Czym są myśli obsesyjne i kompulsje?

• Obsesyjne myśli to niechciane, natrętne i powtarzające się myśli, uczucia, pomysły lub wrażenia, których nie można się pozbyć. Absorbują one chorego w nawracający sposób i są zwykle doświadczane jako stresujące, zastraszające lub zagrażające.
• Czynności kompulsywne (kompulsje) to czynności, do wykonywania których chory czuje stały przymus, nawet jeśli zdaje sobie sprawę, że w rzeczywistości są one bezcelowe. Zachowanie to wynika z lęku przed domniemanym niebezpieczeństwem, które ma być zażegnane przez kompulsywne działanie. Kompulsje redukują uczucie dyskomfortu/lęku, które osoba odczuwa w różnych sytuacjach (np. w przypadku kompulsji mycia — uczucie bycia brudnym).

Częstotliwość występowania

• Łagodne zachowania kompulsywne występują u około 15–30% populacji.
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne dotykają w ciągu życia 1–3% osób. 
• Większość zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych zaczyna się około 20 roku życia, ale objawy mogą pojawić się już w dzieciństwie.
• Występują równie często u kobiet i u mężczyzn.

W jaki sposób stawiana jest diagnoza?

• Pacjenci czują się odrzuceni i mało szanowani. Sądzą, że ich problem „mają tylko oni”, więc czują się inni. Dlatego nie jest im łatwo opisać swoich kompulsji.
• Pacjenci często szukają porady z powodu innych problemów (np. suchej skóry lub wysypki spowodowanej nadmiernym myciem rąk).
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne często towarzyszą innym zaburzeniom psychicznym, w szczególności depresji i zaburzeniom lękowym.
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne można rozpoznać za pomocą następujących trzech pytań:
  • Czy uważasz, że niepotrzebnie często się myjesz?
  • Czy uważasz, że niepotrzebnie często musisz sprawdzać drzwi, okucia, zamki itp.?
  • Czy miewasz natrętne i nieprzyjemne myśli, których trudno się pozbyć?

Jakie mogą być przyczyny tej choroby?

Najczęstsze przyczyny

• Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne
  • Pacjenci próbują tłumić lub ignorować obsesyjne myśli. Pacjenci zdają sobie sprawę, że myśli są ich własnymi. Kompulsje wykonywane są w celu zmniejszenia dyskomfortu lub lęku. Pacjenci zdają sobie sprawę, że myśli/działania są przesadne lub nierozsądne. Myśli/działania powodują duży dyskomfort, zajmują dużo czasu i mają negatywny wpływ na codzienne życie, życie zawodowe lub aktywność społeczną czy relacje z ludźmi.
  • Fobiczne unikanie często występuje u pacjentów z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi. Unikają oni sytuacji, które wyzwalają kompulsywne myśli (myśli katastroficzne, nieprzyjemne) lub kompulsywne działania (kompulsywne mycie z powodu brudu lub potrzeba sprawdzania zamków). Typowy dla pacjentów cierpiących na zachowania kompulsywne jest spadek lęku zaraz po wykonaniu czynności kompulsywnej.
• Zaburzenia fobiczne
  • Grupa zaburzeń, w których lęk występuje tylko lub w przeważającej mierze w określonych, dokładnie zdefiniowanych sytuacjach niestanowiących realnego zagrożenia. W efekcie sytuacje te są unikane lub znoszone ze strachem.
  • Lęk pacjenta może skupiać się na pojedynczych objawach, takich jak kołatanie serca lub uczucie, że zemdleje, i często wiąże się z wtórnym lękiem, że umrze, straci kontrolę lub rozum. Myśl o znalezieniu się w sytuacji fobicznej często wywołuje lęk antycypacyjny. Jeśli sytuacja jest unikana, lęk się zmniejsza.
  • W przeciwieństwie do zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego osoby cierpiące nie próbują zredukować lęku poprzez zachowania kompulsywne.
• Uogólnione zaburzenie lękowe
  • Pacjenci nadmiernie się martwią i niemal nieustannie się boją.
  • Myśli i zmartwienia nie narzucają się jednak mimowolnie jak w zaburzeniu obsesyjno-kompulsywnym.
• Depresja
  • Objawy depresyjne często występują w połączeniu z obsesyjnymi myślami i działaniami.
  • Objawy obsesyjno-kompulsywne mogą być również związane z zaburzeniem dwubiegunowym.
  • Depresja charakteryzuje się obniżonym nastrojem, zmartwieniem i wewnętrznym niepokojem, zmęczeniem i awolicją, utratą zainteresowań i brakiem radości, a także poczuciem winy i lękiem.
  • W przeciwieństwie do zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego myśli są zwykle skierowane na przeszłość i nie narzucają się.

