Regional content

Content

Co to jest zaburzenie paniczne?

Definicja

Zaburzenie paniczne jest definiowane jako stan, w którym nagle i niespodziewanie występują ataki intensywnego lęku i dyskomfortu. Ataki często występują od jednego do kilku razy w tygodniu oraz mogą zakłócać codzienne czynności i pracę osoby dotkniętej chorobą. Atak nie jest związany z konkretną sytuacją lub rzeczywistym zagrożeniem, wydaje się choremu niewytłumaczalny. Powstaje nagle, osiąga maksimum w ciągu kilku minut, a następnie stopniowo ustępuje. Po ataku może pojawić się lęk przed kolejnym atakiem. Zjawisko to nazywane jest lękiem antycypacyjnym.

W efekcie człowiek unika miejsc lub sytuacji, które kojarzą mu się z poprzednimi atakami i skąd trudno byłoby mu uciec lub gdzie inni ludzie mogliby zauważyć atak paniki. Taki stan nazywany jest agorafobią. Dodatkowo w agorafobii mogą wystąpić takie objawy jak:

• Obawa przed wyjściem z domu
• Obawa przed wejściem do sklepu
• Strach przed przebywaniem w tłumie i w miejscach publicznych
• Strach przed samotnym podróżowaniem pociągiem, autobusem lub samolotem
• Strach przed przebywaniem samotnie w jakimś miejscu

Ataki paniki mogą wystąpić w niektórych zaburzeniach psychicznych, takich jak fobia społeczna, uogólnione zaburzenie lękowe, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne, ale także w chorobach somatycznych, takich jak zawał serca, arytmia, astma, nadczynność tarczycy.

Objawy

Zaburzenie paniczne występuje, gdy pojawiają się nawracające, niespodziewane ataki paniki, po których następuje uporczywe zamartwianie się, a objawy występują przez co najmniej miesiąc. Chory często najpierw podejrzewa chorobę fizyczną i szuka odpowiednio pomocy medycznej z powodu na przykład następujących objawów:

Dolegliwości fizyczne 

• Nagle rozpoczynające się kołatanie serca, przyspieszone bicie serca, nieregularna praca serca
• Ucisk lub ciasnota w klatce piersiowej lub gardle
• Bóle
• Poczucie duszenia się, duszność
• zawroty głowy
• Uderzenia gorąca lub zimne dreszcze
• suchość ust
• Uczucie drętwienia lub mrowienia
• nudności
• Dolegliwości żołądkowo-jelitowe

Towarzyszące objawy psychologiczne

 Przyczyny

Rozwojowi zaburzenia panicznego sprzyjają stres w dzieciństwie, określone style wychowania lub występowanie u innych członków rodziny zaburzeń lękowych. Pewną rolę odgrywają również czynniki genetyczne i zmiany w neuroprzekaźnikach w mózgu. 

Osoby dotknięte chorobą często mają bardzo wyraźną percepcję zjawisk w swoim ciele, np. bicia serca albo czynności jelit i mogą postrzegać te w zasadzie zdrowe funkcje organizmu jako zagrażające. Na przykład kołatanie serca jest interpretowane jako oznaka zbliżającego się zawału. Prowadzi to do błędnego koła, w którym sygnały organizmu są wzmacniane: serce zaczyna bić mocniej i szybciej, co wtórnie nasila niepokój i sprawia, że chory nabiera przekonania, że naprawdę poważnie choruje. 

W rezultacie chory jest w „gotowości alarmowej” na wyczuwanie fizycznych doznań, co prowadzi do zwiększonej gotowości organizmu na reakcję stresową, co jeszcze bardziej „nakręca" błędne koło. Chory często ma „lęk przed lękiem”, tzw. lęk antycypacyjny, który z kolei może wywołać kolejny atak paniki.

Ataki paniki mogą być również wywołane przez substancje dostarczane z zewnątrz (kofeina, nikotyna, kokaina itp.), przez zmiany w metabolizmie (niski poziom cukru we krwi, podwyższony poziom hormonów tarczycy) lub hiperwentylację.

