Content

Informacje ogólne

• Definicja: COVID-19 to zakażenie układu oddechowego wywołane przez SARS-CoV-2
• Epidemiologia: W trakcie pandemii SARS-CoV-2 w latach 2019 – 2023 potwierdzono ponad 700 mln zachorowań i blisko 7 mln zgonów na całym świecie.
• Objawy: Najczęściej objawy grypopodobne obejmujące gorączkę, złe samopoczucie, kaszel, ew. duszność.
• Obraz kliniczny: Może rozwinąć się zespół ostrej niewydolności oddechowej (z gorączką i kaszlem lub bez), z radiologicznymi i/lub klinicznymi objawami zapalenia płuc lub zespołem niewydolności wielonarządowej.
• Diagnostyka: Obecność materiału genetycznego wirusa można wykryć testem PCR,  szybkie testy antygenowe wykrywają antygeny wirusa w nosogardle.

Definicja

• COVID-19 to zakażenie układu oddechowego wywoływane przez SARS-CoV-2

Częstość występowania

Pandemia SARS-CoV-2 w latach 2019-2023

• W trakcie pandemii SARS-CoV-2 w latach 2019 – 2023 na świecie potwierdzono ponad 700 mln zachorowań i odnotowano blisko 7 mln zgonów.¹
• W Polsce, według danych Ministerstwa Zdrowia, w czasie pandemii COVID-19 odnotowano ponad 6,6 mln potwierdzonych zachorowań i ponad 120 tys. zgonów.² 
• Rzeczywista liczba zarówno zachorowań, jak i zgonów była wielokrotnie wyższa.

Etiologia i patogeneza

SARS-Cov-2 

• Koronawirus wyizolowany od nietoperzy w prowincji Yunan w Chinach wykazał zdolność przełamania bariery międzygatunkowej, został przeniesiony na człowieka i w roku 2019 spowodował globalną pandemię SARS-CoV-2.
• SARS CoV-2 charakteryzuje duża zmienność molekularna, odpowiedzialna za powstawanie nowych wariantów wirusa.
• Aktualnie znane są warianty oznaczane kolejnymi literatami alfabetu greckiego Alfa, Beta, Gamma, Delta, Omicron, Lambda i Mu.
• Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkowo-powietrzną lub kropelkowo-pyłową. Może do niego dojść także w wyniku kontaktu błon śluzowych ze skażonymi przedmiotami lub innymi skażonymi powierzchniami, np. rękami osoby chorej lub personelu medycznego.

• Okres inkubacji wynosi zwykle 3–4 dni. Transmisja wirusa jest mało prawdopodobna po 6–7 dniach od wystąpienia objawów.³

Czynniki predysponujące

• Przebywanie na obszarach występowania zakażeń
• Personel medyczny mający bliski kontakt z pacjentami
• Członkowie rodzin osób chorych

ICD-10

• U04.9 Ciężki ostry zespół oddechowy, nieokreślony
• U07.1 COVID-19 zidentyfikowany
• U07.2 COVID-19 niezidentyfikowany
• U08.9 Historia przebiegu COVID-19 u pacjenta, nieokreślona
• U09.9 Zdrowie pacjenta po przejściu COVID-19, nieokreślony
• U10.9 Wieloukładowy zespół zapalny powiązany z COVID-19, nieokreślony
• B34 Zakażenie wirusowe o nieokreślonym umiejscowieniu
  • B34.2 Zakażenie koronawirusowe o nieokreślonym umiejscowieniu
• B97.2 Koronawirusy jako przyczyna chorób sklasyfikowanych w innych rozdziałach

Diagnostyka

• testy antygenowe mogą być wykonywane bezpośrednio w gabinecie lekarza rodzinnego (point of care) za pomocą specjalnych zestawów diagnostycznych, składających się z wymazówki pozwalającej pobrać materiał do badania z nosogardzieli pacjenta oraz specjalnych płynów i płytek diagnostycznych. Ich czułość jest najwyższa między 3. a 4. dniem od początku objawów (wtedy sięga 80-93,3%). Gwałtownie obniża się po 5. dniu.
• testy PCR wykrywające materiał genetyczny wirusa (aktualnie niedostępne w POZ)

• testy serologiczne wykrywające przeciwciała nie mają obecnie praktycznego zastosowania w diagnostyce zakażenia SARS-CoV-2 (nie są dostępne w POZ, ale są oferowane przez laboratoria komercyjne).

Diagnostyka różnicowa

• Grypa
• Przeziębienie
• Zakażenie RSV

Wywiad lekarski i obraz kliniczny

• Obraz kliniczny COVID-19 różni się w zależności od wariantu wirusa odpowiedzialnego za zachorowanie, jak i osobniczych uwarunkowań zainfekowanej osoby.
• W wielu przypadkach jest bezobjawowy, może jednak prezentować szeroką gamę spektrum klinicznego od łagodnej infekcji górnych dróg oddechowych do ciężkiej, wielonarządowej niewydolności, prowadzącej do zgonu.
• Czas od zakażenia do pojawienia się klinicznych objawów choroby (okres inkubacji) wynosi zwykle od 3 do 4 dni.
• Zakażenie COVID-19 cechuje się różnorodnością objawów, często niespecyficznych i o zmiennym nasileniu. Trudno je obecnie odróżnić od innych infekcji wywołanych przez wirusy takie jak wirusy grypy czy RSV. Około 30% zakażeń przebiega bezobjawowo.

Wprowadzono podział kliniczny COVID-19 na 4 stadia: ³

1. Łagodne: bez zapalenia płuc, często bezobjawowe.
2. Umiarkowane: z możliwym śródmiąższowym zapaleniem płuc.
3. Ciężkie: z uszkodzeniami wielonarządowymi i burzą cytokinową.
4. Krytyczne: z zespołem ostrej niewydolności oddechowej (ARDS) i niewydolnością wielonarządową.

• stadium 1 – łagodne
  • łagodne dolegliwości takie jak kaszel, katar, ból gardła, zmęczenie, bóle głowy, mięśni
  • mogą wystąoić nudności, wymioty lub biegunka.
  • saturacja, czyli wysycenie hemoglobiny krwi tętniczej (SpO₂), wynosi ≥95%.
  • bez cech klinicznych i radiologicznych zapalenia płuc

• stadium 2 – umiarkowane (z ewentualnym zapaleniem płuc):
  • nasilenie objawów, zwłaszcza gorączki, duszność, kaszel, postępujące osłabienie
  • SpO₂ <95%
  • w RTG klatki piersiowej możliwe cechy śródmiąższowego zapalenia płuc
• stadium 3 – ciężkie (z zapaleniem płuc, uszkodzeniem wielonarządowym)
  • nasilona duszność, przyspieszona częstość oddechów >30/min
  • SpO₂ <90%
  • w radiogramach płuc możliwe rozległe zmiany zapalne
  • możliwe powikłania neurologiczne (udar, zaburzenia świadomości, drgawki, zespół Guillaina i Barrégo) i psychiatryczne (objawy psychotyczne, lęk, depresja).
  • uszkodzenie serca
• stadium 4 – krytyczne
  • pełnoobjawowy zespół ostrej niewydolności oddechowej (acute respiratory distress syndrome – ARDS)
  • często z towarzyszącym wstrząsem septycznym i/lub niewydolnością wielonarządową (serce, nerki, wątroba, trzustka), mogącymi stanowić bezpośrednią przyczynę zgonu pacjenta.

Większość pacjentów leczonych ambulatoryjnie to stadium 1. 

Diagnostyka specjalistyczna

• Diagnostyka laboratoryjna zakażenia SARS CoV-2 opiera się na identyfikacji materiału genetycznego w badaniu odwrotnej transkrypcji z następczą łańcuchową reakcją polimerazy w czasie rzeczywistym (RT-PCR) lub antygenu wirusa z próbek pobranych od pacjenta.

Wskazania do skierowania do szpitala

• Leczenie pacjentów w stadium 1 COVID-19 może być prowadzone w domu, zaś od stadium 2 już w warunkach szpitalnych. Pacjenci w najbardziej zaawansowanych stadiach chorob mogą wymagać intensywnej opieki medycznej.

Leczenie

Cele leczenia

• Złagodzenie objawów
• Leczenie powikłań i niewydolności oddechowej
• Zapobieganie rozprzestrzenianiu się zakażenia

Leczenie przeciwwirusowe

• Polskie wytyczne 2025³ rekomendują leczenie przeciwwirusowe w COVID-19 już u pacjentów w stadium 1 z czynnikami ryzyka progresji do ciężkiej postaci COVID‐19: 
  >60 lat,
• otyłość,
• cukrzyca,
• choroby nowotworowe,
• przewlekła niewydolność serca, 
• przewlekła niewydolność oddechowa,
• przewlekła niewydolność nerek,
• niedobory odporności
• immunosupresja. 
   powinni jak najwcześniej otrzymać terapię
  przeciwwirusową

Proponowane jest rozpoczęcie terapii antywirusowej w tych grupach niezależnie od stanu klinicznego, (o ile objawy nie są obecne dłużej niż 5 dni) a także u wszystkich osób w stadium 2  jednym z następujących leków:

• molnupirawir doustnie 800 mg 2 razy dziennie przez 5 dni - lub -
• nirmatrelwir/rytonawir doustnie 300/100mg 2 razy dziennie przez 5 dni - lub -
• remdesiwir dożylnie przez 3 dni: dawka nasycająca 200 mg 1.dnia 1 raz dziennie, potem dawka podtrzymująca 100 mg przez 2 dni 

Leczenie przeciwwirusowe należy wdrożyć jak najwcześniej (do 5. doby od wystąpienia objawów, a u osób z immunosupresją do 10. doby).

W praktyce realizacja tych  zaleceń jest w lecznictwie otwartym niemożliwa. Molnupiravir i remdesivir nie są obecnie dostępne w Polsce w aptekach. Preparat nirmatrelwir/rytonawir bywa dostępny, ale ekstremalnie wysoki koszt stanowi barierę w jego stosowaniu.

W stadium 3 stosowane są: tocilizumab, baricytynib i/lub fosforan deksametazonu.

W odniesieniu do najciężej chorych (stadium 4) rekomenduje się podawanie  fosforanu deksametazonu po 12 mg przez 7-10 dni dożylnie, ewentualnie w połączeniu tocilizumabem (u chorych wymagających wentylacji mechanicznej płuc).

Leczenie wspomagające

w zależności od stanu chorego i indywidualnych wskazań może obejmować:

• budezonid wziewnie w dawce 800 mcg 2 razy dziennie
• leki przeciwgorączkowe
• heparynę drobnocząsteczkową (chorych przewlekle unieruchomionych, a zwłaszcza u chorych z czynnikami ryzyka wystąpienia zakrzepicy żył głębokich i/lub zatoru płucnego, wskazane jest stosowanie heparyny drobnocząsteczkowej w dawkach profilaktycznych)
• leki przeciwkaszlowe
• tlenoterapię wysokoprzepływową
• wentylację nieinwazyjną i inwazyjną
• VV ECMO

Profilaktyka

Szczepienie

• Największe znaczenie w walce z COVID-19 mają szczepienia ochronne, które stały się dostępne z końcem 2020 roku. W Polsce w sezonie 2024/2025 dostępne są szczepionki mRNA (Spikevax LP.8.1).⁴
• Zaleca się uproszczony schemat szczepień przeciwko COVID‐19:
  • osoby od 6 miesięcy do 4 lat bez historii szczepień – schemat 2 dawki w odstępie co najmniej 28 dni.
  • osoby od 6 miesięcy do 4 lat z historią szczepień lub potwierdzonym zakażeniem SARS-CoV-2 w wywiadzie oraz starsze bez istotnych czynników ryzyka zalecane podawanie pojedynczej dawki szczepionki raz w roku
  • odstęp od poprzedniej dawki lub przebytego zakażenia powinien wynosić co najmniej 3 miesiące
  • podawanie szczepionki przeciwko COVID‐19 równocześnie z inaktywowaną szczepionką przeciw grypie lub szczepionką przeciwko pneumokokom (na jednej wizycie), a także pozostałymi szczepionkami podawanymi rutynowo jest bezpieczne i zalecane
  • szczepionki przeciw COVID‐19 można podawać w dowolnym odstępie od innych szczepionek z wyjątkiem szczepionki przeciw ospie małpiej (MPox), wówczas należy zachować odstęp minimum 4 tygodni.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

Stopień ciężkości może być bardzo zróżnicowany, od łagodnego do śmiertelnego przebiegu.

Powikłania

Jednoczesna sepsa/zapalenie płuc pochodzenia bakteryjnego

Niewydolność oddechowa

Niewydolność wielonarządowa

Zespół long COVID

Zgon

Rokowanie

Zależy od stadium choroby. Obecnie w większości zakażeń SARS‐CoV‐2 choroba kończy się w stadium 1.

Informacje dla pacjentów

• Choroby układu oddechowego wywoływane przez koronawirusa SARS-CoV-2 (COVID-19)

 

Opracowanie

• Prof. dr hab. Sławomir Chlabicz, (redaktor/recenzent)