Rzadkie przyczyny

• Schizofrenia
  • W schizofrenii mogą wystąpić myśli obsesyjne i akty kompulsywne. Obsesyjne myśli są postrzegane przez pacjentów jako pochodzące od innych (nie od nich samych) i nie są odbierane jako przesadzone lub nieuzasadnione. Zachowania obsesyjno-kompulsywne mają silny stereotypowy charakter.
  • Schizofrenia charakteryzuje się na ogół fundamentalnymi i charakterystycznymi zmianami w myśleniu i postrzeganiu, a także niewłaściwymi i stępionymi reakcjami emocjonalnymi. Jasny umysł i dobre zdolności intelektualne zwykle pozostają, choć z czasem mogą rozwinąć się pewne zaburzenia myślenia.
  • Główne objawy psychiczne to urojenie odsłonięcia, nasyłania i wykradania myśli, objawy urojeniowe i omamy (np. głosy mówiące o pacjencie w trzeciej osobie lub komentujące go), zaburzenia myślenia i objawy negatywne.
• Tiki i zespół Tourette'a
  • Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne i zespół Tourette'a często występują jednocześnie.
  • Zespół Tourette'a charakteryzuje się niekontrolowanymi tikami, mimowolnymi dźwiękami (odchrząkiwanie, mlaskanie, chrząkanie) i/lub koprolalią (kompulsywne powtarzanie głośnym głosem słów wulgarnych, często o treści seksualnej).
• Objawy obsesyjno-kompulsywne spowodowane chorobą mózgu
  • W otępieniu mogą wystąpić różne zaburzenia zachowania i objawy psychiczne.
  • Po urazie mózgu mogą wystąpić zaburzenia poznawcze i objawy obsesyjno-kompulsywne.
  • Także niektóre choroby mózgu mogą być związane z objawami obsesyjno-kompulsywnymi, np. zespół parkinsonowski i guzy mózgu.

Co możesz zrobić sam?

• W łagodnych przypadkach myśli obsesyjnych lub kompulsji nie trzeba podejmować działań w celu pozbycia się objawów, jeśli nie powodują one znacznego upośledzenia lub niedogodności.

Kiedy należy skonsultować się z lekarzem?

• W przypadku wystąpienia myśli obsesyjnych lub kompulsji, które w znacznym stopniu ograniczają życie, należy skonsultować się z lekarzem.

Jak postępuje lekarz?

Historia choroby

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Kiedy po raz pierwszy pojawiły się objawy?
• Czy w ciągu ostatnich kilku miesięcy spędzałeś więcej niż godzinę dziennie na wielokrotnym myciu rąk lub sprawdzaniu, czy płyty grzewcze są wyłączone, obliczaniu w myślach albo powtarzaniu słów?
• Dużo sprzątasz i zwracasz baczną uwagę na porządek?
• Czy w ostatnich miesiącach dręczyły cię myśli, obrazy lub impulsy, które uważasz za odpychające, bolesne lub natrętne i które powracają, gdy próbujesz je stłumić?
• Jaki jest ich zakres i nasilenie?
  • Jak często i w jakim stopniu utrudnia ci to wykonywanie codziennych czynności?
  • Czy z czasem się pogorszyło?
  • Czy czujesz się przygnębiony lub czy myśli mają treść depresyjną?
• W jakim stopniu czujesz, że czasochłonne rytuały i procesy myślowe pogarszają twoje funkcjonowanie? Czy choroba nakłada na ciebie jakieś ograniczenia (unikanie miejsc publicznych itp.)?
• Co wyzwala objawy?

Badanie lekarskie

• Lekarz ocenia zakres i stopień zaawansowania choroby. W razie potrzeby do oceny włączani są członkowie rodziny i osoby, z którymi pacjent ma kontakt.
• Lekarz powinien wykluczyć choroby organiczne mózgu i inne zaburzenia psychiczne.

Dalsze badania

• Dalsze badania zazwyczaj nie są konieczne.
• W przypadku pacjentów, u których po raz pierwszy objawy obsesyjno-kompulsywne pojawiają się po przekroczeniu 50 roku życia, przydatne mogą być badania obrazowe (TK lub RM).

Skierowanie do specjalisty lub szpitala

• W przypadku poważniejszych schorzeń pacjent może zostać skierowany do neurologa lub psychologa.
• W przypadku braku pewności co do przyczyny i wystąpienia ciężkich objawów należy skonsultować się z lekarzem.

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden