Co to jest ostra przemijająca psychoza?

Definicja

Ostre przemijające zaburzenia psychotyczne to grupa ciężkich zaburzeń psychicznych, które charakteryzują się ostrym początkiem objawów psychotycznych oraz rozległą utratą odniesienia do rzeczywistości i są ograniczone w czasie.

Objawy

Objawy ostrej psychozy przemijającej zaczynają się gwałtownie i rozwijają się szybko w ciągu kilku dni do maksymalnie 2 tygodni. Mogą to być np:

omamy

• Słyszenie głosów, które np. komentują lub dyskutują ze sobą o chorym.
• Słyszenie dźwięków, których w rzeczywistości nie ma (np. muzyki, jęków, westchnień).
• Spostrzeżenia wzrokowe zjawisk, które w rzeczywistości nie istnieją (np. błysków światła, wzorów, ludzi).
• Postrzeganie dotyku (np. lodowatej dłoni na skórze)
• Odczucia oddziaływań na ciało (np. prądu elektrycznego przepływającego przez ciało), które nie istnieją.

Zjawiska urojeniowe 

• Urojenia kontroli lub wpływu: chory ma poczucie, że np. ruchy jego ciała, myśli, czynności czy doznania są kontrolowane z zewnątrz i w szczególności u niego.
• Postrzeganie urojeniowe: faktyczne spostrzeżenia zmysłowe są zwykle błędnie interpretowane przez chorego w odniesieniu do jego samego i uzyskują nieprawidłowe znaczenie (np. jakaś uwaga, rozmowa, program telewizyjny są oceniane jako znak lub wezwanie).

Bezradność i splątanie, pobudzenie

Osoby chore często mogą być pobudzone emocjonalnie. Mogą wystąpić chwile intensywnego uczucia szczęścia lub niepokoju oraz drażliwość. W niektórych postaciach ostrych zaburzeń psychotycznych występują również objawy schizofrenii.

Czynniki wyzwalające

Ostra psychoza przemijająca jest często wyzwalana przez stresujące wydarzenia życiowe lub intensywny stres i trwa krócej niż 3 miesiące. Jeśli przedłuża się, prawdopodobna jest przewlekła choroba psychiczna.

Przyczyny

Przyczyny ostrej psychozy przemijającej nie są znane. W rozwoju choroby pewną rolę odgrywają prawdopodobnie czynniki biologiczne i dziedziczne. Jako czynniki ryzyka często obserwuje się ostry stres psychologiczny lub społeczny. Może to być trauma, np. przeżycia wojenne, wypadek, utrata bliskich lub poważna choroba fizyczna.

Ponieważ ludzie są bardzo różni pod względem osobowości, rozwoju psychicznego i doświadczeń życiowych, niektóre osoby mogą być bardziej podatne na stres, a tym samym bardziej narażone na rozwój psychozy.

Częstotliwość występowania

• Częstość występowania ostrych przemijających zaburzeń psychotycznych wynosi 4–10 przypadków rocznie na 100 000 mieszkańców.
• Kobiety chorują prawie dwa razy częściej niż mężczyźni.
• Średni wiek w momencie wystąpienia pierwszej psychozy u kobiet wynosi ok. 30–50 lat, u mężczyzn 20–30 lat.

Badania dodatkowe

Historia choroby

W szczegółowej rozmowie lekarza z chorym można znaleźć wskazówki dotyczące zaburzeń psychotycznych. Jeśli to możliwe, bliscy powinni towarzyszyć i uzupełniać rozmowę, ponieważ osoby z ostrą psychozą mogą być często bardzo pobudzone i zwykle wykazują niewielki wgląd w chorobę.

Poniższe pytania mogą być zadawane przez lekarzy podczas wywiadu: 

• Kiedy zauważyłeś, że coś się zmieniło?
• Czy zmiany w myśleniu, postrzeganiu i twoje lęki zawsze szybko zmieniają się w inne lub nowe zmiany lub lęki?
• Czy w ciągu ostatnich kilku tygodni miały miejsce jakieś stresujące wydarzenia?
• Czy ty/chory przyjmujesz narkotyki lub leki?
• Czy występują jakieś choroby somatyczne?
• Czy ostatnio zraniłeś się lub zauważyłeś zmiany wskazujące na chorobę fizyczną?
• Czy przechodziłeś już jakąś chorobę psychiczną?
• Czy w twojej rodzinie występowały choroby psychiczne?
• Czy słyszałeś lub widziałeś rzeczy, które wydają ci się niezwykłe lub których inni nie widzą?
• Czy miałeś jakieś dziwne doświadczenia związane ze swoim ciałem: czułeś się sterowany, miałeś wrażenie, że jesteś poddawany działaniu elektrowstrząsów lub czegoś podobnego?
• Czy miałeś jakieś dziwne przeżycia związane z odczuwaniem zapachów lub smaków?
• Czy czujesz się nadzorowany, prześladowany, czy wpadałeś na nietypowe pomysły?
• Czy masz jakieś specjalne umiejętności lub czy odbierasz wiadomości z gazet, radia lub telewizji?
• Czy masz problemy z myśleniem?
• Czy ktoś czyta w twoich myślach, zabiera ci myśli lub wprowadza je; czy masz problem z utrzymaniem myśli w jednym miejscu?

Badanie przyczyn fizycznych

Aby wykluczyć przyczyny fizyczne (np. majaczenie, cukrzycę, marskość wątroby, odwodnienie), przeprowadza się dokładne badanie fizykalne i badanie krwi (np. poziom cukru we krwi, wartości tarczycy, wartości wątroby, wartości stanu zapalnego), a także wykonuje się EKG i pomiar ciśnienia tętniczego.

Badania przez specjalistów

W rzadkich, uzasadnionych przypadkach może być konieczne wykonanie badania płynu mózgowo-rdzeniowego (nakłucie lędźwiowe).

Aby wykluczyć padaczkę jako przyczynę, można zbadać fale mózgowe za pomocą EEG.

Ponadto przy pierwszym pojawieniu się objawów psychotycznych należy wykonać rezonans magnetyczny lub ewentualnie tomogram komputerowy, aby wykluczyć ewentualne przyczyny w obszarze mózgu. Obrazy struktur mózgu mogą dostarczyć informacji o ewentualnych nieprawidłowościach (np. krwawienie, guz, zapalenie, zawał).

Skierowanie do szpitala

W ostrej psychozie prawie zawsze istnieje potrzeba hospitalizacji. 

Jeżeli osoby chore w sposób ostry zagrażają sobie lub swoim bliźnim, następuje dobrowolne lub w razie potrzeby niedobrowolne przyjęcie do szpitala psychiatrycznego w celu dalszej oceny i leczenia.

Leczenie

Leczenie ostrego przemijającego zaburzenia psychotycznego rozpoczyna się w szpitalu w celu trwałego wyleczenia choroby.

Zazwyczaj oferowana jest kombinacja różnych procedur: 

• Farmakoterapia
• Psychoterapia
• Wsparcie społeczne
• Psychoedukacja 

Główną rolę w terapii odgrywa motywacja własna chorego. Pomocne jest również przekazanie rodzinie wyczerpujących informacji i wspieranie jej w terapii.

Leki

W stanie ostrym na pierwszy plan wysuwają się zwykle lęk i napięcie, które można złagodzić szybko działającymi benzodiazepinami (np. lorazepamem). Benzodiazepiny nie nadają się jednak do długotrwałego leczenia ze względu na ryzyko szybkiego rozwoju uzależnienia.

Jeśli ostre przemijające zaburzenia psychotyczne nie ustępują samoistnie lub ustępują tylko częściowo, można w niedługim czasie podać leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki). W razie potrzeby można krótkotrwale podawać leki uspokajające, np. benzodiazepiny.

Ze względu na duże ryzyko nawrotu choroby zaleca się kontynuowanie terapii po ustąpieniu objawów.

Edukacja i wsparcie dla chorych i ich rodzin

Kolejnym ważnym elementem terapii jest edukacja chorych i ich rodzin na temat choroby, jej wyzwalaczy i objawów oraz sposobów radzenia sobie z nimi (psychoedukacja). Dodatkowo można uczyć strategii radzenia sobie w życiu codziennym oraz strategii komunikacyjnych.

Psychoterapia

Przy zaburzeniach psychotycznych może pomóc psychoterapia. Terapia poznawczo-behawioralna może zmniejszyć objawy takie jak słyszenie głosów lub dźwięków, depresja i społeczny lęk. Można poprawić funkcjonowanie społeczne i złagodzić urojenia.

Ponadto przydatne może być określenie ewentualnych czynników ryzyka, tak aby można było ich unikać lub zmienić istniejące potencjalne czynniki ryzyka.

Co możesz zrobić sam?

• Jeśli to możliwe, należy unikać lub chronić osoby wrażliwe przed sytuacjami, o których wiadomo, że mogą podtrzymywać zaburzenie psychotyczne lub wywołać nową psychozę.
• Należy regularnie i nieprzerwanie przyjmować przepisane leki, a w przypadku wystąpienia jakichkolwiek działań niepożądanych szybko skontaktować się z lekarzem.
• Należy zgłaszać się na wszystkie ustalane z lekarzem wizyty.
• Należy powiedzieć lekarzowi o wszelkich zmianach w swoim stylu życia (np. o zmianie w spożyciu kawy/ paleniu papierosów), gdyż może to mieć wpływ m.in. na skuteczność działania leków.
• Należy starać się o zdrową i zrównoważoną dietę, ponieważ leki przeciwpsychotyczne mają tendencję powodowania przyrostu masy ciała i zwiększania ryzyka chorób układu krążenia.

Zapobieganie

Osobom szczególnie zagrożonym, np. chorym na demencję lub osobom z opóźnieniami w rozwoju umysłowym, należy zapewnić ścisłą opiekę i wsparcie w sytuacjach, w których stają w obliczu drastycznych i nieuniknionych zdarzeń.

Rokowanie

Rokowanie w ostrym zaburzeniu psychotycznym jest początkowo dobre, zwykle ustępuje ono całkowicie w ciągu 3 miesięcy, ale prawdopodobieństwo ponownego zachorowania jest stosunkowo wysokie.
Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż 3 miesiące, konieczna będzie zmiana rozpoznania z ostrego przemijającego zaburzenia psychotycznego na zaburzenie przewlekłe (np. schizofrenię lub zaburzenie urojeniowe). Istnieje również zwiększone ryzyko zespołu stresu pourazowego, samobójstwa, depresji oraz uzależnienia.

Dodatkowe informacje

• Omamy
• Urojenia
• Schizofrenia
• Ostre przemijające zaburzenia psychotyczne — informacje dla personelu medycznego

Autor

• Catrin Grimm, lekarz w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem Menem