Co to jest choroba afektywna dwubiegunowa?

Choroba afektywna dwubiegunowa to ciężkie zaburzenie psychiczne. Epizody maniakalne z nadmiernie euforycznym nastrojem przeplatają się z epizodami depresyjnymi z wyraźnie obniżonym nastrojem. To, jak często występują takie epizody, różni się indywidualnie, ale także zależy od tego, czy choroba jest leczona, czy nie.

Zaburzenia często pojawiają się po raz pierwszy w okresie dojrzewania lub krótko po nim. Choroba w mniej więcej równym stopniu dotyczy mężczyzn i kobiet. W zależności od definicji na zaburzenia ze spektrum dwubiegunowego cierpi 1–5% populacji.

Psychoza poporodowa, która jest osobnym zaburzeniem psychicznym, występuje u około 1 matki na 1000 rodzących. Matki rodzące z zaburzeniem dwubiegunowym są w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia tego schorzenia po porodzie.

Zwiększone ryzyko podczas ciąży

Ryzyko wystąpienia zaburzeń afektywnych dwubiegunowych lub nowego epizodu zwiększa się w czasie ciąży i w pierwszym okresie po porodzie. U ponad połowy kobiet dochodzi do nawrotu, jeśli profilaktyczne leczenie farmakologiczne zostanie przerwane w czasie ciąży. Ryzyko jest szczególnie wysokie w przypadku nagłego odstawienia leków.

Zaburzenia dwubiegunowe pozostawione bez leczenia w czasie ciąży niosą ryzyko, że ciężarna nie będzie w stanie zadbać o swoje zdrowie: zaniedba zrównoważoną dietę, regularny rytm snu i czuwania oraz higienę osobistą. Mogą również wzrosnąć zachowania ryzykowne, takie jak używanie alkoholu i narkotyków oraz skłonność do samookaleczenia.

Kobiety ciężarne z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym mają nieco większe ryzyko powikłań w czasie ciąży i porodu niż kobiety zdrowe psychicznie. Wymaga to starannej opieki oraz współpracy lekarza rodzinnego i psychiatry, ginekologa i położnej, a w razie potrzeby także innego personelu kliniki położniczej.

W przeszłości kobietom z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym odradzano ciążę. Dziś to odniesienie ogranicza się do kobiet, u których niedawno zdiagnozowano chorobę. Zaleca się im odczekanie kilku miesięcy przed zajściem w ciążę. Kobieta powinna być w stabilnej fazie i znaleźć terapię, która działa dobrze, nawet jeśli jest w ciąży.

Leczenie

Leki

Ciągła farmakoterapia jest konieczna w ciężkiej postaci zaburzenia w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia epizodu choroby w czasie ciąży oraz zmniejszenia nasilenia choroby. Przerwanie leczenia, zwłaszcza jeśli dokonane jest nagle, niesie ze sobą znaczne ryzyko wywołania epizodu depresyjnego lub maniakalnego.

Inne czynniki ryzyka to długi przebieg choroby, wczesny początek objawów, krótki czas od ostatniego epizodu, wcześniejsza próba samobójcza oraz przyjmowanie kilku leków jednocześnie.

Leczenie farmakologiczne zaburzenia dwubiegunowego w okresie ciąży i karmienia piersią wymaga starannej oceny ryzyka/korzyści. Nie wszystkie leki są odpowiednie w tym czasie. Podobnie jak poza ciążą, w leczeniu epizodów depresyjnych stosuje się leki przeciwdepresyjne, a do leczenia epizodów maniakalnych leki przeciwpsychotyczne. Lit, który jest pierwszą linią leczenia epizodów maniakalnych i depresyjnych poza ciążą, wydaje się dopuszczalny w przypadku braku alternatyw, takich jak niektóre leki przeciwpsychotyczne. Lit jest związany z pewnym ryzykiem uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego u nienarodzonego dziecka. Dziś wiemy, że ryzyko to jest mniejsze niż wcześniej zakładano, a w większości przypadków malformacje można leczyć chirurgicznie. Decyzję o tym, czy terapia powinna zostać przerwana przed porodem, podejmuje się indywidualnie w stosunku do każdego pacjenta i w porozumieniu z terapeutami prowadzącymi. Walproinian, powszechnie stosowany w zaburzeniach dwubiegunowych, nie jest zalecany w czasie ciąży.

Psychoterapia i inne terapie

Jeśli chodzi o psychoterapię i inne nielekowe możliwości leczenia choroby, obowiązują te same zalecenia, co poza ciążą (patrz artykuł Zaburzenia dwubiegunowe oraz Depresja).

Po porodzie

W ciągu kilku tygodni po porodzie zwiększa się ryzyko ponownego wystąpienia lub pogorszenia objawów istniejącego zaburzenia afektywnego dwubiegunowego. W znacznie mniejszym stopniu dotyczy to również czasu bezpośrednio przed i w trakcie porodu. Wczesne objawy mogą obejmować niepokój, pobudzenie, drażliwość i bezsenność. Często dochodzi do gwałtownego nasilenia objawów oraz szybkich zmian objawów i dolegliwości. Zwiększa się wówczas również ryzyko samobójstwa.

Psychoza poporodowa zawsze wymaga leczenia psychiatrycznego w szpitalu.

Zaostrzenie choroby dwubiegunowej po porodzie może być dużym obciążeniem dla całej rodziny. Ważna jest więc dobra opieka medyczna, a w razie potrzeby także psychologiczna.

Karmienie piersią

Z jednej strony karmienie piersią w istotny sposób przyczynia się do zrównoważonego odżywiania i zdrowego rozwoju psychicznego dziecka. Z drugiej strony może być odczuwane przez matkę jako stresujące i męczące. Leki przyjmowane podczas karmienia piersią mogą w pewnym stopniu dostawać się do organizmu dziecka z mlekiem matki, co może ograniczać ich wybór i dawkowanie. To, czy karmić piersią, czy nie, a także jakie leki przyjmować, w jakich dawkach i jak długo, jest indywidualną decyzją podejmowaną w porozumieniu między lekarzami i pacjentką.

Rokowanie

W pierwszym roku po urodzeniu konieczne są dokładne badania kontrolne. Chorobę można leczyć, a rokowanie jest dobre. Długotrwałe leczenie farmakologiczne może mieć pozytywny wpływ na dalszy przebieg choroby.

Dodatkowe informacje

• Zaburzenie dwubiegunowe
• Depresja
• Samobójstwo i próba samobójcza
• Choroba afektywna dwubiegunowa — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz
• Thomas M. Heim, dr n. med., dziennikarz naukowy, Freiburg