Co to jest zespół stresu pourazowego (PTSD)?

Definicja

Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD) definiuje się jako opóźnioną reakcję na stresujące wydarzenie lub sytuację o nadzwyczajnym zagrożeniu lub katastrofalnej wielkości, która wywołałaby głęboką rozpacz u niemal każdego. Jest to stosunkowo długotrwały i nierzadko przewlekły stan, który może wystąpić w wyniku ciężkiej lub długotrwałej traumy psychologicznej. Mogą to być wypadki, doświadczenia wojenne, katastrofy, napaści (np. gwałt i inna doświadczona przemoc).

Złożone PTSD jest zwykle spowodowane szczególnie ciężkimi, długotrwałymi i powtarzającymi się przeżyciami traumatycznymi (np. wykorzystywaniem seksualnym lub maltretowaniem fizycznym w dzieciństwie, wykorzystywaniem, torturami i konfliktami zbrojnymi).

Objawy

Zespół ten charakteryzuje się ciągłym przeżywaniem (flashbacks) traumatycznego wydarzenia, zarówno podczas czuwania, jak i snu. Wielu chorych stara się unikać rzeczy lub sytuacji, które przypominają im o tym wydarzeniu.

Są drażliwi i cierpią na zaburzenia snu, trudności z koncentracją, a także wahania nastroju. Często pojawiają się negatywne myśli i nastroje. Osoby dotknięte tym problemem stają się obojętne na innych i swoje otoczenie. Mogą również wystąpić myśli samobójcze.

W złożonym PTSD występuje również zaburzona regulacja emocji i brak kontroli impulsów. Często występują uporczywe nastroje depresyjne, a także poczucie beznadziejności i rozpaczy.

Choroba zaczyna się kilka tygodni do miesięcy po urazie.

Przyczyny

Zespół stresu pourazowego może być wywołany przez wydarzenia, które są postrzegane jako zagrażające życiu, przerażające lub okrutne, niezależnie od czasu ich trwania. Nagłe wydarzenia i brak kontroli nad sytuacją zwiększają to ryzyko. Wyższe ryzyko występuje również w przypadku przebywania w obcym i niebezpiecznym środowisku, niskiego wsparcia społecznego lub gdy w trakcie tej sytuacji dojdzie do dużej straty, takiej jak np. śmierć bliskiej osoby. Jak wynika z badań, pewną rolę mogą odgrywać również czynniki genetyczne.

Wszyscy ludzie mogą reagować na ekstremalny stres objawami psychicznymi. Wśród reakcji, jakie mogą wystąpić, istnieje płynne przejście od łagodnych i ogólnych do bardziej intensywnych i wyniszczających. Te poważniejsze zaburzenia występują częściej u osób, u których już wcześniej występowały zaburzenia psychiczne. Około 80% dotkniętych nimi osób cierpi jednocześnie na co najmniej jedno inne schorzenie psychiczne — będące konsekwencją traumy lub wcześniejszej choroby sprzyjającej rozwojowi zespołu stresu pourazowego. Najczęstsze z nich to depresja, uzależnienie oraz zaburzenia lękowe.

Częstotliwość występowania

Około 1,5–2% europejskiej populacji osób, które nie doświadczyły wojny, cierpi w ciągu swojego życia na zespół stresu pourazowego. Częstotliwość zmienia się m.in. w zależności od rodzaju i ciężkości wydarzenia traumatyzującego. Po gwałcie, w przypadku ofiar wojny, wysiedleń i tortur jest to 50%. Zapadalność wynosi 10–20% u żołnierzy po misjach wojennych, a 10% u ofiar wypadków komunikacyjnych i ciężkich chorób narządowych. U około jednej trzeciej chorych rozwijają się przewlekłe dolegliwości.

Badania dodatkowe

• Rozpoznanie można postawić tylko wtedy, gdy dana osoba była narażona na skrajny stres lub zagrożenie życia i zdrowia.
• Objawy pojawiają się po kilku tygodniach do miesięcy od urazu.
• Rozpoznanie nie powinno być stosowane w przypadku reakcji na niewielkie stresy ani u osób, które doświadczyły słabszych reakcji po ciężkich urazach. 
• W celu wsparcia rozpoznania stosuje się testy psychometryczne i strukturyzowane wywiady kliniczne.
• Badanie fizykalne nie jest zwykle konieczne, z wyjątkiem np. przewlekłego bólu lub sygnałów wskazujących na wykorzystanie seksualne lub inne przestępstwa z użyciem przemocy.

Leczenie

• Celem leczenia jest złagodzenie objawów i zapobieganie przewlekłemu przebiegowi.
• Chorych w pierwszym rzędzie informuje się o zespole stresu pourazowego (PTSD).

Psychoterapia

• Psychoterapeuci prowadzący leczenie powinni posiadać kwalifikacje w zakresie terapii traumy.
• Zalecanym leczeniem jest terapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na traumie. Terapeuci rozpoczynają rozmowę od omówienia rzeczywistej traumy i doświadczeń osoby nią dotkniętej. Doświadczenia i reakcje fizyczne są przepracowywane i interpretowane tak, że stopniowo są postrzegane jako nieszkodliwe i można z nimi żyć.
• Zabieg EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing — terapia odwrażliwiania i przetwarzania za pomocą ruchu gałek ocznych): pacjenci skupiają się na określonych elementach traumatycznego wspomnienia i jednocześnie poruszają oczami, podążając za ruchami palców terapeuty. Zabieg ten u wielu pacjentów w krótkim czasie prowadzi do ulgi emocjonalnej.
• Do metod komplementarnych zalicza się terapię zajęciową, terapię sztuką i muzyką, terapię z pracą ciała i ruchem, fizjoterapię oraz metody relaksacyjne, takie jak redukcja stresu oparta na mindfulness (MBSR).

Leki

• Leczenie farmakologiczne nie jest zalecane jako jedyna terapia. Nie zastępuje psychoterapii swoistej dla traumy, ale może być pomocne jako wsparcie.
• U dzieci i młodzieży nie należy stosować leków w leczeniu zaburzenia stresu pourazowego.
• Głównie przepisywane są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takie jak paroksetyna i sertralina, ale inne leki przeciwdepresyjne również wydają się być skuteczne.
• W przypadku zaburzeń snu można stosować niskie dawki przeciwdepresyjnego leku uspokajającego (np. doksepiny).

Zapobieganie

• Większość ludzi dochodzi do siebie po stresujących doświadczeniach samodzielnie lub ze wsparciem przez środowisko społeczne.
• Przez pewien czas wszystkim osobom, które przeszły traumę, proponowano indywidualne rozmowy ze specjalistami medycznymi. Z badań wynika, że nie jest to pomocne i dlatego nie jest już zalecane.
• Jeśli w pierwszych tygodniach po zdarzeniu objawy są łagodne, pierwszym krokiem jest odczekanie i obserwacja przebiegu.
• Jeśli istnieje zwiększone ryzyko rozwoju zespołu stresu pourazowego, pomóc może psychoterapia.

Rokowanie

Przebieg pourazowego zaburzenia stresowego podlega fluktuacjom. Jednak z biegiem czasu w większości przypadków następuje poprawa. W nielicznych przypadkach zaburzenie przybiera przewlekły, wieloletni przebieg, po czym przeradza się w trwałą zmianę osobowości.

Często współwystępują uzależnienia i inne schorzenia psychiczne. Osoby z PTSD mają 5–10-krotnie zwiększone ryzyko skutecznego popełnienia samobójstwa. Po ciężkim urazie część poszkodowanych nie jest w stanie pracować. Wydaje się jednak, że aktywna praca zarobkowa ma korzystny wpływ na rokowanie.

Dodatkowe informacje

• Wykorzystywanie seksualne dzieci
• Zespół dziecka maltretowanego i zaniedbywanie dzieci
• Bezsenność
• Zaburzenie lękowe
• Depresja
• Samobójstwo i próba samobójcza
• Zespół stresu pourazowego — informacje dla personelu medycznego