Przegląd

Nowotwory płuc, a dokładniej oskrzeli, można podzielić na dwie grupy: drobnokomórkowe i niedrobnokomórkowe nowotwory płuca. Podział ten opiera się różnicach w obrazie mikroskopowym komórek nowotworowych. Tutaj opisujemy wyłącznie raka drobnokomórkowego.

Każdego roku nowotwór płuca rozpoznaje się w Europie u około 60 na 100 000 osób. Około 15–20% przypadków stanowi drobnokomórkowy rak oskrzeli.

Co to jest drobnokomórkowy rak płuca?

Drobnokomórkowy rak płuca jest czasami nazywany również rakiem owsianokomórkowym, ponieważ komórki oglądane pod mikroskopem przypominają ziarna owsa.

Drobnokomórkowy rak oskrzeli jest niezwykle agresywnym rodzajem raka, który ma bardzo złe rokowanie bez leczenia i w wielu przypadkach nie można go wyleczyć nawet pomimo terapii. Jednak różne środki terapeutyczne mogą wydłużyć czas przeżycia chorych i złagodzić objawy.

Rokowanie (przewidywanie prawdopodobnego przebiegu choroby) zależy od różnych warunków, w tym od stadium choroby (czy guz jest ograniczony do określonego obszaru, czy też rozprzestrzenił się już na inne części ciała?) i od ogólnego stanu fizycznego pacjenta.

Nowotwór płuca może dotknąć w zasadzie każdego, ale istnieją pewne czynniki, które znacznie zwiększają ryzyko jego wystąpienia: palenie tytoniu jest najważniejszym znanym czynnikiem ryzyka, należy tu również wymienić narażenie na działanie substancji rakotwórczych w miejscu pracy (w szczególności azbestu), a także narażenie na drobny pył ze spalin samochodowych, niektóre inne chemikalia, a także promieniowanie radioaktywne (narażenie na radon zawarty w różnych skałach w środowisku naturalnym). Osoby z niektórymi przewlekłymi chorobami płuc są również stosunkowo bardziej narażone na rozwój nowotworu płuca.

Objawy

Objawy drobnokomórkowego raka płuca są często nieswoiste i można je łatwo pomylić z innymi chorobami. Długotrwała chrypka, kaszel, trudności w oddychaniu, ból w klatce piersiowej, obrzęki gardła i twarzy oraz przewlekłe zakażenia dróg oddechowych mogą wskazywać na nowotwór płuca. Niektórzy pacjenci cierpią również na bóle głowy, zawroty głowy, ogólne osłabienie fizyczne i utratę apetytu, co często prowadzi do utraty masy ciała.

Ponieważ guz rośnie szybko, często szybko atakuje też narządy inne niż płuca. Może to prowadzić do powiększenia wątroby lub, jeżeli nowotwór zaatakuje mózg, do objawów neurologicznych (zaburzenia widzenia, paraliż, napady padaczkowe). Ponadto niektóre guzy, w tym drobnokomórkowy rak oskrzeli, wytwarzają pewne substancje, czasami podobne do hormonów, które mogą powodować jeszcze bardziej nietypowe objawy. 

Diagnostyka

Lekarz dokładnie wypytuje pacjenta o objawy (także o nawyki związane z paleniem tytoniu i inne czynniki ryzyka) i przeprowadza dokładne badanie. Do rozpoznania i potwierdzenia podejrzenia raka płuca lekarz prowadzący potrzebuje następujących informacji:

• Gdzie w płucu znajduje się guz (lokalizacja)?
• Jak daleko posunęła się choroba (stadium zaawansowania)?
• Z jakich typów komórek składa się guz (klasyfikacja i różnicowanie)?
• Zdjęcia rentgenowskie i biopsja (próbka) tkanki płucnej są źródłem dalszych ważnych informacji.

Ponadto wskazane są różne badania krwi i następujące badania dodatkowe:

• Bronchoskopia (badanie obrazowe płuc): specjalista bada drogi oddechowe za pomocą tak zwanego bronchoskopu, wprowadzanego do dróg oddechowych przez tchawicę. Jednocześnie można pobierać próbki tkanek, nawet z obszarów płuc, które są nieco bardziej oddalone od tchawicy.
• Tomografia komputerowa (TK): ten szczególny rodzaj badania rentgenowskiego polega na wykonaniu w krótkich odstępach czasu serii zdjęć kolejnych warstw płuca w przekroju poprzecznym. Obrazy są znacznie bardziej szczegółowe niż zwykłe zdjęcia rentgenowskie; można wykryć nawet bardzo małe guzy. Czasami wykonuje się również pozytonową tomografię emisyjną w połączeniu z tomografią komputerową (PET-CT).
• Tomografia metodą rezonansu magnetycznego (RM): jest to również procedura obrazowania; przekrojowe obrazy wnętrza ciała uzyskuje się za pomocą silnego pola magnetycznego. Czasami przed badaniem do krwi wstrzykuje się środek kontrastowy. W diagnostyce raka oskrzeli RM wykonuje się najczęściej, by sprawdzić, czy guz dał już przerzuty do mózgu.
• Mediastinoskopia: w znieczuleniu ogólnym wykonuje się powyżej mostka niewielkie nacięcie, przez które za pomocą systemu optycznego można zajrzeć do śródpiersia (przestrzeń zlokalizowana w centralnej części klatki piersiowej) i pobrać próbki tkanek.
• Scyntygrafia kości: w tej procedurze obrazowania do krwi wstrzykuje się niewielkie ilości substancji radioaktywnej, która gromadzi się w obszarze ewentualnych przerzutów w szkielecie, czyniąc je widocznymi.

Ponadto często podczas specjalnego badania sprawdza się czynność płuc.

Przerzuty

Nowotwór płuca może rozprzestrzeniać się do wielu innych części ciała. W momencie rozpoznania u około dwóch trzecich pacjentów guz jest już obecny w drugim płucu lub w bardziej odległych obszarach.

Regionalne (w określonym obszarze w pobliżu guza):

• do węzłów chłonnych w okolicy korzenia płuca
• do drugiego płuca

W postaci przerzutów odległych (rozsianie do innych obszarów ciała):

• do szkieletu
• do wątroby
• do nadnerczy (małych gruczołów produkujących hormony, zlokalizowanych powyżej nerek)
• do ośrodkowego układu nerwowego (OUN), w tym mózgu
• do węzłów chłonnych w innych częściach ciała
• do skóry

Leczenie

W przypadku drobnokomórkowego raka oskrzeli operacja jest możliwa i uzasadnione tylko w bardzo wczesnym stadium, tj. jeżeli guz jest bardzo niewielki. Jednak w większości przypadków nowotwór w chwili wykrycia jest już zbyt zaawansowany, aby go operować. W związku z tym stosuje się chemoterapię i radioterapię.

Chemioterapia (leczenie lekami cytostatycznymi)

Leczenie drobnokomórkowego raka płuca zwykle obejmuje chemioterapię. Leczenie lekami chemioterapeutycznymi jest leczeniem ogólnoustrojowym (dotyczy całego organizmu), ponieważ odbywa się z wykorzystaniem krwiobiegu i dzięki temu może eliminować również komórki nowotworowe znajdujące się poza płucami. Leczenie może odbywać się w szpitalu albo ambulatoryjnie; stosuje się różne substancje czynne. W niemal 80% przypadków chemioterapia działa, często jednak wzrost guza daje się wprawdzie spowolnić, lecz nie zatrzymać.

Radioterapia

W radioterapii zwykle wykorzystuje się specjalne urządzenie, które emituje promieniowanie oddziałujące przez skórę na guz pierwotny lub guzy przerzutowe. W radioterapii stosuje się promieniowanie o specjalnych właściwościach energetycznych. W leczeniu drobnokomórkowego raka płuca zwykle wykorzystuje się wysokoenergetyczne promieniowanie rentgenowskie, ponieważ ten typ komórek jest często bardzo wrażliwy na promieniowanie. Jeśli guz jest umiejscowiony bardzo głęboko w płucach w pobliżu tchawicy, lekarz może również wprowadzić źródło promieniowania w postaci sondy do tchawicy i napromieniać nowotwór od wewnątrz. Radioterapię przeprowadza się z reguły w ramach kilku sesji, równolegle z chemioterapią lub po jej zakończeniu.

W miarę możliwości radioterapię stosuje się miejscowo, tj. ogranicza do określonego obszaru, takiego jak części płuc, tchawicy lub układu kostnego. Profilaktyczna (zapobiegawcza) radioterapia głowy może w niektórych przypadkach zapobiec rozwojowi przerzutów do mózgu. Podczas zabiegu pacjent nie odczuwa ciepła ani bólu.

Terapia wspomagająca

Istnieją różne możliwości terapeutyczne, które często skutecznie łagodzą dolegliwości powodowane przez guz. Dostępnych jest wiele skutecznych środków przeciwdziałających wymiotom wywołanym przez chemioterapię. W przypadku przerzutów do mózgu chorzy często otrzymują kortyzon zmniejszający obrzęki tkanki mózgowej powodowane przez guz.

Palenie tytoniu jest najważniejszym znanym czynnikiem ryzyka nowotworu płuca. Jeśli pacjent w momencie zdiagnozowania takiego nowotworu nadal pali, powinien rzucić palenie, gdyż dzięki temu będzie lepiej tolerować radioterapię i poprawi się jej skuteczność.

Nowe możliwości leczenia i badania naukowe

Na całym świecie specjaliści badają nowe możliwości leczenia pacjentów cierpiących na nowotwory płuca, np. nowe leki cytostatyczne. Istnieją też nowe metody leczenia z wykorzystaniem substancji czynnych, które działają w sposób bardzo ściśle ukierunkowany na komórki nowotworowe o określonych cechach genetycznych (metody terapii celowanej, terapia przeciwciałami).

Działania niepożądane

Ponieważ drobnokomórkowy rak płuca jest chorobą, która szybko się rozprzestrzenia i przybiera formy zagrażające życiu, wymaga równie agresywnego leczenia. Trudno jest ograniczyć działanie środków leczniczych do komórek nowotworowych, dlatego uszkodzeniu może niestety ulec również część zdrowych komórek. Mimo że każda terapia jest indywidualnie dobierana do pacjenta, uciążliwe działania niepożądane nie należą do rzadkości.

Cytostatyki atakują w szczególności szybko dzielące się komórki. Konieczne jest ścisłe monitorowanie parametrów krwi pacjenta, zarówno przed leczeniem, jak i po leczeniu, ponieważ może dojść do uszkodzenia szpiku kostnego, odpowiedzialnego za produkcję komórek krwi. Częste działania niepożądane obejmują wypadanie włosów, ogólne osłabienie fizyczne, zmęczenie, nudności i wymioty. Chemioterapię zwykle podaje się w cyklach z kilkutygodniową przerwą przed kolejnym podaniem. Działania niepożądane często słabną lub całkowicie ustępują po pewnym czasie od podania leków cytostatycznych. Dostępne są rozmaite środki przeciwdziałające nudnościom i wymiotom.

Radioterapia sprawia, że komórki tracą zdolność do namnażania. Zdrowe komórki dysponują mechanizmami, dzięki którym potrafią same się naprawiać. Działania niepożądane zależą od różnych czynników: napromienianego obszaru, dawki promieniowania i ogólnego stanu fizycznego pacjenta. Napromienianie płuc może wywoływać nudności, zaburzenia połykania, reakcje skórne i ogólne osłabienie fizyczne. Napromienianie głowy może prowadzić do utraty włosów, bólu głowy, reakcji skórnych i nudności. Jednak w wielu przypadkach działania niepożądane można skutecznie leczyć. W razie wystąpienia jednego lub większej liczby wspomnianych działań niepożądanych najlepiej skonsultować się z lekarzem.

Rehabilitacja

Pacjenci cierpiący na nowotwór płuca po zakończeniu leczenia często w dużym stopniu wymagają pomocy i wsparcia. Aby zarówno pacjent, jak i jego bliscy mogli otrzymać niezbędne wsparcie, już na wczesnym etapie należy uzyskać informacje o różnych możliwościach wsparcia i usługach rehabilitacyjnych.

Dodatkowe informacje

• Nowotwór płuca
• Niedrobnokomórkowy nowotwór płuca
• Rak opłucnej

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema