Regional content

Content

Co to jest stan euforycznego nastroju (hipomania) i mania?

Mania (także epizod maniakalny) charakteryzuje się podwyższonym lub drażliwym nastrojem, nieadekwatnym do sytuacji i trwającym co najmniej tydzień. W związku z tym codzienny tryb życia chorych jest poważnie utrudniony.

Hipomania jest łagodną formą manii. Lekko podwyższony nastrój utrzymuje się przez co najmniej 4 dni. Objawy nie przeszkadzają w pracy ani w relacjach społecznych.

Mania

Objawami manii mogą być (muszą trwać co najmniej tydzień):

• Zwiększone pobudzenie, które może eskalować do agresji
• Wzrost motywacji (energii, inicjatywy i zainteresowania)
• Słowotok (zwiększona gadatliwość)
• Gonitwa myśli (pomysły, które nie są ukierunkowane na żaden cel i/lub ciągle się zmieniają/ są zapominane)
• Mniejsze zahamowania w zakresie kontaktów społecznych skutkujące niewłaściwym zachowaniem wobec innych
• Nadmierna pewność siebie
• Zmniejszone zapotrzebowanie na sen
• Rozproszenie uwagi i trudności z koncentracją
• Zachowania ryzykowne bez wglądu (np. marnowanie pieniędzy, zachowania stwarzające zagrożenie dla ruchu drogowego, lekkomyślność)
• Zwiększony popęd płciowy, nietaktowność seksualna
• Poczucie szczególnie wyostrzonej percepcji (np. w zakresie postrzegania kolorów, szczególnie dobrego słyszenia)

Mania z objawami psychotycznymi

Istnieje też cięższa postać manii z tzw. objawami psychotycznymi, w której u chorego mogą wystąpić dodatkowo następujące objawy:

• Urojenia, głównie wielkościowe: chory jest głęboko przekonany o swojej przewadze nad innymi ludźmi w różnych dziedzinach (np. w zakresie inteligencji albo urody).
• Omamy (najczęściej słyszenie głosów mówiących bezpośrednio do chorego)
• Pobudzenie i wzmożona aktywność fizyczna
• Gonitwa myśli (niemożność zakończenia myśli w sposób celowy, ciągłe rozpraszanie się przez wpadające pomysły)

Objawy mogą uniemożliwiać utrzymanie normalnej komunikacji interpersonalnej z chorym.

Hipomania

W epizodzie hipomanii czas występowania objawów może być krótszy (ale co najmniej 4 dni), a objawy są łagodniejsze, np. :

• Lekko podwyższony nastrój
• Zwiększenie motywacji i aktywności
• Bardzo wyraźne poczucie dobrego samopoczucia, sprawności fizycznej i psychicznej
• zwiększona towarzyskość
• zwiększona gadatliwość
• nadmierna poufałość
• Zwiększona potrzeba seksualności
• Zmniejszone zapotrzebowanie na sen
• Objawy nie prowadzą do rezygnacji z pracy zawodowej czy odrzucenia przez bliźnich.
• Zamiast częstej euforycznej towarzyskości może też dominować drażliwość, zachowania przepełnione zarozumiałością i brakiem kultury.
• ewentualne pogorszenie koncentracji i uwagi
  • osłabiona zdolność poświęcenia się pracy, odpoczywania i regeneracji sił
  • zainteresowanie nieodpowiednimi przedsięwzięciami i działaniami lub wydawaniem pieniędzy

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe

Epizody maniakalne i hipomaniakalne często występują w połączeniu z zaburzeniem dwubiegunowym, czyli na przemian z epizodami depresyjnymi.

• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe objawiają się zarówno w postaci epizodów depresyjnych, jak i maniakalnych, hipomaniakalnych lub mieszanych.
• O zaburzeniu dwubiegunowym mówimy, gdy występują co najmniej dwa epizody afektywne, z których co najmniej jeden jest hipomaniakalny, maniakalny lub mieszany.

Częstotliwość występowania

Według badań populacyjnych z lat 90. XX wieku epizody maniakalne występują u niespełna 3% osób w wieku 14–24 lata, a epizody euforycznego nastroju u 4%. Mężczyźni chorują częściej niż kobiety. W ciągu całego życia 1–5% populacji cierpi na jakąś formę zaburzenia dwubiegunowego. Na zaburzenie dwubiegunowe nieco częściej chorują mężczyźni niż kobiety.

Co może być przyczyną?

Przyczyny rozwoju manii lub hipomanii nie są w pełni wyjaśnione; uważa się, że jest to splot czynników genetycznych i pewnych okoliczności życiowych (np. stres, utrata bliskich lub pracy). Ponadto różne choroby lub leki/narkotyki mogą prowadzić do objawów podobnych do epizodu maniakalnego lub hipomaniakalnego.

Ostre odurzenie

Szczególnie w przypadku stosowania amfetaminy i innych substancji zmieniających umysł, takich jak kokaina, ecstasy czy alkohol, w stanie odurzenia objawy mogą przypominać epizod maniakalny.

Leki

Euforyczny nastrój i stany podobne do manii mogą być również wywoływane przez leki, np. : 

• Kortyzon
• Hormony tarczycy i inne hormony
• Leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona lub padaczki
• Środki hamujące kaszel
• Leki przeciwko wysokiemu ciśnieniu krwi
• Leki przeciwdepresyjne

Majaczenie

Majaczenie charakteryzuje się upośledzeniem świadomości z objawami psychotycznymi (głównie omamami optycznymi, czyli widzeniem osób lub rzeczy, których w rzeczywistości nie ma). Jest ono spowodowane zaburzeniem układu nerwowego (np. otępieniem), lekami, alkoholem lub narkotykami. Często występują objawy psychotyczne i omamy, zwykle splątanie jest bardziej nasilone niż w manii.

Zjawiskiem o osobnej specyfice jest majaczenie spowodowane odstawieniem alkoholu. Chorzy mogą mieć następujące objawy:

• Drżenie
• Nudności i wymioty
• Lęk
• Drażliwość
• Bezsenność
• Podwyższone tętno i ciśnienie tętnicze
• Rozszerzone źrenice
• Pocenie się

Schizofrenia

Zaburzenia schizofreniczne charakteryzują się zwykle zaburzeniami myślenia i postrzegania na podstawowym poziomie, a także nieadekwatnymi lub uproszczonymi emocjami (patrz także artykuł Schizofrenia).

Choroby somatyczne

• Choroby mózgu, np. : 
  • padaczka
  • ostre zapalenie mózgu (zapalenie mózgu)
  • stwardnienie rozsiane
  • niektóre postacie otępienia
• Choroby metaboliczne lub gruczołów dokrewnych, np. : 
  • tarczycy
  • kory nadnerczy
  • przysadki mózgowej

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Wysoki nastrój i mania powinny być zbadane przez lekarza m.in. po to, by uniknąć narażania się na ryzyko i/lub prowokowania nieprzyjemnych sytuacji.

Badania dodatkowe 

Wywiad lekarski

Objawy wskazujące na euforyczny nastrój lub manię mogą być wykryte przez lekarzy poprzez szczegółową rozmowę z chorym. Aby uzyskać jak najdokładniejszy obraz choroby, kolejne pytania dotyczą np. takich zjawisk jak:

• Aktualny nastrój bazowy
• Orientacja w czasie, miejscu i względem własnej osoby
• Energia, inicjatywa i zainteresowania
• Rodzaj i szybkość przepływu myśli
• Występowanie omamów
• Zapotrzebowanie na sen i ewentualnie zaburzenia snu
• Obecna sytuacja życiowa i styl życia
  • problemy społeczne i/lub zawodowe
  • przyjmowanie narkotyków
  • przyjmowanie leków;
• Dotychczasowy rozwój choroby
• Występowanie w rodzinie zaburzeń afektywnych (depresja, mania, oba schorzenia na przemian)
• Inne choroby psychiczne i/lub somatyczne
• Dolegliwości fizyczne
• Pojawianie się myśli samobójczych albo zamiarów samobójczych

Rozmowa powinna być uzupełniona o wywiady z członkami rodziny i specjalne kwestionariusze, ponieważ w ostrej fazie choroby komunikacja z chorym może być utrudniona i może on nie mieć poczucia choroby.

Badanie fizykalne

Aby wykluczyć przyczyny somatyczne, oprócz badania fizykalno-neurologicznego można wykonać EKG oraz badania krwi i moczu (np. morfologię krwi, poziom cukru we krwi, parametry wątrobowe i nerkowe, hormony tarczycy, obecność narkotyków).

Przydatne mogą być również dalsze badania przez specjalistów. 

Badania specjalistyczne w szpitalu

• W przypadku podejrzenia manii zwykle pacjent jest kierowany do specjalistów z zakresu psychiatrii i psychoterapii.
• W celu wykluczenia choroby mózgu można wykonać obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (RM) lub tomogram komputerowy (TK) głowy. Ponadto można za pomocą elektroencefalogramu (EEG) zbadać fale mózgowe.
• Hospitalizacja powinna mieć miejsce, gdy istnieje zagrożenie dla siebie lub innych albo gdy leczenie ambulatoryjne jest niewystarczające, np. gdy okoliczności życiowe utrudniają powodzenie terapii.

Leczenie

Środki ogólne

Leczenie hipomanii lub manii zależy od nasilenia choroby oraz zakresu negatywnego wpływu choroby na pacjenta oraz jego otoczenie. Stwierdzono, że następujące środki są przydatne w przypadku konieczności leczenia:

• Środowisko z małą ilością bodźców
• Ewentualnie środki pomagające zasnąć (patrz także Bezsenność)

Leki

W przypadku wystąpienia tzw. zaburzenia dwubiegunowego ważne jest stałe przyjmowanie leków, aby zapobiec ostrej manii lub depresji. Jeśli pacjent cierpi na manię po raz pierwszy lub występuje u niego ostra faza manii, można zastosować następujące leki:

• Lit 
• Leki stosowane w leczeniu padaczki, tzw. leki przeciwdrgawkowe (np. karbamazepina lub walproinian)
• Leki stosowane w leczeniu schizofrenii i psychoz, tzw. leki przeciwpsychotyczne lub neuroleptyki (np. olanzapina, kwetiapina)
• Benzodiazepiny są skuteczne, ale ze względu na ryzyko uzależnienia powinny być stosowane tylko przez bardzo krótki czas.

Psychoterapia

• Może być stosowana w łagodnych maniach i hipomaniach, np. terapia poznawczo-behawioralna, psychoedukacja i terapia skoncentrowana na rodzinie.
• W ciężkich fazach maniakalnych psychoterapia w wąskim znaczeniu jest w zasadzie niewykonalna. Najważniejszym działaniem psychoterapeutycznym jest wówczas często utrzymanie i stabilizacja relacji terapeutycznej.

Terapia elektrowstrząsowa

W przypadku występowania ciężkiej postaci manii, gdy wyżej wymienione środki nie przynoszą poprawy lub istnieje potrzeba natychmiastowego działania, można przeprowadzić terapię elektrowstrząsową (EW). Jeśli ma ona zostać zastosowana, pacjent jest najpierw dokładnie informowany o spodziewanych korzyściach oraz ryzyku powikłań i działań niepożądanych. Sama terapia elektrowstrząsowa polega na wystawieniu mózgu, przy krótkotrwałym znieczuleniu, na działanie serii szybkich impulsów elektrycznych, aplikowanych przez elektrody umieszczone na głowie. Powoduje to stan podobny do padaczki i może w efekcie poprawić objawy manii. Do uzyskania trwałej poprawy często koniecznych jest kilka sesji EW.

Co możesz zrobić sam?

• Chronić się przed nierozważnymi działaniami, w razie potrzeby ze wsparciem ze strony członków rodziny i przyjaciół.
• Podczas trwania epizodu nie podejmować żadnych finansowych lub innych ważnych decyzji.
• Bardzo ważne jest, aby wystarczająco i regularnie spać. Należy pamiętać, że bezsenność jest czynnikiem ryzyka utrzymywania się epizodu hipomaniakalnego lub maniakalnego.
• Należy regularnie przyjmować przepisane przez lekarza leki, nawet po ustąpieniu ostrych objawów. Należy być przygotowanym na to, że te leki mogą powodować pewną senność w ciągu dnia.
• Nadmierne spożywanie alkoholu lub narkotyków musi zostać przerwane, ewentualnie w ramach leczenia odwykowego.

Dodatkowe informacje

• Zaburzenia dwubiegunowe
• Schizofrenia
• Depresja
• Bezsenność
• Samobójstwo i próba samobójcza
• Mania i hipomania – informacje dla personelu medycznego

Autor

• Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem