Regional content

Content

Co to jest niezgodność płci?

Definicja

Medycznym terminem „niezgodność płci” określa się fakt, że dana osoba odczuwa swoje fizyczne cechy płciowe jako niepasujące lub nieodpowiednie; osoby te określają siebie jako trans.

Objaśnienie terminów

Osoby trans nie czują przynależności do płci zarejestrowanej w ich akcie urodzenia albo czują przynależność nie tylko do tej płci. Słowo „trans” jest terminem ogólnym, od którego pochodzą określenia własne:

• Transpłciowy (wyraźnie postrzegają siebie jako mężczyznę albo kobietę).
• Transident (wyraźnie postrzegają siebie jako mężczyznę albo kobietę).
• Transseksualny (wyraźnie postrzegają siebie jako mężczyznę albo kobietę).
• Niebinarny (nie postrzegają siebie ani jako kobiety, ani jako mężczyzny).
• Apłciowy (nienależący do żadnej płci).

Dysforia płciowa to termin określający cierpienie spowodowane brakiem dopasowania między tożsamością a ciałem.

Termin transseksualizm jest międzynarodowo uznawany za przestarzały, ale nadal jest używany jako rozpoznanie i dlatego nadal można go przeczytać na wnioskach i oświadczeniach. Wraz z wejściem w życie nowego systemu kodów diagnostycznych ICD-11 miał on zostać zastąpiony rozpoznaniem „niezgodność płci”.

Przejście (transition) określa różne etapy pokonywane od płci określonej po urodzeniu do własnej płci.

Osoba cis to osoba, której płeć przeżywana i przypisana są takie same.

Orientacja seksualna osoby i jej tożsamość płciowa są od siebie niezależne.

Objawy

Niezgodność płci nie jest chorobą, ale jeśli z rozbieżności między ustaloną płcią a płcią przeżywają wynika cierpienie, może to skutkować np. objawy psychicznymi. Zwykle ustępują one stosunkowo szybko przy odpowiednim leczeniu. Ponadto może występować wyraźne pragnienie zmiany ciała zgodnie z tożsamością płciową, co jednak nie pozwala na wyciągnięcie jakichkolwiek wniosków na temat poziomu dysforii płciowej.

Częstotliwość występowania

Od około 20 lat w całej Europie obserwuje się wyraźny wzrost liczby przypadków niezgodności płci i dysforii płciowej. Jest to prawdopodobnie związane z większym zrozumieniem i akceptacją wobec różnorodności płci, zarówno w populacji, jak i w sektorze opieki zdrowotnej. Badania ludności w Holandii i Belgii wykazały, że szacunkowo około 0,6–1,1% populacji to osoby niespójne płciowo.

Badania dodatkowe

Ustalenie rozpoznania „niezgodności płci” lub „dysforii płciowej” według kryteriów klasyfikacji chorób (ICD-11, DSM-5) umożliwia przede wszystkim indywidualne leczenie osób trans oraz leczenie finansowane przez ubezpieczenie zdrowotne.

W celu ustalenia diagnozy lekarz może pytać o następujące aspekty:

• Rozwój psychoseksualny od dzieciństwa (np. niezgodność płci przed pokwitaniem, w trakcie dojrzewania, tożsamość płciowa, związki partnerskie, coming out)
• Aktualna sytuacja życiowa i środowisko społeczne
• Biografia od urodzenia (np. okoliczności urodzenia, dzieciństwo, szkoła, edukacja, czas wolny)
• Choroby i operacje w przeszłości i obecnie
• Stan psychiczny lub choroba psychiczna
• Cierpienie indywidualne w różnych dziedzinach życia
• Czy występują niezgodności płci lub dysforia płciowa stale (przez kilka miesięcy lub dłużej), czy przemijająco, czy może o różnym nasileniu w różnych okresach (przerywana)?
• Wcześniejsze doświadczenia w systemie opieki zdrowotnej oraz z mobbingiem i wykluczeniem w ogóle

Oprócz niezgodności płci osoby trans mogą cierpieć na objawy i dolegliwości psychologiczne, jak np. depresja, lęki, myśli samobójcze, uzależnienie od alkoholu/leków lub zaburzenia odżywiania. Mogą one być reakcją na niezgodność płci, ale mogą też występować niezależnie od niej.

Szczególną uwagę zwraca się na choroby psychiczne, takie jak np. schizofrenia, którym często towarzyszy zmienione postrzeganie rzeczywistości. W tym przypadku ważne jest wyjaśnienie, czy niezgodność płciowa jest konsekwencją psychozy, czy też istnieje niezależnie od niej, i rozpoczęcie odpowiednich etapów leczenia (patrz: Leczenie).

Leczenie

Cele i zasady leczenia

Leczenie powinno być oparte na indywidualnych potrzebach i życzeniach osób trans i zależy np. od tego, czy ktoś jest niebinarny.

Poradnictwo

Pracownicy poradni powinni w miarę możliwości być połączeni w sieć z organizacjami trans.

Poradnictwo może dostarczać informacji i wskazówek, dotyczących m.in. : 

• Medycznych metod leczenia
• Ryzyka i skutków ubocznych niektórych zabiegów
• Kwestii prawnych
• Poszukiwania tożsamości, podejmowania decyzji oraz coming outu
• Trudnych sytuacji życiowych
• Zachęty i wsparcia
• Nawiązania kontaktu z organizacjami samopomocowymi

Psychoterapia

Psychoterapia może być stosowana jako pomoc przy podejmowaniu decyzji lub w radzeniu sobie z negatywnymi doświadczeniami ze strony otoczenia (dyskryminacja, mobbing, odrzucenie).

Sesje psychoterapeutyczne mogą również pomóc w łagodzeniu dysforii płciowej, pomagając osobom trans nauczyć się akceptować siebie takimi, jakimi są, lepiej radzić sobie z negatywnymi uczuciami oraz poczuciem wstydu i winy, a także (dalej) rozwijać własną tożsamość.

Jeśli występują dodatkowe choroby psychiczne, należy je leczyć. Zaburzenia psychotyczne powinny być odpowiednio leczone (psychoterapeutycznie i farmakologicznie) przed lub przynajmniej równolegle z rozpoczynającym się przejściem, w przeciwnym razie może dojść do niechcianego przejścia. Dodatkowo wsparcie psychiatryczne powinno być zapewnione na początku i w trakcie przejścia.

Przygotowanie do zabiegów korekcji płci  

Codzienne doświadczenia (także „test codzienności”), czyli życie w roli zamierzonej płci, mogą być pomocne w podjęciu decyzji o dalszych krokach w kierunku przejścia. Nie są one jednak niezbędnymi przesłankami do rozpoczęcia zabiegów zmiany płci (zabiegów modyfikujących ciało). Niemniej jednak zaleca się jak najwięcej codziennych doświadczeń. Można je też łączyć z pierwszymi działaniami medycznymi, np. leczeniem hormonalnym, usuwaniem owłosienia z twarzy czy usuwaniem piersi.

Przed rozpoczęciem zabiegu korekcji płci należy dostatecznie poinformować się o możliwościach i ograniczeniach zabiegów modyfikujących ciało, czasie pobytu w szpitalu, potencjalnych zagrożeniach i powikłaniach, a także o niezbędnej opiece po operacjach.

Zabiegi modyfikacji ciała (transition)

Zabiegi modyfikacji ciała mogą pomóc w zmniejszeniu dysforii płciowej i upośledzenia psychicznego, a także poprawić jakość życia. Rozróżnia się zabiegi i działania pomocnicze maskulinizujące i feminizujące. Określenia „maskulinizujące” (dosłownie nadające cechy męskie) i „feminizujące” (nadające cechy kobiece) są ukierunkowane na płeć, która jest postrzegana przez otoczenie po przeprowadzeniu odpowiednich działań.

To, które zabiegi są szczegółowo rozpatrywane, jest bardzo indywidualne, w zależności od życzeń i możliwości. Działania powinny być ustalane wspólnie z pacjentem w specjalistycznym ośrodku, a następnie również tam przeprowadzane i nadzorowane.

Terapia hormonalna

Stosowanie hormonów powinno odbywać się pod opieką odpowiednich specjalistów (endokrynologów). Hormony odgrywają dużą rolę dla wielu osób trans, ponieważ mogą zmienić ciało tak, aby wydawało się bardziej męskie lub kobiece dla świata zewnętrznego. Zwykle towarzyszy temu poprawa

• Jakości życia
• Poczucia własnej wartości
• Dysforii płciowej
• Lęków i depresji

Przyjmowanie hormonów bez nadzoru lekarza może stwarzać różne zagrożenia dla układu sercowo-naczyniowego lub zwiększone ryzyko zakrzepicy. Jeśli przyjmuje się hormony na własną rękę, należy skontaktować się z odpowiednią poradnią dla osób trans w celu uzyskania informacji i adresów lekarzy prowadzących i towarzyszących leczeniu hormonalnemu.

Leczenie głosu (logopedia i fonochirurgia)

To, czy głos jest odbierany jako męski, czy żeński, zależy między innymi od częstotliwości, wzorca mowy, tembru i melodii mowy. Trening głosu i mowy może wpłynąć na te czynniki i sprawić, że głos będzie postrzegany jako bardziej kobiecy lub męski. Zabiegi mogą odbywać się już na początku przejścia. Jeśli to nie wystarczy, możliwa jest również operacja fałdów głosowych (fonochirurgia) z późniejszą kontynuacją terapii logopedycznej.

Pomoce i operacje feminizujące

Aby w codziennym życiu być postrzeganym jako kobieta, już na początku transformacji można stosować epilację, czyli usuwanie włosów z brody i ewentualnie innych części ciała, a także peruki, częściowe uzupełnianie włosów i epitetony piersi. Epitetony piersi to repliki piersi wykonane z silikonu, które są przymocowane do skóry lub mogą być noszone w biustonoszu. Możliwe są również przeszczepy włosów.

Można rozważyć operacje feminizujące:

• Rekonstrukcja piersi (mammaplastyka)
• Operacja na narządach płciowych
• Korekta jabłka Adama
• Operacje feminizujące twarz

Rekonstrukcja piersi może być wykonana, jeśli leczenie hormonalne nie powoduje wystarczającego wzrostu piersi lub jeśli terapia hormonalna nie jest możliwa.

W feminizującej operacji narządów płciowych usuwa się jądra i ciała jamiste, a w ich miejscu tworzy się pochwę, wargi sromowe i łechtaczkę. Ponieważ w wyniku usunięcia jąder ustaje samodzielna produkcja hormonów płciowych przez organizm, muszą one być przyjmowane w postaci leków (estrogenów) przez całe życie.

Jabłko Adama, jako część krtani, w zależności od stopnia cierpienia może być również korygowane chirurgicznie jako zewnętrznie odczuwalna męska cecha płciowa.

Operacje feminizujące twarz mogą być wykonywane jako uzupełnienie, jeśli zabiegi hormonalne i depilacyjne zostały już wykonane, ale nie są uważane przez kobiety trans za wystarczające.

Pomoce i operacje maskulinizujące

W celu osiągnięcia męskiego wyglądu zewnętrznego mogą być stosowane tzw. opaski do ściskania piersi i epitezy prąciowo-jądrowe. Epitezy penisa i jąder to silikonowe repliki, które są dopasowywane i przyklejane do ciała użytkownika. Obie te metody mogą być stosowane na stałe lub jako rozwiązanie przejściowe do czasu wykonania zabiegu chirurgicznego.

Jako operacje maskulinizujące możliwe są:

• Mastektomia
• Histerektomia i adnektomia
• Maskulinizujące operacje genitaliów
  

Mastektomia to chirurgiczne zmniejszenie i spłaszczenie piersi.

Na życzenie mężczyzn trans możliwe jest usunięcie jajników i macicy (histerektomia i adnetektomia). Ze względu na późniejszy brak produkcji hormonów płciowych wymagana jest dożywotnia substytucja lekami (np. testosteronem).

Jako operacja maskulinizująca narządy płciowe można wytworzyć penis z płatów skóry pobranej z podudzia albo przedramienia. Nazywa się to konstrukcją penoidalną lub falloplastyką i wymaga kilku operacji. Jako alternatywa lub przed budową penoidu, po uprzednim leczeniu testosteronem, mały penis może być uformowany z łechtaczki.

Dodatkowe informacje 

• Niezgodność płci — informacje dla personelu medycznego

 

Autorzy

• Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem