Informacje ogólne

Definicja

• W trichotillomanii, po wielokrotnych nieudanych próbach oparcia się impulsom do wyrywania włosów, u pacjenta czasami dochodzi do znacznej utraty włosów¹.
• Czynność wyrywania włosów często poprzedza wzrastające napięcie, a po jej zakończeniu następuje uczucie ulgi lub zadowolenia.
• Zaburzenie to jest klasyfikowane jako zaburzenie kontroli impulsów lub jako schorzenie ze spektrum zaburzeń kompulsywnych.

Częstość występowania

• Współczynnik chorobowości
  • Chorobowość jest prawdopodobnie niedoszacowana z powodu maskowania choroby przez pacjentów i niedostatecznego rozpoznawania tego zaburzenia przez personel medyczny².
  • Kobiety chorują nawet 9 razy częściej³.
  • Chorobowość w ciągu całego życia szacuje się na 0,6–4%⁴; uznaje się, że najwyższa zapadalność występuje w dzieciństwie, zwłaszcza w wieku od 4 do 17 lat^1,5.
• Wiek
  • Średni wiek zachorowania wynosi zwykle 8–12 lat⁶, ale choroba może wystąpić w każdym wieku.

Etiologia i patogeneza

• Dokładna etiologia nie jest znana.
• Jako przyczyny rozważa się zarówno czynniki środowiskowe, jak i genetyczne^1,7.
• Pacjenci z reguły doświadczają krótkotrwałej ulgi i zadowolenia po poddaniu się impulsowi po stanach napięcia (kryterium DSM-5).

Czynniki predysponujące

• Współczynnik chorobowości wydaje się wyższy zarówno w przypadku chorób psychicznych (np. zaburzeń tikowych), jak i u osób z upośledzeniem umysłowym⁸.

ICD-10

• F63.3 Trichotillomania

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

ICD-10

• W tym zaburzeniu znaczna utrata włosów występuje po wielokrotnych nieudanych próbach oparcia się impulsom do wyrywania włosów.
• Czynność wyrywania włosów często poprzedza wzrastające napięcie, a po jej zakończeniu następuje uczucie ulgi lub zadowolenia.
• Takiego rozpoznania nie należy stawiać, jeśli wyrywanie włosów zbiegło się z poprzedzającym zapaleniem skóry lub jest wynikiem urojeń czy omamów (ICD-10).

DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) ⁵

• Powtarzające się wyrywanie włosów prowadzące do ich utraty
• Wielokrotne próby ograniczenia lub powstrzymania się od wyrywania włosów
• Wyrywanie włosów prowadzi do znacznych obaw i ograniczeń w co najmniej jednym ważnym obszarze.
• Wyrywania włosów lub utraty włosów nie można przypisać żadnej innej chorobie.
• Objawy żadnej innej choroby psychicznej nie stanowią lepszego wyjaśnienia wyrywania włosów.

Diagnostyka różnicowa

• Łysienie plackowate
  • Zwykle charakteryzuje się gładkimi, okrągłymi łysymi plamami z „włosami wykrzyknikowymi" (o długości kilku milimetrów, szersze na końcu niż u podstawy) w strefie przejściowej między zdrowymi włosami a obszarami łysiny.
• Grzybica skóry głowy
  • Włosy bardzo łatwo wypadają, a skóra głowy zwykle łuszczy się i jest pokryta rumieniem.
• Inne choroby psychiczne (zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia lękowe)
• Choroby ogólnoustrojowe (nowotwory, białaczka, marskość, niedoczynność tarczycy, gruźlica)
• Kiła drugorzędowa
  • W stadium drugorzędowym kiły może wystąpić łysienie kiłowe, które daje efekt „futra wygryzionego przez mole”; jednocześnie na dłoniach, podeszwach stóp lub tułowiu pojawiają się łuszczące się plamy przypominające łupież różowy.

Wywiad lekarski

• Osoby z tym zaburzeniem zgłaszają utratę włosów z powodu ich wyrywania.
• W wielu przypadkach problem jest negowany z powodu wstydu¹.
• Niektórzy pacjenci mają przymus wyrywania włosów członkom rodziny, zwierzętom domowym, lalkom, wyrywania włókien dywanów, koców itp.
• Trichofagia
  • Niekiedy przymusowi wyrywania włosów towarzyszy przymus ich zjadania.

Badanie przedmiotowe

• Najczęściej chorzy wyrywają włosy z głowy, bez żadnego określonego wzorca — obszary pozbawiane włosów mają nieregularne brzegi i kształt.
• W większości przypadków włosy są wyrywane z czubka głowy; jednak większość pacjentów ma tendencję do wyrywania większej ilości włosów po jednej wybranej stronie.
• Obszary, z których wyrywane są włosy, prawie nigdy nie są całkowicie pozbawione włosów, zazwyczaj widoczne są krótkie pasma połamanych włosów o różnej długości.

Diagnostyka specjalistyczna

• Jeśli rozpoznanie nie jest jednoznaczne, ewentualnie biopsja wykonana przez specjalistę w celu wykluczenia np. wypadania włosów na tle autoimmunologicznym¹
  .

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Lekarz rodzinny rozpoznaje zaburzenie na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego. W przypadku trudności diagnostycznych wskazana konsultacja dermatologiczna. W terapii może być niezbędna opieka psychologiczna i psychiatryczna. W leczeniu skutków trichotillomanii pomocny jest tricholog.

Leczenie

Cele leczenia

• Interwencja w ramach terapii behawioralnej w celu poprawy kontroli impulsów^,
• Celowe wyrywanie włosów jest często związane z chorobami psychicznymi, np. zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi

Ogólne informacje o leczeniu

• Leczenie pierwszego rzutu obejmuje terapię poznawczą i behawioralną.
• Leczenie może być trudne i wymaga zbudowania silnej relacji między terapeutą a pacjentem/rodzicem.
• Wielu pacjentów z trichotillomanią cierpi również na inne zaburzenia, takie jak zaburzenia lękowe i depresja; ważne jest, aby je również badać i leczyć.
• Oprócz psychoterapii stosowane jest także leczenie farmakologiczne

Terapia poznawczo-behawioralna

• Metody poznawcze i behawioralne uznaje się za najbardziej skuteczne.
• W metaanalizie (2014) przeanalizowano skuteczność terapii behawioralnej i selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny w leczeniu trichotillomanii. Terapia behawioralna okazała się wyjątkowo skuteczna, a selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny przynosiły umiarkowany efekt⁹.

Farmakoterapia

• Leczenie farmakologiczne należy stosować wyłącznie jako terapię adjuwantową, a nie monoterapię.
• Jako opcje leczenia testowano zarówno selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, jak i leki przeciwpsychotyczne i pobudzające. Nie udało się wyciągnąć jednoznacznych wniosków¹⁰.
  • Wyniki dotyczące stosowania selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny są niespójne^9,11.
  • Wenlafaksyna i klomipramina wydają się być skuteczne.

Zapobieganie

• Skuteczną profilaktykę wyrywania włosów mogą stanowić doskonalenie umiejętności radzenia sobie ze stresem i nauka metod relaksacyjnych.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Wyrywanie włosów może występować okresowo lub stale; intensywność tego zaburzenia może być różna. „Okresy aktywności" mogą dzielić miesiące.
• Nasilenie zaburzenia jest różne; u niektórych pacjentów utrata włosów jest bardzo nieznaczna, podczas gdy u innych może występować widoczny defekt kosmetyczny.

Powikłania

• Trichofagia może prowadzić do rozwoju trichobezoarów/trichofitobezoarów („guzów włosianych") w przewodzie pokarmowym, znanych również jako „zespół Roszpunki".
• Zespół Roszpunki/bezoary mogą z kolei prowadzić do różnych powikłań, takich jak niedokrwistość, ból brzucha, zaparcia, wgłobienie jelita, owrzodzenie i perforacja.
• Wstyd, niska samoocena, lęk i depresja są powszechne w trichotillomanii.

Rokowanie

• Trichotillomania, która pojawia się we wczesnym dzieciństwie, jest często krótkotrwała i kończy się samoistnie lub w wyniku łagodnych interwencji.
• Jeśli trichotillomania trwa dłużej niż 6 miesięcy jest trudnejsza do wyleczenia².

Informacje dla pacjentów

O czym należy poinformować pacjenta?

• Trichotillomania jest stosunkowo powszechnym zjawiskiem, które można przezwyciężyć.

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Trichotillomania

Ilustracje

Trichotillomania. Obszary, z których wyrywane są włosy, niemal nigdy nie są całkowicie pozbawione włosów, pozostają krótkie pasma połamanych włosów o różnej długości.