Częstotliwość występowania

W ciągu życia około 1–5% populacji ma zaburzenie paniczne. Choroba rozpoczyna się zwykle w wieku 30–50 lat. Choroba występuje mniej więcej dwa razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Większość chorych ma inne choroby psychiczne lub jest w grupie podwyższonego ryzyka ich wystąpienia, np. depresji, zaburzeń pod postacią somatyczną (dolegliwości fizyczne, które nie mają fizycznej przyczyny) lub fobii społecznej.

Badania dodatkowe

Wywiad lekarski

Objawy wskazujące na zaburzenie paniczne mogą być wykryte przez lekarzy poprzez szczegółową rozmowę z chorym. Aby uzyskać jak najdokładniejszy obraz choroby, pytania mogą dotyczyć np. takich zjawisk jak:

• Sytuacji, w których występują ataki paniki i ich częstotliwość.
• Nastroju podstawowego
• Dotychczasowy rozwój choroby
• Obecna sytuacja życiowa i styl życia
• Występowania lęków napadowych w rodzinie
• Inne choroby psychiczne i/lub somatyczne
• Dolegliwości fizycznych

Wywiad może być uzupełniony o specjalne kwestionariusze lub rozmowy z członkami rodziny.

Skierowanie

Skierowanie do specjalisty może być konieczne w celu przeprowadzenia dalszych badań, określenia stopnia nasilenia dolegliwości, ustalenia innych możliwych dolegliwości psychicznych albo chorób oraz do rozpoczęcia leczenia.

Badanie fizykalne

Aby wykluczyć przyczyny fizyczne, oprócz badania przedmiotowego można wykonać EKG i badania krwi (np. morfologia krwi, poziom cukru we krwi, hormony tarczycy). W niektórych przypadkach przydatne mogą być dalsze badania specjalistyczne. Należy podkreślić, że wymienione badania dotyczące stanu fizycznego służą wykluczeniu innych poważnych chorób. Jeśli już zostały przeprowadzone, to kolejne badania nie przynoszą żadnych dalszych korzyści, a raczej niepokoją pacjenta lub dodatkowo wywołują u niego nowe obawy.

Leczenie

Cele

Celami leczenia zaburzenia panicznego mogą być:

• Redukcja lęku i zachowań unikających
• Zapobieganie dalszemu rozwojowi lub rozszerzeniu się obrazu klinicznego o kolejne objawy lękowe (agorafobia, depresja).
• Zmniejszenie prawdopodobieństwa nawrotu choroby.
• Poprawa możliwości poruszania się
• Poprawa integracji społecznej i jakości życia
• Przywrócenie sprawności zawodowej

Można je osiągnąć poprzez leczenie psychoterapią lub lekami. Po szczegółowym poinformowaniu chorego o zaletach, wadach i skutkach ubocznych danej metody leczenie wykorzystuje jej najmocniejsze strony. Jeśli początkowo wybrana forma leczenia nie przynosi rezultatów, możliwe jest przejście do procedury, która nie była jeszcze stosowana lub zastosowanie kombinacji obu procedur.

Psychoterapia ambulatoryjna

Formą psychoterapii, której długotrwałe działanie jest najlepiej udowodnione i która jest obecnie zalecana jako terapia z wyboru, jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Może być ona zainicjowana przez odpowiednio wykwalifikowanych lekarzy rodzinnych; dalszą opiekę zapewniają zwykle specjaliści (psychoterapeuci). W przypadku braku reakcji na CBT można dokonać zmiany na psychoterapię psychodynamiczną. W obu formach leczenia celem jest m.in. coraz lepsze rozumienie mechanizmów powstawania lęku i jego postrzegania przez pacjenta oraz aktywna konfrontacja z lękiem przy wsparciu terapeutycznym.

Lekarze lub terapeuci mogą w ramach terapii poznawczo-behawioralnej uczyć i towarzyszyć przy nauce:

• Rozumienia, jak ciało reaguje na lęk, jakie procesy zachodzą przy tym w ciele i jak są one powiązane z myślami i uczuciami.
• Prowokowania objawów cielesnych (np. poprzez szybkie wchodzenie po schodach), aby zacząć je postrzegać jako zdrowe i znośne.
• Radzenia sobie z uczuciami i napięciem oraz redukcji zachowań zabezpieczających.
• Technik rozwiązywania problemów w celu zmniejszenia zmartwień i zachowania unikającego oraz poprawy samopoczucia psychicznego.
• W szczególności przy agorafobii chorzy mogą zacząć w myślach, a po odpowiednim przygotowaniu także realnie wchodzić w sytuację lękową (np. jechać autobusem) i nauczyć się ją znosić (tolerować ekspozycję).

