Co to jest hiperwentylacja?

Definicja

Hiperwentylacja lub zespół hiperwentylacji odnosi się do oddychania o zwiększonej głębokości i/lub prędkości, co skutkuje wydychaniem zwiększonej ilości dwutlenku węgla (CO₂). Prowadzi to do zmiany równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie chorego, co ma określone skutki.

Objawy

Objawy hiperwentylacji są spowodowane między innymi zaburzoną równowagą kwasowo-zasadową, co prowadzi do niedoboru wapnia we krwi. Wapń jest szczególnie ważny dla prawidłowego funkcjonowania mięśni.

Hiperwentylacja często zaczyna się tym, że chory stopniowo oddycha coraz szybciej. Wtedy często odczuwana jest duszność, prowadząca do coraz szybszego i głębszego oddechu. Po pewnym czasie (często już po kilku minutach), który może być różny — w zależności od stopnia hiperwentylacji — zauważalne stają się somatyczne objawy zmienionej równowagi kwasowo-zasadowej we krwi. Często zaczyna się od mrowienia w palcach, płatkach uszu, policzkach lub ustach. Ostatecznie dochodzi do drętwienia ust i języka, co utrudnia mówienie. Możliwe są również zaburzenia widzenia i szybkie tętno. Często pojawiają się zawroty głowy, które nasilają się w miarę trwania ataku, tak że chory ma wrażenie, iż za chwilę zemdleje. Wiele osób odczuwa ból w klatce piersiowej i kołatanie serca. Mrowienie w palcach może ostatecznie przekształcić się w zaciśnięcie dłoni i palców (tzw. dłoń położnika). Mrowienie i skurcze są spowodowane zmienionym poziomem wapnia we krwi.

Wszystkie te objawy wywołują niepokój, a wielu chorych zgłasza uczucie duszenia się. To dodatkowo nasila hiperwentylację i w niektórych przypadkach może prowadzić do utraty przytomności.

Przyczyny

Hiperwentylacja może być spowodowana zarówno chorobami somatycznymi, jak i psychicznymi.

Przyczyny somatyczne 

Przyczyny somatyczne to nasilenie napędu oddechowego chorego, np. przez:

• gorączkę lub ból
• Niedobór tlenu (np. przy chorobie wysokościowej, ciężkiej niedokrwistości, niewydolności serca)
• niektóre choroby i uszkodzenia oddziałujące na ośrodkowy układ nerwowy, zwłaszcza ośrodek oddechowy (np. udar mózgu, zakażenia)
• niektóre choroby płuc (np. zatorowość płucna astma)
• zmiany hormonalne (np. ciąża, nadczynność tarczycy) 
• Posocznica (sepsa).

Psychologiczne przyczyny i czynniki ułatwiające hiperwentylację

Najczęstszymi psychicznymi przyczynami hiperwentylacji są zaburzenie lękowe i zaburzenie lękowe z napadami lęku [lęk paniczny]. Ból, który prowadzi do szybszego, płytszego oddechu, może również przyczynić się do powstania hiperwentylacji.

Częstotliwość występowania

Hiperwentylacje występują u 5-10% dorosłych, głównie w wieku od 20 do 30 lat, częściej występują u kobiet; zwykle mają podłoże psychiczne.

Badania dodatkowe

Historia choroby – rozmowa z lekarzem

Podczas konsultacji lekarz może zapytać, czy istnieją przebyte choroby lub okoliczności (patrz Przyczyny), które przyczyniły się do pojawienia się hiperwentylacji.

Chorzy są zwykle niespokojni podczas ostrego ataku i skarżą się na duszność, zaburzenia czucia w rękach lub nogach (uczucie mrowienia), zawroty głowy, jak też niewyraźne widzenie.

W zależności od choroby podstawowej i stanu zdrowia chorego, informacje uzyskane od krewnych lub opiekunów mogą pomóc w wyjaśnieniu przyczyny.

Badanie przedmiotowe

Podczas nagłego ataku badanie przedmiotowo-neurologiczne chorego zwykle potwierdza przyspieszony, pogłębiony oddech, ręce mogą przybierać określoną pozycję, tzw. dłoń położnika (zgięcie dłoniowe).

Pobranie krwi

Dodatkowo przy wykorzystaniu tej próbki krwi można zbadać wartość pH, zawartość tlenu i dwutlenku węgla, ponieważ te wartości zmieniają się w charakterystyczny sposób podczas hiperwentylacji.

Leczenie

Celem leczenia hiperwentylacji jest uzyskanie stanu równowagi pomiędzy chorobą podstawową a zaburzoną równowagą kwasowo-zasadową. Zazwyczaj nie są wymagane w tym przypadku żadne leki.

W przypadku nagłego ataku (np. w przypadku zaburzenia lękowego z napadem lęku [lęk paniczny]) priorytetem jest uspokojenie chorego i spowolnienie jego oddechu. Jeśli ktoś znajduje się w takiej sytuacji po raz pierwszy, ważne jest, aby wyjaśnić, że hiperwentylacja może wydawać się bardzo groźna, ale sama w sobie nie jest niebezpieczna.

Osoby, które kilkakrotnie doświadczyły hiperwentylacji, często potrafią samodzielnie powstrzymać atak, zmuszając się do spokojnego oddychania, mimo że doświadczają uczucia duszności i w rzeczywistości chcą głęboko i szybko wdychać i wydychać powietrze.

Jeśli uspokojenie się nie może powstrzymać napadu, przydatne może być wzięcie kilku oddechów do worka trzymanego blisko ust. W tym celu osoba pomagająca lub sam chory może założyć plastikową torbę wokół ust. Chory może nadmuchać torbę powietrzem i ponownie je wdychać. W rezultacie dodatkowy, uprzednio wydychany CO 2 jest ponownie wdychany, równowaga kwasowo-zasadowa może się stabilizować, a objawy ustępują: Uczucie mrowienia w palcach, na policzkach, wargach i języku zmniejsza się, a wszelkie skurcze mięśni ustępują.

Jeśli te działania okażą się niewystarczające, lekarz może choremu zaproponować dodatkowo środki uspokajające.

Co możesz zrobić sam?

• Doświadczając hiperwentylacji z powodu zaburzenia lękowego z napadem lęku [lęk paniczny], uświadom sobie, że ten bardzo nieprzyjemny stan jest nieszkodliwy i nie jest niebezpieczny.
• Staraj się świadomie oddychać spokojnie i powoli. Pomocne przy tym może być liczenie i wykonywanie dwukrotnie dłuższych wydechów niż wdechów.

Zapobieganie

• Jeżeli hiperwentylacja z powodu zaburzenia lękowego z napadem lęku [lęk paniczny] lub lęku dotyka Cię częściej, nie obawiaj się szukać pomocy psychoterapeutycznej. Lepsza kontrola Twojej choroby, będzie oznaczać rzadszą hiperwentylację.
• Poproś lekarzy/psychoterapeutów, aby pokazali Ci techniki oddechowe i relaksacyjne, ćwicz je regularnie, aby móc z nich skorzystać w nagłych sytuacjach.
• Poinformuj osoby z Twojego otoczenia o stanie, który sam w sobie jest nieszkodliwy, i poprosić bliskie Ci osoby o wsparcie — dopóki samodzielnie nie będziesz w stanie opanować nagłego ataku hiperwentylacji.

Rokowanie

Rokowanie zależy od zaburzenia podstawowego. Zespół hiperwentylacji sam w sobie, np. wywołany atakiem paniki nie jest sytuacją zagrażającą życiu i można go dzięki odpowiedniej wiedzy i wyżej wymienionym technikom całkiem dobrze w danej sytuacji kontrolować.

Dodatkowe informacje

• zaburzenie lękowe
• zaburzenie lękowe z napadami lęku [lęk paniczny]
• zasadowica oddechowa — Informacje dla personelu medycznego

Autor

• Catrin Grimm, lekarz w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem