Czym jest ostre zapalenie oskrzelików?
Ostre zapalenie oskrzelików to infekcja wirusowa u dzieci, która powoduje zapalenie błon śluzowych wewnątrz najcieńszych odgałęzień oskrzeli, które znajdują się przy powierzchni płuc i w ich głębi. Powoduje ona tworzenie się gęstego śluzu, który zamyka wąskie drogi oddechowe, co skutkuje „sklejeniem” niektórych części tkanki płucnej. Objawy tego schorzenia są porównywalne z objawami w chorobie obturacyjnej płuc.
Ostre zapalenie oskrzelików może rozpocząć się od przeziębienia lub zapalenia gardła. W dalszym przebiegu choroby dziecko jest osłabione, kaszle, a przy oddychaniu słyszalne jest gwizdanie oraz świszczenie. Zazwyczaj występuje jedynie umiarkowanie wysoka gorączka. Często pojawiają się też duszność i trudności z przyjmowaniem pokarmów.
Choroba występuje przede wszystkim u małych dzieci poniżej 12. miesiąca życia, zazwyczaj w okresie zimowym. W większości przypadków wywołuje ją wirus RSV (ang. respiratory syncytial virus, syncytialny wirus oddechowy) lub inne wirusy (grypy, koronawirusy i inne).
Ostre zapalenie oskrzelików pojawia się u 18–32 % dzieci w pierwszym roku życia. Infekcje RSV to najczęstsza przyczyna hospitalizacji noworodków oraz niemowląt.
Przyczyny
Choć w większości przypadków przyczyną tej infekcji jest wirus RSV, niejednokrotnie jest też wywoływana przez inne wirusy. Do zakażenia z łatwością dochodzi wskutek kontaktu z kroplami wydzieliny z nosa i gardła chorej osoby. Wirusy mogą być jednak przenoszone także pośrednio, na przykład poprzez zanieczyszczone powierzchnie lub na dłoniach. Szczególnie wysokie ryzyko infekcji występuje na szpitalnych oddziałach dziecięcych.
U zakażonych wirusem RSV starszych dzieci i dorosłych choroba objawia się często tylko w postaci symptomów podobnych do przeziębienia oraz umiarkowanego kaszlu. Takie osoby mogą jednak zarazić młodsze dzieci, u których choroba przebiega ciężej. Pierwsze zakażenie wirusem RSV nie zapewnia pełnej odporności i nie wyklucza możliwości ponownej infekcji.
Niektóre grupy dzieci są bardziej narażone na cięższy przebieg zapalenia oskrzelików. Są to przede wszystkim wcześniaki, dzieci, u których problemy z płucami wystąpiły podczas porodu, dzieci z przewlekłymi chorobami serca czy płuc oraz mające obniżoną odporność. W ich przypadku częściej potrzebna jest hospitalizacja.
Większe ryzyko infekcji RSV występuje także u dzieci, w których domach pali się papierosy, dzieci z rodzin wielodzietnych, niedożywionych, mieszkających na niewielkich przestrzeniach oraz mających skłonności do chorób alergicznych i astmy.
Diagnostyka
Do typowych objawów należy kaszel i świszczący, ciężki oddech. U małych dzieci rozpoznanie można postawić często jedynie po przeprowadzeniu badań. Należy przy tym bacznie obserwować oddech. Najłatwiej można to zbadać, zdejmując górną część ubrania dziecka. Trudności z oddychaniem, można zauważyć - skóra pod krtanią i pomiędzy żebrami wciąga się podczas wdechu. Dziecko oddycha także szybciej niż zwykle. Dzieci, u których występują trudności z oddychaniem, powinny zostać jak najszybciej zbadane przez lekarza.
Badanie pozwoli stwierdzić, na ile poważne są te dolegliwości, a także ocenić ogólny stan małego pacjenta. Lekarz osłucha płuca stetoskopem, co w większości przypadków wystarcza do rozpoznania choroby. W niektórych przypadkach bada się także poziom wysycenia krwi tlenem. Sporadycznie wyklucza się infekcje bakteryjne, przeprowadzając badania krwi.
U większości pacjentów dolegliwości są na tyle niewielkie, że można je leczyć w domu. Poważniejsze problemy z oddychaniem powodują jednak konieczność hospitalizacji. Dzieci z innymi chorobami przewlekłymi powinny być leczone w szpitalu. Niekiedy jest to potrzebne z uwagi na osłabienie spowodowane trudnościami w oddychaniu.
Postępowanie
Leczenie ma na celu ograniczenie dolegliwości oraz złagodzenie duszności. Samej infekcji wirusowej nie można skutecznie wyleczyć lekami. Antybiotyki pomagają jedynie w przypadku infekcji bakteryjnych, a w większości przypadków nie ma potrzeby ich przyjmowania.
Rodzice lub opiekunowie powinni obserwować dzieci w domu pod kątem objawów. W przypadku pogorszenia ogólnego stanu zdrowia lub w sytuacji, gdy dziecko odmawia jedzenia albo picia, należy skorzystać z pomocy lekarskiej. Trzeba zwrócić uwagę przede wszystkim na trudności w oddychaniu.
U noworodków, niemowląt i wcześniaków może występować niekiedy zatrzymanie oddechu, które stanowi sygnał ostrzegawczy: w takich przypadkach konieczna jest hospitalizacja. Do lekarza należy udać się w przypadku, gdy podczas wdechu można zauważyć wciąganie mięśni/skóry pomiędzy żebrami, jeśli oddychanie sprawia dziecku trudności, a częstość oddechów jest nienaturalnie szybka.
Należy podać dziecku do nosa krople o działaniu obkurczającym lub roztwór soli kuchennej. Spowodują one obkurczenie śluzówki, ułatwiając przez to oddychanie. Małe dzieci mogą oddychać ustami bez reakcji stresowej tylko przez krótki czas.
W przypadku skierowania dziecka do szpitala kluczowe znaczenie ma kontrola natlenienia w razie konieczności podanie tlenu przez kaniulę donosową lub maskę twarzową, podawanie płynów oraz odpowiednia opieka nad pacjentem. Noworodki i niemowlęta, które nie umieją samodzielnie jeść, potrzebują sondy (zgłębnika) umożliwiającej podawanie pokarmów i płynów. Niekiedy stosuje się także leki powodujące jak największe otwarcie dolnych dróg oddechowych. Nasilenie dolegliwości oraz pogorszenie ogólnego stanu dziecka mogą powodować konieczność podłączenia do respiratora.
Profilaktyka
Aby uniknąć infekcji, należy systematycznie myć ręce, zasłaniać usta i nos podczas kaszlu oraz dezynfekować zanieczyszczone przedmioty.
W przypadku wysokiego ryzyka zapalenia oskrzelików warto również wdrożyć profilaktykę, stosując odpowiednie leki (paliwizumab). Należy przy tym postępować zgodnie ze wskazówkami lekarza.
Dla kobiet w ciąży oraz u osób ≥65. roku życia dostępna jest bezpłatna szczepionka zapobiegająca zakażeniom wirusem RSV. Dal osób ≥60. roku życia szczepionka jest refundowana w 50%.
Przedszkole/opieka dzienna
Po zdiagnozowaniu infekcji wirusem RSV lub innym wirusem powodującym zapalenie oskrzelików niejednokrotnie okazuje się, że dzieci z otoczenia pacjenta także są już nim zarażone.
Zwykle wirusy powodujące zapalenie oskrzelików powodują u starszych dzieci i dorosłych tylko lekkie przeziębienie. Takie osoby przenoszą jednak wirusa w takim samym stopniu, jak najmłodsi.
Rokowanie
Zapalenie oskrzelików ma w wielu przypadkach postać lekkiej infekcji dolnych dróg oddechowych. Niekiedy może jednak dawać poważniejsze objawy, a u niektórych dzieci mieć ciężki przebieg.
Dolegliwości utrzymują się przez mniej więcej 14 dni, a kaszel po infekcji może trwać nawet kilka miesięcy.
W większości przypadków rokowaniejest dobre – nawet w przypadku dzieci wymagających hospitalizacji. Choroba może być mimo to także śmiertelna. Dotyczy to jednak mniej niż 1% dzieci, u których występują czynniki zwiększające ryzyko i które nie są odpowiednio leczone. Zagrożenie jest większe w przypadku dzieci z ciężkimi współistniejącymi chorobami płuc, serca lub układu odpornościowego, w przypadku których odsetek śmiertelności utrzymuje się na nieco wyższym poziomie.
Z uwagi na to, iż jednokrotnie przebycie infekcji RSV nie powoduje nabycia pełnej odporności, możliwe są ponowne zakażenia. W większości przypadków przebiegają one jednak łagodniej.
Czy mogą wystąpić powikłania?
U pacjentów, zwłaszcza z grup ryzyka, możliwe są następujące powikłania:
- Zapalenie płuc
- Zapadnięcie odgraniczonej części płuca (niedodma). Ta dolegliwość ustępuje jednak zazwyczaj samoczynnie.
- U dzieci poniżej 3. miesiąca życia może pojawić się bezdech.
Pacjenci chorują często także na zapalenie ucha środkowego; bakteryjne infekcje wtórne są rzadsze.
Przebycie ostrego zapalenia oskrzelików we wczesnym dzieciństwie zwiększa ryzyko astmy na późniejszym etapie życia.
Jeżeli po przebytej infekcji u dziecka ponownie pojawi się kaszel i gorączka lub uczucie osłabienia, należy koniecznie przeprowadzić powtórne badanie, które pozwoli rozpocząć leczenie chorób wtórnych.
Dodatkowe informacje
- Zapalenie płuc.
- Astma.
- Ostre zapalenie oskrzelików – informacje dla lekarzy.
Autorzy
- Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
- Susanne Meinrenken, dr med., dziennikarka medyczna, Brema
