Co to jest dna moczanowa?

Dna moczanowa (nazywana również dnawym zapaleniem stawów albo skazą moczanową) to zapalenie stawów spowodowane odkładaniem się kryształów kwasu moczowego (moczanu) w stawach. Pod wpływem stanu zapalnego w obrębie stawu występuje ból, ocieplenie, duży obrzęk i zaczerwienienie. Najczęściej dna moczanowa dotyczy stawu śródstopno-paliczkowego palucha (nosi wtedy nazwę podagry), ale mogą być również zajęte inne stawy kończyn, np. stawy kolan, nadgarstków, palców rąk. W przebiegu choroby mogą również wystąpić zmiany w tkankach miękkich (guzki dnawe) lub zmiany w nerkach, np. kamienie nerkowe. Choroba często ma postać rzutów.

Kwas moczowy to substancja, która powstaje w organizmie między innymi w procesie rozkładu żywności bogatej w puryny. Zwykle między produkowaniem i wydalaniem kwasu moczowego w organizmu panuje równowaga. W przypadku dny moczanowej poziom kwasu moczowego we krwi jest podwyższony. Często powodem jest spadek skuteczności wydalania kwasu moczowego przez nerki, ale wysoki poziom kwasu moczowego (hiperurykemia) może być też spowodowany np. jego zbyt wysoką produkcją pod wpływem określonej diety.

Objawy

Pierwszy napad dny moczanowej

• Zwykle choroba dotyka tylko jednego stawu.
  
  • W ponad 50% jest to staw śródstopno-paliczkowy palucha.
• Ból zaczyna się najczęściej w nocy.

Pojedyncze napady

• Kolejne napady mogą dotyczyć różnych stawów:
  
  • stawu śródstopno-paliczkowego palucha
  • stopy
  • kostki
  • kolana
  • palców dłoni
• Dolegliwości w obrębie stawu
  • zaczerwienienie skóry
  • opuchlizna
  • ciepła skóra
  • ograniczenie ruchomości stawu
• Ciężkie napady dny moczanowej są bardzo bolesne.
  • Zajętego stawu w zasadzie nie da się obciążać.
  • Najlżejsze dotknięcie powoduje dyskomfort.
• Napad często rozwija się w ciągu nocy.
• Napadowi może towarzyszyć gorączka.
• Napad osiąga swoją najbardziej bolesną fazę po upływie od 1 do 2 dni, a potem ustępuje.
  • Nieleczony napad trwa zwykle 7–10 dni.

Przebieg

• Pomiędzy napadami u większości chorych zdarzają się okresy bez objawów.
• Po wielokrotnych napadach na przestrzeni kilku lat choroba może przejść w fazę przewlekłą ze stanem zapalnym większej liczby stawów. Napady dny moczanowej są wtedy często mniej bolesne, ale nierzadko osoba chora odczuwa stały umiarkowany ból.

Przyczyny

• Ryzyko rozwoju dny moczanowej zwiększa podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi.
  • Kwas moczowy powstaje w organizmie w wyniku rozpadu tzw. puryn, czyli substancji chemicznych zawartych również w żywności i niezbędnych do budowy komórek.
  • Sole kwasu moczowego (moczany) mogą się wytrącać w postaci kryształków i odkładać w tkankach, wywołują one ostrą reakcję zapalną w stawach. W tkance podskórnej tworzą guzki dnawe (guzki moczanowe, guzki artretyczne).
  • Mimo to, u wielu osób chorych poziom kwasu moczowego w trakcie napadu dny moczanowej utrzymuje się w normie.
• Przyczyny podwyższonego poziomu kwasu moczowego
  • predyspozycje genetyczne w połączeniu ze zwiększoną podażą wraz z żywnością
    • czerwone mięso
    • owoce morza
    • Słodzone napoje bezalkoholowe (fruktoza zwiększa poziom kwasu moczowego we krwi i ryzyko wystąpienia dny moczanowej).
    • Wykazano, że napoje owocowe na bazie rodzynek, pomarańczy lub jabłek zwiększają ryzyko wystąpienia dny moczanowej u mężczyzn.
  • nadprodukcja kwasu moczowego w wyniku choroby, np. w trakcie chemoterapii
  • ograniczone wydalanie w związku z zaburzeniem nerek lub przyjmowaniem leków
  • nadwaga
  • wysokie spożycie alkoholu
• Czynniki, które dodatkowo sprzyjają napadom dny moczanowej:
  • nieprzyjmowanie pokarmu przez dłuższy czas
  • duże posiłki
  • odwodnienie, np. w przypadku zbyt małego spożycia płynów
  • urazy i operacje
  • zimno

Częstotliwość występowania

• Dna moczanowa dotyczy około 1–2% populacji.
• Osoby starsze częściej chorują na dnę moczanową.
• Liczba nowych przypadków każdego roku wzrasta, prawdopodobnie w wyniku zmian stylu życia, rosnącej liczby osób z nadwagą, a także liczby osób starszych.
• Choroba częściej dotyka mężczyzn niż kobiety.
  • U kobiet w wieku rozrodczym dna moczanowa występuje niezwykle rzadko.
• Istnieje wyraźny związek między poziomem kwasu moczowego we krwi a występowaniem dny moczanowej:
  • W 5-letniej perspektywie ryzyko rozwoju dny moczanowej przy prawidłowym poziomie kwasu moczowego wynosi około 1%. U osób z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego ryzyko to wynosi odpowiednio 22%.

Badania dodatkowe

• Chorobę rozpoznaje się z reguły na podstawie wywiadu chorobowego i typowych objawów.
  • Nie we wszystkich przypadkach konieczne jest określenie parametrów krwi.
  • Zależnie od stopnia zaawansowania choroby we krwi mogą być podwyższone parametry stanu zapalnego (CRP, OB i leukocyty).
  • Poziom kwasu moczowego we krwi nie u wszystkich chorych jest podwyższony.
  • Aby ocenić czynność nerek, we krwi oznacza się poziom kreatyniny.
• W razie potrzeby wykonuje się badanie moczu
• Tylko w niejasnych przypadkach
  
  • stwierdzenie obecności kryształków kwasu moczowego w płynie stawowym
    • W tym celu za pomocą igły pobiera się z jamy stawu płyn stawowy (nakłucie stawu) i bada pod mikroskopem.
  • Badanie ultrasonograficzne stawu
  • w razie potrzeby zdjęcie rentgenowskie zajętego stawu
  • w rzadkich przypadkach dalsze badania obrazowe, np. tomografia komputerowa dwuenergetyczna (DECT)

Leczenie

• Układanie w pozycji podwyższonej i chłodzenie zajętego stawu
• Leki przeciwbólowe 
  
  • W napadach dny moczanowej zwykle stosuje się leki przeciwzapalne, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), i/lub glikokortykosteroidy.
  • Leki te powodują wyciszenie objawów w ciągu 1–2 dni. Bez leczenia napad dny moczanowej może trwać 7–10 dni.
  • Farmakoterapię kontynuuje się do ustąpienia objawów, ale nie dłużej niż 2 tygodnie.
  • NLPZ i glikokortykosteroidy mogą powodować zapalenie błony śluzowej żołądka; dlatego w razie potrzeby zaleca się inhibitory pompy protonowej (np. omeprazol), aby chronić błonę śluzową żołądka. Jeśli pacjent nie toleruje NLPZ, istnieje alternatywa w postaci stosowania kolchicyny.
• Leczenie farmakologiczne można profilaktycznie wdrożyć w przypadku co najmniej dwóch napadów dny moczanowej w roku lub chorób współistniejących spowodowanych podwyższonym poziomem kwasu moczowego.
  • Terapię rozpoczyna się dopiero po całkowitym wyciszeniu napadu dny moczanowej i upływie co najmniej 2 tygodni od pierwszych objawów.
  • Lekiem z wyboru jest allopurinol. Alternatywami są probenecyd i benzbromaron. Witaminę C i febuksostat stosuje się tylko w pojedynczych przypadkach.
  • Zwykle należy kontynuować terapię przez co najmniej 5 lat.

Co możesz zrobić sam?

• W celu ograniczenia ryzyka nawrotu dny moczanowej można podjąć pewne działania:
  • regularna aktywność fizyczna
  • W przypadku nadwagi dobrze jest schudnąć.
  • Należy unikać:
    • alkoholu
      • Piwo i napoje „wysokoprocentowe” wiążą się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia dny moczanowej.
      • Wielu pacjentów lepiej toleruje wino, ale i ono może doprowadzić do napadu dny moczanowej.
    • napojów z dodatkiem cukru
    • tłustego jedzenia.
• Należy stosować dietę z dużą ilością warzyw i małą ilością tłuszczu.
• Unikać pokarmów o wysokiej zawartości puryn.
  • sardele, sardynki, krewetki, mięso kraba, mięso, tłuste sosy, fasola, groch, szparagi itp.
  • Porady żywieniowe dla pacjentów z dną moczanową można również znaleźć w ulotce informacyjnej dla pacjenta Zawartość puryn w żywności.
• Należy pić wystarczająco dużo wody.

Rokowanie

• Typowe dla dny moczanowej są ostre napady i długie fazy bezobjawowe.
• Po pierwszym napadzie dny moczanowej osoba chora może nie mieć objawów przez kilka miesięcy lub lat, ale niektórzy doświadczają częstych napadów.
• Nieleczona choroba może prowadzić np. do powstawania złogów kryształków kwasu moczowego w skórze (guzków dnawych), np. na uszach i na odwrocie łokci. Zwiększone wydalanie kwasu moczowego może również prowadzić do powstawania kamieni nerkowych (kamicy nerkowej), które mogą wywoływać kolkę nerkową.
• Dzięki aktualnym możliwościom terapii większość chorych może prowadzić normalne życie, pod warunkiem, że choroba zostanie rozpoznana odpowiednio wcześnie.
• U pacjentów z zaawansowaną chorobą leczenie może prowadzić do pewnego złagodzenia objawów: guzki dnawe mogą zniknąć, może się poprawić czynność stawów, a postęp niewydolności nerek może zostać spowolniony.

Dodatkowe informacje

• Dna moczanowa, zawartość puryn w żywności
• Ból kilku stawów
• Ból stawu
• Reumatoidalne zapalenie stawów
• Nadwaga i redukcja masy ciała
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Reaktywne zapalenie stawów
• Dna moczanowa — informacje dla lekarzy

Ilustracje

Ostry napad dny moczanowej w stawie śródstopno-paliczkowym palucha

Guzki dnawe na dłoniach

Autorzy

• Anna Zwierzchowska (recenzent/redaktor)
• Hannah Brand (recenzent/redaktor)
• Marie-Christine (recenzent/redaktor)