, które występuje głównie u dziewczynek. Choroba zostaje z reguły po okresie prawidłowego rozwoju w wieku 6–18 miesięcy, np. w postaci :

• zatrzymania rozwoju lub utraty wcześniej nabytych umiejętności
• zaburzenia koordynacji ruchowej
• zaburzenia mowy
• napadów padaczkowych.

Przyczyną jest dziedziczna (genetyczna) wada części chromosomu X o nazwie MECP2.

Typowe objawy 

Częstość występowania

Zespół Retta występuje bardzo rzadko, prawie wyłącznie u dziewczynek i dotyczy około 1 na 10 000 żywych urodzeń.

Przyczyny

Wadę genetyczną powodującą zespół Retta opisano w 1999 roku i obecnie można ją wykryć za pomocą testów genetycznych. Jednak test ten nie jest miarodajny we wszystkich przypadkach. Ostateczne rozpoznanie jest więc niezależne od badań genetycznych i dotyczy dzieci spełniających szereg kryteriów.

Badania dodatkowe

Historia choroby

Najpierw lekarze zadają pytania dotyczące dotychczasowego rozwoju dziecka. Większość dzieci z zespołem Retta w pierwszych miesiącach życia rozwija się prawidłowo, stosownie do wieku. W wieku 6–18 miesięcy zauważalne staje się zatrzymanie rozwoju psychomotorycznego, tzn. powiązanego rozwoju ruchowego i rozwoju osobowości. Wczesną wskazówką może być spowolnienie wzrostu obwodu głowy.

U specjalistów

Badanie w kierunku zespołu Retta prowadzą zwykle specjalistyczne ośrodki, zatrudniające różnych specjalistów. Zauważalne są szczególnie:

Etapy przebiegu choroby

W zespole Retta przebieg choroby można podzielić na 4 etapy, charakteryzujące się zazwyczaj następującymi nieprawidłowościami:

Etap 1 – wczesna stagnacja (wiek 6–18 miesięcy)

• Czas trwania: tygodnie lub miesiące.
• Objawów często nie można jeszcze przyporządkować do konkretnej choroby.
• Po okresie rozwoju odpowiedniego do wieku następuje zatrzymanie rozwoju umysłowego i ruchowego.
• Spowolnienie wzrostu obwodu głowy

Etap 2 – regresja rozwojowa (wiek 1–4 lat)

• Czas trwania: tygodnie lub miesiące, do 1 roku.
• Zanik nabytych wcześniej umiejętności w zakresie komunikacji, mowy i inteligencji (np. gaworzenia, aktywnej zabawy, rozpoznawania związków przyczynowo-skutkowych).
• Zanik nabytych wcześniej wzorców ruchowych (np. chwytu pęsetowego).
• Kontakt wzrokowy zostaje utrzymany.
• Nieznaczne upośledzenie oddychania (wstrzymywanie oddechu, hiperwentylacja).
• Napady padaczkowe w około 15% przypadków.

Etap 3 – faza pseudostabilizacji (wiek 2–10 lat)

• Czas trwania: kilka lub kilkadziesiąt lat.
• Upośledzenie umysłowe.
• Częściowo zachowana umiejętność chodu.
• Wyraźne zaburzenia funkcji dłoni.
• Powoli postępujące pogorszenie funkcji ruchowych.

Etap 4 – późne pogorszenie sprawności ruchowej

• Czas trwania: ponad kilkadziesiąt lat.
• W większości przypadków następuje utrata umiejętności chodzenia.
• Porażenie spastyczne spowodowane skurczem mięśni.
• Wychudzenie organizmu spowodowane problemami z przyjmowaniem pokarmu.

Inne badania dodatkowe

Następnie przeprowadza się badanie przedmiotowe, w ramach którego, w zależności od etapu, stwierdza się występowanie wyżej wymienionych objawów.

Aby ocenić stopień zaawansowania choroby i wykluczyć inne przyczyny (np. zaburzenia metaboliczne, wady wrodzone, zakażenia), należy również wykonać EKG oraz EEG i rezonans magnetyczny głowy.

Bezpośrednie potwierdzenie rozpoznania defektu genetycznego następuje na podstawie molekularnego badania genetycznego, przeprowadzonego przez specjalistę.

Leczenie

Dotąd nie opracowano leczenia przyczynowego zespołu Retta, które prowadziłoby do całkowitego wyleczenia. Cele leczenia są ukierunkowane na potrzeby chorych i ich bliskich. Zależą one od:

• stopnia ciężkości choroby
• wieku chorego
• indywidualnych możliwości chorych dzieci
• cierpienia wynikającego z choroby.

Cele leczenia

Wspieranie indywidualnych umiejętności chorego, umożliwienie mu uczestnictwa w codziennym życiu i leczenie chorób współistniejących (np. padaczki).

Rodzice chorego dziecka mają też możliwość ubiegania się o rozmaite świadczenia, wsparcie w opiece nad dzieckiem lub dofinansowanie.

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne to przede wszystkim terapia objawowa:

• leczenie przeciwpadaczkowe w przypadku padaczki
• leczenie zaburzeń snu
• zapobiegania hiperwentylacji.

Ponadto należy unikać pewnych leków (np. niektórych leków przeciwpsychotycznych lub antybiotyków), które powodują zmiany przewodzenia w sercu (wydłużenie odstępu QT).

Inne działania wspierające

• Wsparcie i odciążenie całej rodziny np. poprzez: 
  • pomoc psychologiczną dla rodziców i rodzeństwa 
  • wspieranie komunikacji między rodzicami a dzieckiem
  • komunikację wspomaganą i terapię mowy.
• Indywidualny tok nauczania.
• Długofalowe wsparcie terapeutyczne w celu zachowania umiejętności ruchowych i komunikacyjnych (np. fizjoterapia, logopedia, ergoterapia).
• W przypadku zaburzeń połykania rozdrabnianie pokarmów. Jeśli to nie wystarczy, można na stałe założyć zgłębnik żołądkowy, aby zapewnić pokrycie dziennego zapotrzebowania na kalorie.
• Skutki zgrzytania zębami należy poddać leczeniu stomatologicznemu.

Rokowanie 

Rokowanie w przypadku indywidualnego przebiegu choroby jest utrudnione. Zespół Retta jest poważnym zaburzeniem rozwojowym. Chorzy mają zwykle poważne zaburzenia rozwoju psychicznego i szereg różnych innych dolegliwości.

Przewidywana długość życia jest nieznacznie skrócona, ale większość chorych osiąga wiek powyżej 40 lat. Jednak przeważnie te osoby są w dużym stopniu zdane na pomoc i wsparcie przez całe życie.

Dodatkowe informacje

• Zaburzenia rozwojowe u dzieci.
• Padaczka u dzieci.
• Zespół Retta – informacje dla personelu medycznego.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem