Co to jest reakcja żałoby?

Reakcja żałoby to reakcja psychiczna, która powoduje u ludzi uczucie smutku, przygnębienia, niepokoju i złości. Żałoba jest często ściśle związana z poczuciem straty. Może to być np. utrata współmałżonka, przyjaciół czy pracy, ale reakcję żałoby może wywołać także utrata zdrowia wskutek poważnej choroby lub utrata osobistego poczucia bezpieczeństwa w wyniku przemocy i maltretowania. Nasilenie żałoby jest różne i zależy m.in. od wielkości straty wyzwalającej, ale także od indywidualnych cech człowieka. Osobowość, dostępne możliwości i doświadczenia z przeszłości stanowią podstawę tego, jak ktoś reaguje na traumę, utratę bliskiej osoby czy inne drastyczne doświadczenia w życiu. Na rozwój reakcji żałoby mogą również wpływać możliwości dostępne w sieci społecznej danej osoby.

Przebieg reakcji żałoby

Reakcja żałoby często składa się z kilku faz. Często występują następujące fazy:

Faza wstrząsu

Na początku osoba przeżywająca daną sytuację może doznać szoku. Często występuje to w związku z bezpośrednią traumą, np. wypadkiem komunikacyjnym. W takich przypadkach człowiek często nie jest w stanie myśleć jasno ani zachowywać się normalnie. Zakres i znaczenie wydarzenia nie zostały jeszcze w pełni uświadomione. Wiele rzeczy może wydawać się nierealnych. Niektórzy reagują apatią (odrętwienie, obojętność), inni robią się pobudzeni i czują objawy lęku. Jeszcze inni reagują agresją.

Faza reakcji

Po krótkim czasie osoby przeżywające sytuację zaczynają rozumieć, co się stało i jakie mogą być tego konsekwencje. Przechodzą w efekcie do tak zwanej fazy reakcji. W tej fazie może być wzbudzonych wiele różnych emocji. Najczęstsze reakcje to lęk, depresja, zmiany zachowania i objawy fizyczne. Osoby dotknięte problemem są chwilowo przejęte wydarzeniami i pochłonięte uczuciami związanymi z tym, co się stało. Może być trudno patrzeć w przyszłość i trudno zrozumieć, jak życie powinno toczyć się dalej. W tej fazie często potrzebna jest pomoc z zewnątrz, ponieważ radzenie sobie z emocjami i uczuciami związanymi z brakiem może być trudne.

Faza przepracowywania

Po pewnym czasie często rozpoczyna się okres, w którym osoby dotknięte zdarzeniem są w stanie ponownie skupić swoją uwagę bardziej na otoczeniu, oddalić się od wyzwalacza reakcji żałoby. Czas spędzony na rozmyślaniu o tym, co się stało, skraca się, a osoba przeżywająca żałobę zaczyna znowu odczuwać radość i interesować się rzeczami w środowisku i działaniami, które kiedyś coś dla niej znaczyły. Oznacza to wejście w fazę przepracowywania.

Faza reorientacji

Po pewnym czasie osoby dotknięte problemem zaczynają znów czuć optymizm. Zmiana, która nastąpiła, jest akceptowana, a człowiek zaczyna planować, jak dalej ma wyglądać życie. Jest to końcowa faza reakcji żałoby: faza reorientacji.

Przyjmij pomoc!

Samodzielne radzenie sobie z reakcją żałoby może być trudne i kluczowe jest posiadanie przy boku kogoś, z kim można podzielić się żalem. Dlatego ważne jest, aby zwrócić się do osób najbliższych i spróbować porozmawiać z przyjaciółmi, kolegami z pracy lub innymi zaufanymi osobami. Niektórzy uważają, że zwrócenie się o pomoc do swojej sieci społecznej jest nieprzyjemne. W takim przypadku można uzyskać pomoc od lekarza lub innych pracowników służby zdrowia. Inna osoba może wysłuchać, pocieszyć i pomóc skierować myśli na nowe tory. Może to przyczynić się do łatwiejszego zniesienia reakcji żałoby.

Poza korzystaniem z sieci społecznych ważne jest, aby utrzymać nawyki dotyczące snu i jedzenia. Ogromne znaczenie ma utrzymanie w miarę możliwości własnego dobrego samopoczucia fizycznego. Przyjmowanie przez krótki okres leków wywołujących sen może być przydatne. Pomocne może być również krótkoterminowe zwolnienie lekarskie. Nie są to jednak środki do radzenia sobie z żałobą, ale mogą krótkoterminowo pomóc osobom ją przeżywającym na tyle wzmocnić własne zasoby, aby zaczęły przepracowywać swoje emocje i w ten sposób zrobić krok do przodu.

W dłuższej perspektywie należy unikać leków i zasięgnąć porady lekarskiej w przypadku ciężkich lub długotrwałych zaburzeń snu lub innych fizycznych reakcji na żałobę.

Doświadczanie własnych emocji jest często bolesne, dlatego kuszące wydaje się ich unikanie. Jest to jednak najgorszy z możliwych sposobów radzenia sobie z żałobą. O wiele lepiej jest skonfrontować się ze swoimi uczuciami i wypuścić je na zewnątrz.

Autorzy

• Marie-Christine Fritzsche, lekarka, Freiburg