Leki

Leki przeciwdepresyjne (np. escitalopram, paroksetyna, wenlafaksyna, duloksetyna) są lekami pierwszego wyboru w leczeniu farmakologicznym. Skuteczność ich jest dobrze udowodniona, ale efekt łagodzący lęk pojawia się z opóźnieniem — dopiero po 2–6 tygodniach.

Benzodiazepiny (np, lorazepam, diazepam) są również skuteczne w lęku napadowym, ale przepisywane są na krótko i tylko w wyjątkowych przypadkach ze względu na działania niepożądane i wysokie ryzyko uzależnienia.

Procedury na poziomie ciała

Jako działania uzupełniające zalecane są ćwiczenia relaksacyjne i aktywność fizyczna.

Leczenie w szpitalu

Jeżeli ww. środki nie są wystarczające w przypadku ciężkiego zaburzenia panicznego lub gdy dochodzą na przykład myśli samobójcze albo konflikty w środowisku społecznym, przydatne może być leczenie w klinice dziennej lub szpitalu.

Rehabilitacja

Jeśli wyczerpano środki ambulatoryjne, występuje przewlekły zaburzenie paniczne i/lub udział w życiu społecznym albo pracy jest zagrożony (przedłużająca się niezdolność do pracy), można ubiegać się o rehabilitację.

Co możesz zrobić sam?

Nie należy bać się szukać pomocy medycznej lub psychoterapeutycznej, nawet jeśli może to być trudne. Zachowania unikające zwykle nie prowadzą do poprawy objawów, a często przynoszą pogorszenie. 

Codziennie należy przyjmować leki przepisane przez lekarza, nawet jeśli na początku nie zauważa się żadnego efektu. Może upłynąć od 2 do 6 tygodni, zanim przy regularnym przyjmowaniu leków zauważy się pożądany efekt łagodzący lęk. Jeśli objawy uległy poprawie, należy kontynuować przyjmowanie leków (około rok), aby uniknąć nawrotu choroby. Czas trwania leczenia zależy od choroby i zostanie omówiony z pacjentem przez specjalistów prowadzących. Nie należy odstawiać leku gwałtownie i samowolnie, gdyż może to prowadzić do niepożądanych zjawisk odstawieniowych. W przypadku zauważenia jakichkolwiek działań niepożądanych należy omówić je z lekarzem.

Dla powodzenia leczenia ważne jest regularne uczęszczanie na umówione spotkania (psychoterapia, badania kontrolne).

Warto zwiększyć swoją aktywność fizyczną, aby lepiej rozumieć swoje ciało i zmniejszyć związany z nim lęk.

Zapobieganie

Aby zapobiec przewlekłemu przebiegowi, należy wcześnie szukać pomocy lekarskiej i/lub psychoterapeutycznej.

Rokowanie

W przypadku psychoterapii rokowanie jest stosunkowo dobre. U wielu chorych stosunkowo szybko (w ciągu 4–12 tygodni) następuje znaczna poprawa. Mimo skutecznego leczenia u około połowy osób leczonych psychoterapią w ciągu 2 lat od zakończenia terapii dochodzi do nawrotów. Wtedy może pomóc „odświeżenie” treści terapii. Ryzyko nawrotu choroby przy zastosowaniu psychoterapii jest mimo wszystko znacznie mniejsze niż przy leczeniu wyłącznie farmakologicznym.

Większość chorych przechodzi różne fazy choroby, w których objawy mogą słabnąć albo się nasilać, w związku z czym ograniczona może być również zdolność do pracy.

U ok. 20% osób cierpiących na zaburzenie paniczne (zwłaszcza u tych ze współistniejącą ciężką depresją, agorafobią i zaburzeniami osobowości) choroba może przebiegać przewlekle, a tym samym wymagać dożywotniego leczenia lub przyjmowania leków.

Istnieje zwiększone ryzyko nadużywania alkoholu i/lub leków w celu poradzenia sobie z lękiem.

Dodatkowe informacje

• Zaburzenie lękowe
• Zaburzenia osobowości
• Depresja
• Swoista fobia
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Ćwiczenia relaksacyjne
• Zaburzenie paniczne — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden