Co to jest zespół odstawienia leków przeciwdepresyjnych?

Definicja

W przypadku przerwania leczenia lekami przeciwdepresyjnymi lub zbyt szybkiego zmniejszenia dawki w ciągu tygodnia może wystąpić tzw. zespół odstawienia (abstynencyjny). Objawy mogą przypominać przeziębienie oraz obejmować zaburzenia snu, nudności, zawroty głowy, ból głowy, nadwrażliwość na bodźce.

Objawy

Paleta możliwych objawów jest szeroka. Niektóre objawy występujące w związku z (odstawieniem) leków przeciwdepresyjnych mogą być również wyrazem leczonej choroby (np. depresji). Najczęstsze objawy zespołu odstawiennego to :

• Zawroty głowy/senność
• Zaburzenia równowagi
• Znużenie
• ból głowy
• Nudności, wymioty
• Bezsenność
• Drażliwość

Objawy odstawienia przypominające objawy depresji

• Agresja
• Lęk
• Brak apetytu
• Ból brzucha
• Być senne.
• Zmęczenie
• Obniżony nastrój
• Napięcie wewnętrzne
• ból głowy
• Uczucie zmęczenia
• Szybkie wahania nastroju
• zaburzenia snu
• Osłabienie
• pocenie się
• Niepokój
• Napady płaczu
• Wzrost liczby myśli samobójczych

Objawy odstawienia nie przypominające objawów depresji

• Niestabilność chodu i zaburzenia równowagi
• Zaburzenia czucia odczuwane np. jak wstrząsy elektryczne
• Bóle mięśni
• Szum w uszach
• Zmiany smaku
• Omamy wzrokowe albo słuchowe
• Niewyraźne widzenie
• Swędzenie
• Drżenie
• Splątanie i zaburzenia pamięci

Częstotliwość występowania

Częstość występowania zespołu odstawienia nie została wystarczająco udowodniona. Częstotliwość ta waha się w różnych badaniach od 1 do 86%.

Przyczyny

Przyczyna zespołu odstawienia leku nie jest znana z całą pewnością, ale wydaje się, że istnieje związek z czasem trwania leczenia i rodzajem stosowanego leku przeciwdepresyjnego:

• Stosowanie dłuższe niż 4 tygodnie zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu odstawienia, ale szczególnie długi czas stosowania (przez lata) nie wydaje się dodatkowo zwiększać ryzyka wystąpienia zespołu odstawienia.
• Szczególnie leki przeciwdepresyjne, które działają przez bardzo krótki czas, wydają się zwiększać ryzyko wystąpienia zespołu odstawienia.

Badania dodatkowe

Jeśli przyjmuje się lub niedawno przyjmowało leki przeciwdepresyjne, rozpoznanie może zostać postawione po szczegółowej rozmowie z pacjentem, w której omówione zostaną wyżej wymienione objawy. Ponadto pytania lekarza mogą dotyczyć następujących zagadnień:

• Czy zapomniałeś o przyjęciu leku raz lub więcej niż raz?
• Czy dawka przepisanego leku przeciwdepresyjnego została zmniejszona (przez lekarza prowadzącego lub z własnej inicjatywy pacjenta)?
• Czy próbowałeś całkowicie odstawić lek (w porozumieniu z lekarzami lub samodzielnie)?

Zespół odstawienia występuje zwykle w ciągu około 2–4 dni po przerwaniu przyjmowania lub zbyt szybkim odstawieniu leków przeciwdepresyjnych. Odpowiednie zjawiska mogą jednak ujawnić się już w ciągu kilku godzin po odstawieniu pierwszej dawki.

Leczenie

W większości przypadków występują łagodne objawy, które nie wymagają leczenia. Ważna jest szczegółowa edukacja i informacja o przebiegu zespołu odstawienia leku.

Edukacja i informacja

Osoby cierpiące na depresję często chcą przestać brać leki, gdy tylko poczują się lepiej. Jeśli jednak odbywa się to bez nadzoru lekarskiego, może prowadzić do wczesnego nawrotu choroby i/lub zespołu odstawienia leku. Dlatego na początku terapii lekami przeciwdepresyjnymi lekarz prowadzący powinien zwrócić uwagę, aby nie odstawiać leków zbyt wcześnie. Zaleca się leczenie objawów do momentu uzyskania znaczącej poprawy i co najmniej od sześciu miesięcy do roku po tym czasie.

Ważne jest, aby przyjmować lek w regularnych, najlepiej stałych odstępach czasu, ponieważ objawy (choć jest to rzadkie) mogą wystąpić już po zapomnieniu jednej tabletki. Odstawianie leków przeciwdepresyjnych powinno być zatem zakończone stopniowym zmniejszaniem dawki zgodnie z zaleceniami i wskazówkami lekarza.

Zakończenie terapii

Specjaliści zalecają stopniowe zmniejszanie dawki przez około 4 tygodnie, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia dolegliwości.

Małe dawki można odstawiać szybciej, natomiast w przypadku leczenia długoterminowego odstawienie leku powinno trwać dłużej (co najmniej 3 miesiące).

Farmakoterapia

Jeśli zespół odstawienia wystąpi, a można wykluczyć inne jego przyczyny, chorego należy poinformować, że jest to zwykle stan przejściowy i niegroźny ani niezagrażający życiu, który może trwać od 1 do 2 tygodni. Lekarze często zalecają wznowienie terapii antydepresyjnej, a następnie powolne zmniejszanie dawki.

Jeśli objawy występują po zmniejszeniu dawki leku przeciwdepresyjnego, należy rozważyć powrót do pierwotnej dawki i wolniejsze odstawianie leku. Jeśli objawy występują nawet przy bardzo powolnym zmniejszaniu dawki, może być konieczna zmiana leku na lek o dłuższym okresie półtrwania (np. fluoksetynę), gdyż pozostaje on w organizmie jeszcze przez pewien czas po odstawieniu, co zapobiega wystąpieniu objawów zespołu odstawiennego.

Rokowanie

Zespół odstawienia występuje zwykle w ciągu pierwszego tygodnia po odstawieniu leku i ustępuje bez leczenia w ciągu 2–6 tygodni w zależności od stosowanego leku przeciwdepresyjnego. Są to głównie umiarkowane objawy, które ustępują samoistnie.

Dodatkowe informacje

• Depresja
• Zespół odstawienia leków przeciwdepresyjnych — informacje dla personelu medycznego

Autor

• Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem