Co to jest azbestoza?

Azbestoza

Azbestoza to choroba spowodowana wdychaniem pyłu azbestowego. Pod jego wpływem tkanka płucna przekształca się z czasem w tkankę bliznowatą, co prowadzi do zwłóknienia płuc. Ta postać zwłóknienia płuc zazwyczaj dotyczy przestrzeni między poszczególnymi warstwami tkanki płucnej. U wielu pacjentów przebieg choroby jest łagodny i mało bolesny. Od momentu narażenia na działanie pyłu azbestowego do momentu wykrycia choroby mija zwykle od 20 do 30 lat. Inne zaburzenia płucne związane z ekspozycją na azbest to nowotwór płuca, międzybłoniak i płytki opłucnowe. Związek między wdychaniem włókien azbestu i występowaniem chorób płuc dostrzeżono już w 1890 roku.

Choroby wywołane kontaktem z azbestem ujawniają się dopiero po 30–40 latach od ekspozycji. Najwolniej rozwijają się międzybłoniaki. W krajach rozwijających się nadal stosuje się azbest w dużych ilościach i zachorowalność na tę chorobę będzie w przyszłości nadal wysoka.

Przyczyna

Azbest jest najmniejszym naturalnie występującym włóknem i przenika do płuc wraz z wdychanym powietrzem. Azbest to zbiorcza nazwa różnych występujących w naturze włóknistych minerałów krzemianowych. Ze względu na swoje właściwości chemiczne i fizyczne azbest nadaje się do wytwarzania szerokiej gamy produktów, w tym izolacji termicznej i produktów ognioodpornych. Ze względu na jego właściwości chorobotwórcze stosowanie azbestu w materiałach izolacyjnych jest obecnie zakazane.

Rozróżnia się trzy rodzaje ekspozycji na działanie azbestu:

• ekspozycja pierwotna: górnicy
• ekspozycja wtórna: kontakt z azbestem uwarunkowany pracą, np. w branży budowlanej
• ekspozycja trzeciorzędowa: wchłanianie z otoczenia, np. wdychanie powietrza skażonego azbestem

Włókna azbestu są wchłaniane z zanieczyszczonego azbestem powietrza podczas oddychania. Duże włókna azbestu przyczepiają się do błony śluzowej górnych dróg oddechowych i są wydalane dzięki zwykłej funkcji oczyszczania błony śluzowej. Jednak włókna azbestu o średnicy 0,5–5 mikrometrów dostają do najmniejszych struktur płuc, czyli do pęcherzyków płucnych.

Drobne włókna azbestu bezpośrednio uszkadzają komórki dolnych dróg oddechowych. Uszkodzone komórki wywołują reakcję zapalną, czyli tzw. zapalenie pęcherzyków płucnych. Intensywna ekspozycja na azbest powoduje nasilanie się stanu zapalnego i może prowadzić do uszkodzenia tkanek i przekształcania tkanki płucnej w tkankę łączną.

Choroba dotyka obu płuc. W przebiegu choroby może się rozwinąć niewydolność płuc i serca.

Czynniki predykcyjne

Jeśli nie zostaną zastosowane środki zapobiegawcze, kontakt z azbestem w pracy niesie ze sobą ryzyko rozdrobnienia włókien i ich przenikania wraz z wdychanym powietrzem do płuc. Częstymi źródłami ekspozycji na azbest są eternit, materiały izolacyjne, taśmy hamulcowe, silniki okrętowe, piece, prace konserwacyjne itp. Nowe produkty bardzo rzadko zawierają azbest, ale wyroby produkowane przed 1980 rokiem mogą zawierać znaczne ilości azbestu.

Stężenie włókien azbestu w zwykłych mieszkaniach jest zwykle bardzo niskie i nie stwarza ryzyka rozwoju azbestozy ani nowotworów. Przyczyną mierzalnego stężenia w powietrzu we wnętrzu pomieszczeń są z reguły uszkodzenia zabezpieczeń materiałów, wywołane na przykład bezpośrednim obciążeniem mechanicznym, wilgocią lub nieodpowiednią konserwacją.

Istnieje jednoznaczny związek między łączną ilością wdychanych włókien azbestu, czasem ekspozycji i ryzykiem rozwoju azbestozy. Palenie tytoniu prawdopodobnie zwiększa ryzyko wystąpienia azbestozy u osób narażonych na kontakt z azbestem. Połączenie palenia tytoniu i ekspozycji na azbest sprawia, że ryzyko zachorowania na nowotwór płuca wzrasta 50–90 razy w porównaniu z ryzykiem w sytuacji, kiedy występuje tylko jeden z tych czynników ryzyka.

Diagnostyka

Choroba pojawia się zwykle 15–20 lat po ekspozycji na azbest. Pierwsze objawy zwykle rozwijają się powoli i są nieswoiste: nasilająca się duszność przy wysiłku i częsty, uporczywy, suchy kaszel. U niewielkiej grupy osób występuje uczucie ucisku lub ostrego bólu w klatce piersiowej.

W badaniu lekarskim słyszalne mogą być nieprawidłowe szmery oddechowe, ale nie zawsze tak jest. Pałeczkowatość palców dłoni dotyczy 30–40% pacjentów i jest oznaką ciężkiej lub zaawansowanej choroby. Spirometria, czyli badanie czynności płuc, wykazuje zmniejszenie pojemności oddechowej.

Na zdjęciach rentgenowskich mogą być widoczne niewielkie, pasmowate zagęszczenia, głównie w dolnej części płuc. Badanie rentgenowskie ujawnia 85–90% wszystkich przypadków azbestozy i tylko 5–10% rozpoznań jest błędnych, tj. swoistość tego badania wynosi 90–95%. Jeszcze bardziej wiarygodne rozpoznanie można postawić na podstawie badania TK wysokiej rozdzielczości.

Leczenie

Obecnie nie jest dostępna żadna skuteczna opcja leczenia, która mogłaby wpłynąć na naturalny przebieg azbestozy. Leki nie wykazały jeszcze żadnego działania. W przypadku zaawansowanej choroby konieczne może być podawanie tlenu. Najważniejszym zaleceniem dla palaczy jest rzucenie palenia.

Najważniejszym środkiem zapobiegawczym jest ograniczenie stosowania azbestu. Wszelkie prace związane z azbestem i produktami zawierającymi azbest, w tym prace konserwacyjne, rozbiórkowe i remontowe, należy zgłaszać odpowiednim instytucjom odpowiedzialnym za bezpieczeństwo i higienę pracy. Takie prace może wykonywać wyłącznie przeszkolony personel posiadający zezwolenie wydane przez instytucję odpowiedzialną za bezpieczeństwo i higienę pracy.

Dodatkowe informacje

• Nowotwór płuca
• Międzybłoniak (rak opłucnej)
• Płytki opłucnowe
• Azbestoza (pylica) — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny, Kolonia