Co to jest zapalenie tętnicy skroniowej?

Zapalenie tętnicy skroniowej to stan zapalny naczyń krwionośnych (tzw. olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic), które najczęściej dotyczy tętnicy skroniowej, ale występuje również w innych miejscach ciała. Przypuszcza się, że polimialgia reumatyczna i zapalenie tętnicy skroniowej to różne postaci tej samej choroby. Łączą je pewne objawy i podobne mechanizmy powstawania.

Typowe dla zapalenia tętnicy skroniowej jest pojawienie się silnych bóli głowy oraz bólu podczas przeżuwania, dodatkowo pojawiają się zaburzenia widzenia. Osoby dotknięte chorobą najczęściej czują się często wyczerpane i chore.

Zapalenie tętnicy skroniowej występuje zazwyczaj po 50. roku życia. Średnio początek choroby przypada na wiek około 70 lat. Częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Częstotliwość występowania tej choroby to około 3,5 osoby na 100 000 mieszkańców rocznie.

Rozwój choroby i objawy

Choroba często rozwija się w ciągu kilku dni lub tygodni. Często pacjenci skarżą się na gorączkę, nudności, zmęczenie, osłabienie, obniżony nastrój, utratę apetytu lub utratę masy ciała.

Głównymi objawami zapalenia tętnicy skroniowej są jednostronne, silne bóle głowy w okolicy skroni, nasilające się podczas kaszlu lub przeżuwania, oraz zaburzenia widzenia (podwójne, niewyraźne widzenie lub ograniczenie widzenia po jednej stronie) nawet w 30% przypadków. Pacjenci mają wrażenie, że coś im zasłania oczy. W najgorszym przypadku może dojść do trwałej utraty wzroku. Często pacjenci zgłaszają także nadwrażliwość skóry głowy i ból pojawiający się podczas przeżuwania.

Niektórzy chorują jednocześnie na polimialgię reumatyczną i zapalenie tętnicy skroniowej: 30–70% pacjentów z zapaleniem tętnic czaszkowych wykazuje również objawy polimialgii. 40–50% pacjentów z polimialgią reumatyczną choruje również na zapalenie tętnicy skroniowej.

Przyczyny

Przyczyną obu tych chorób jest prawdopodobnie przewlekłe zapalenie ścian tętnic. Przyczyna tego zapalenia nie jest do końca jasna, przyjmuje się, że organizm wytwarza przeciwciała przeciw własnym strukturom, a one wywołują następnie stan zapalny tych struktur. Jest to przykład tzw. zaburzenia autoimmunologicznego. Uważa się, że do rozwoju tej choroby przyczyniają się zarówno czynniki zewnętrzne (prawdopodobnie zapalenia), jak i dziedziczne.

Diagnostyka

Rozpoznanie zapalenia tętnicy skroniowej można sformułować, jeśli spełnione są trzy lub więcej z poniższych kryteriów:

• Wystąpienie choroby po 50. roku życia
• Pojawienie się lub nowy rodzaj bólu głowy
• Tkliwość w okolicach tętnicy skroniowej i/lub niskie tętno
• Podwyższone OB
• Zmiany w tętnicy skroniowej, wykryte w badaniach próbki tkanki

Lekarze badają i pytają specjalnie pod kątem takich objawów, gdyż należy wpierw wykluczyć inne możliwe przyczyny dolegliwości.

We krwi oznacza się markery stanu zapalnego. Parametry OB i/lub CRP są zazwyczaj podwyższone. Krew bada się również na obecność autoprzeciwciał (ANCA i ANA) w celu wykluczenia innych chorób.

Ponieważ w przypadku zajęcia tętnicy skroniowej dochodzi w niej do zmian zapalnych, nieprawidłowości można zwykle wykryć w badaniu USG lub RM. Jeśli wynik jest niejednoznaczny, przy utrzymującym się podejrzeniu zapalenia tętnic czaszkowych przydatne może się okazać pobranie niewielkiej próbki tkanki (biopsja) naczynia krwionośnego i poddanie jej szczegółowym badaniom w laboratorium. Próbkę pobiera się w ramach drobnego zabiegu chirurgicznego wykonywanego w znieczuleniu miejscowym. Badanie tkanki pod mikroskopem może ujawnić typowe zmiany.

Leczenie

Ważne jest, aby szybko rozpocząć leczenie, aby zapobiec trwałej utracie wzroku. Leczenie zwykle odbywa się w szpitalu. Stan zapalny jest hamowany za pomocą glikokortykosteroidów (GKS). Ponieważ trzeba zapobiec trwałemu uszkodzeniu oczu, które może doprowadzić nawet do utraty wzroku, dawka w przypadku zapalenia tętnicy skroniowej jest wyższa niż w przypadku polimialgii reumatycznej. Jeśli już wystąpiły zaburzenia widzenia, glikokortykosteroidy podaje się początkowo do krwiobiegu w postaci wlewu. Później stosuje się tabletki z GKS.

Często wyraźną poprawę choroby można zaobserwować już po kilku godzinach od rozpoczęcia leczenia GKS. Dawkę należy stopniowo zmniejszać i bardzo ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza, aby uniknąć poważnych reakcji niepożądanych. Leczenie trwa zazwyczaj od 1 roku do 2 lat. U niektórych pacjentów wskazane może być leczenie podtrzymujące w małej dawce przez kilka lat, ponieważ objawy nawracają lub utrzymują się na stałym poziomie.

Oprócz GKS pomocne mogą się okazać także inne leki, tzw. immunosupresyjne (tłumiące aktywność układu immunologicznego). W leczeniu zapalenia tętnic czaszkowych od 2017 roku dopuszczony jest tocilizumab; jego stosowanie jest jednak dozwolone dopiero po wykluczeniu pewnych czynników ryzyka. W trakcie leczenia należy regularnie wykonywać próby wątrobowe. Jego stosowanie należy rozważyć w przypadku wystąpienia nawrotów lub jeśli długie leczenie kortyzonem powoduje reakcje niepożądane.

Ważne są regularne badania kontrolne — z jednej strony w celu monitorowania skuteczności terapii, a z drugiej strony także po to, by wcześnie rozpoznać ewentualne reakcje niepożądane stosowania GKS. Jeśli wystąpią objawy reakcji niepożądanych, nowe lub nasilające się dolegliwości, należy je jak najszybciej zgłosić lekarzowi.

Ponieważ długotrwałe stosowanie leków zawierających GKS zwiększa ryzyko rozwoju osteoporozy, zwykle zaleca się regularne suplementowanie wapnia i witaminy D. W niektórych przypadkach konieczne może być bardziej intensywne leczenie innymi lekami na receptę. Równie ważna w profilaktyce osteoporozy jest aktywność fizyczna.

Rokowanie

Przy odpowiednim leczeniu długoterminowe rokowanie jest zwykle dobre. Terapia trwa jednak długo, średni jej czas wynosi 2 lata. U niektórych chorych objawy nawracają już po zakończeniu farmakoterapii i konieczne jest ponowne wdrożenie leczenia.  

Oślepnięcie jest możliwym następstwem zapalenia tętnicy skroniowej, ale można temu zapobiec, szybko wdrażając terapię.

Jeśli występuje u Pana(-i) na ból głowy, zaburzenia widzenia lub inne objawy zapalenia tętnicy skroniowej, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Zapalenie tętnic czaszkowych może szybko doprowadzić do oślepnięcia i wystąpić nawet mimo stosowania preparatów z GKS, zdarza się to jednak bardzo rzadko.

Dodatkowe informacje

• Polimialgia reumatyczna
• Zaburzenia autoimmunologiczne
• Osteoporoza
• Ból głowy
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Polimialgia reumatyczna i zapalenie tętnicy skroniowej — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Freiburg
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor)