Na początek ważna informacja!

W ostrych kryzysach (myśli lub plany samobójcze) należy skontaktować się z najbliższą kliniką psychiatryczną, numerem alarmowym lub policją.

Co to jest samobójstwo albo próba samobójcza?

Definicja

• Samobójstwo to czyn, którego planowanie i wykonanie ma na celu spowodowanie własnej śmierci.
• Próba samobójcza to czynność wykonana z zamiarem samobójczym, która nie kończy się śmiercią. Na przykład osoba celowo przyjmuje nadmierną dawkę leków lub robi coś innego, co kończy się śmiercią, o ile nikt nie zainterweniuje.
• Przed popełnieniem samobójstwa lub podjęciem próby samobójczej dana osoba może mieć od dłuższego czasu myśli samobójcze.
• Konkretne plany samobójcze (np. wybór środka do popełnienia samobójstwa, czasu i miejsca), przygotowania (np. pozyskanie środków do popełnienia samobójstwa, sporządzenie listu pożegnalnego) lub różne oznaki dostrzegane przez otoczenie (np. bezpośrednie lub pośrednie zajmowanie się tematyką samobójstw, odmowa jedzenia, wskazują na wysokie ryzyko samobójstwa. Osoby takie wymagają wówczas natychmiastowej pomocy.

Przyczyny

Co najmniej 90% osób popełniających samobójstwo ma zaburzenia psychiczne. W ponad 80% jest ono w momencie samobójstwa nieleczone. Najczęstszą przyczyną samobójstw jest depresja. Prawie wszyscy pacjenci z ciężką depresją mają co najmniej myśli samobójcze. Wskaźnik samobójstw wśród osób cierpiących na depresję jest około 30 razy wyższy niż w przeciętnej populacji.

Inne zaburzenia psychiczne stwarzające zwiększone ryzyko samobójstwa lub próby samobójczej to:

• Uzależnienie od leków, narkotyków lub alkoholu
• Zaburzenia psychotyczne (np. schizofrenia, zaburzenie urojeniowe)
• Zaburzenie osobowości chwiejnej emocjonalnie (borderline)
• Niektóre zaburzenia odżywiania
• Ciężkie choroby fizyczne (np. padaczka, cukrzyca, AIDS)
• Wcześniejsze próby samobójcze
• Samobójstwo popełnione przez bliskich przyjaciół lub krewnych
• Stresujące wydarzenia życiowe, kryzysy, np. utrata bliskiej osoby
• Bezrobocie
• Ubóstwo
• Samotność
• Zaawansowany wiek bez bliskich kontaktów z rodziną

Z drugiej strony istnieją czynniki, które chronią przed samobójstwem lub próbami samobójczymi, choć niekoniecznie im zapobiegają. Są to:

• Silny związek emocjonalny z ludźmi, integracja społeczna, hobby
• Skrupuły etyczne i moralne dotyczące samobójstwa
• Odpowiedzialność za dzieci
• Myśli i plany dotyczące przyszłości
• Pragnienie pomocy i inicjatywa w tym zakresie

Częstotliwość występowania

Znacznie więcej osób umiera z powodu samobójstwa niż z powodu wypadków drogowych (około 4 razy więcej), zabójstw i nieumyślnego spowodowania śmierci (około 15 razy więcej) lub spożywania nielegalnych narkotyków (około 6 razy więcej). Szacuje się, że oprócz zarejestrowanych samobójstw istnieje liczba ukryta wynosząca około 25%. Należą do nich nagłe zgony osób przyjmujących leki, osób starszych i samotnych oraz wypadki będące w rzeczywistości samobójstwami.

Mężczyźni popełniają samobójstwo około 2,5 razy częściej niż kobiety, natomiast kobiety podejmują 3 razy więcej prób samobójczych niż mężczyźni. Mężczyźni częściej też wybierają metody gwałtowne, takie jak powieszenie, zastrzelenie czy utopienie. Kobiety najczęściej decydują się na przedawkowanie środków i rany cięte. Ryzyko samobójstwa wzrasta wraz z wiekiem.

Badania dodatkowe

Wywiad lekarski

• Często kandydaci na samobójców są proszeni przez bliskich o szukanie pomocy medycznej, ponieważ rzadko z własnej woli komunikują swoje myśli lub zamiary samobójcze. Szczególnie mężczyźni z depresją i myślami samobójczymi rzadko szukają pomocy na własną rękę.
• Dlatego też rzeczywistą zapowiedź samobójstwa, ale także oznaki skłonności samobójczych dostrzeżone przez otoczenie należy potraktować bardzo poważnie i zapytać o dokładne okoliczności, zamiary danej osoby, a także możliwość powstrzymania się od czynu.
• Próba samobójcza, która już miała miejsce, jest zwykle rozpoznawana po tym, że człowiek po takiej próbie zwraca się do lekarza lub jest znajdowany w określonych sytuacjach.

Lekarz zada pewne pytania, aby ocenić aktualne ryzyko samobójstwa, zwłaszcza jeśli u danej osoby znane są wyżej wymienione czynniki ryzyka lub pojawiły się ponownie.

Zapyta również o następujące okoliczności:

• Ewentualne wcześniejsze próby samobójcze
• Niedawny pobyt w szpitalu psychiatrycznym
• Obecna presja do podjęcia próby samobójczej

Badanie fizykalne 

Jeśli doszło do próby samobójczej, lekarz lub personel medyczny sprawdzą funkcje życiowe i krążeniowe, takie jak puls, ciśnienie tętnicze, temperatura i oddychanie. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek zaburzeń, w zależności od przyczyny, podejmuje się odpowiednie leczenie doraźne.

Leczenie

W ostrym kryzysie lub po próbie samobójczej celem jest nawiązanie z daną osobą kontaktu, poświęcenie jej uwagi i uspokojenie jej poprzez rozmowę oraz, jeśli to możliwe, zbudowanie trwałej relacji z terapeutami. Umawia się stałe, regularne, osobiste lub telefoniczne spotkania. Dobra relacja z terapeutą może mieć działanie profilaktyczne i zapobiegać groźbie samobójstwa.

Psychoterapia

Psychoterapia, np. terapia poznawczo-behawioralna, może leczyć podstawową depresję i w dłuższej perspektywie stabilizować osoby zagrożone samobójstwem. Ważna jest trwała relacja z terapeutą, który jako stały punkt odniesienia może w dłuższej perspektywie zapobiec próbie samobójczej.

 Skierowanie do specjalisty

Skierowanie do specjalisty (psychiatry) powinno nastąpić wcześnie, jeśli dana osoba nie może zapewnić dotychczasowego leczącego (np. lekarza rodzinnego, psychoterapeuty), że nie dokona aktu samobójczego do czasu następnej ustalonej wizyty lub gdy trzeba wyjaśnić sprawę przyjęcia do szpitala.

Skierowanie do szpitala

Przyjęcie do szpitala powinno mieć miejsce w przypadku osób, które rozważają samobójstwo lub już zaczęły organizować konkretne działania,

• Są bezpośrednio zagrożone samobójstwem.
• Potrzebują opieki medycznej po próbie samobójczej.
• Z powodu choroby psychicznej wymagają intensywnego leczenia psychiatrycznego lub psychoterapeutycznego.
• U których leczący nie może rzetelnie ocenić tendencji samobójczych.

Jeśli istnieje ryzyko samobójstwa, a pacjent nie jest gotów się leczyć lub jeśli doszło już do próby samobójczej, można doprowadzić do przymusowej hospitalizacji w szpitalu psychiatrycznym w celu dalszej diagnostyki i leczenia.

Leki

Jeżeli wyż. wym. środki nie są wystarczające, istnieje możliwość uzupełniającego zastosowania leków.

Benzodiazepiny (np, lorazepam lub diazepam) jako leczenie ostre można rozważyć u osób z tendencjami samobójczymi, zwłaszcza jeśli na pierwszy plan wysuwają się lęk i napięcie. Powinny być jednak stosowane tylko krótkoterminowo ze względu na ryzyko uzależnienia. W przypadku wystąpienia objawów psychotycznych (np. omamów) powinno zostać włączone leczenie lekami przeciwpsychotycznymi (np. haloperidolem).

W przypadku depresji jako przyczyny zagrożenia samobójstwem może być ona również leczona lekami pod warunkiem odpowiedniej oceny ryzyka i korzyści.

Członkowie rodziny

Osoby, których członkowie rodziny lub przyjaciele popełnili samobójstwo, również potrzebują wsparcia i pomocy. W wielu większych miastach dostępne są w takim przypadku poradnie psychiatryczne, pogotowie samobójcze lub inne agencje (patrz również rozdział o poradnictwie i pomocy).

Co możesz zrobić sam?

• Po leczeniu w szpitalu należy zgłosić się na umówioną wizytę kontrolną, ponieważ ryzyko popełnienia samobójstwa jest najwyższe krótko po wypisie.
• Należy zgłaszać się na wszystkie ustalane z lekarzem wizyty.
• Jeżeli zostały przepisane leki, należy je regularnie przyjmować i w razie jakichkolwiek problemów zwracać się do swojego terapeuty.

Rokowanie

Jak wynika ze szwedzkiego badania obserwacyjnego po pierwszej próbie samobójczej ogólna długość życia ulega znacznemu skróceniu zarówno w przypadku mężczyzn, jak i kobiet.

Ryzyko kolejnych aktów samobójczych jest najwyższe w okresie po leczeniu w szpitalu z powodu samobójstwa.

Ryzyko samobójstwa często utrzymuje się przez wiele lat. Aby zapobiec samobójstwu, potrzebna jest stabilna relacja z terapeutą i regularne, stałe spotkania. W ten sposób można ocenić aktualne zagrożenie samobójstwem i zawrzeć porozumienia mające na celu zapobieganie określonym czynom.

Dodatkowe informacje

• Depresja
• Samobójstwo i próba samobójcza — informacje dla personelu medycznego

Autor

• Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem