Co to jest polimialgia reumatyczna (PR)?

Polimialgia reumatyczna, podobnie jak zapalenie tętnicy skroniowej, jest prawdopodobnie jedną z postaci tzw. olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic, stanu zapalnego dużych naczyń krwionośnych (tętnic). Polimialgia reumatyczna (PR) jest zapalnym zaburzeniem reumatycznym, które jest trudna do rozpoznania, ponieważ objawy mogą być bardzo różne u poszczególnych pacjentów. Najbardziej typowe cechy tej choroby to:

• Dolegliwości i ból mięśni i stawów obu barków, obu bioder, czasem jednocześnie obu barków i obu bioder
• Wyraźna sztywność poranna, która utrzymuje się co najmniej 45 minut.
• Ogólne objawy choroby, takie jak zmęczenie, ból głowy i gorączka
• Podwyższone OB i inne markery stanu zapalnego (m.in. CRP)

Zapalenie tętnicy skroniowej to zapalenie naczyń krwionośnych w obrębie głowy, które najczęściej dotyczy tętnicy skroniowej. Typowe dla tej choroby jest pojawienie się silnych bólów głowy, ból podczas przeżuwania i zaburzenia widzenia.

Każdego roku w Europie Środkowej na tę chorobę zapada około 3 osób na 100 000. Niemal wszyscy pacjenci mają ponad 50 lat, średni wiek wystąpienia tej choroby to około 70 rok życia. Kobiety chorują częściej niż mężczyźni.

Rozwój choroby/objawy

Choroba często rozwija się w ciągu kilku dni lub tygodni. Często pacjenci skarżą się na gorączkę, nudności, zmęczenie, osłabienie, obniżony nastrój, utratę apetytu lub utratę masy ciała.

Chorzy na polimialgię reumatyczną (PR) zwykle skarżą się na ból i sztywność w ramionach i/lub biodrach, czasem także w szyi, górnych partiach ramion i udach. Typowym objawem jest sztywność poranna. Jest ona często tak dotkliwa, że dana osoba ma problem z wstaniem z łóżka, ubraniem się, czy podniesieniem rąk nad głowę. Niektórzy zgłaszają również łagodne zapalenie stawów kolanowych lub dłoni. Oprócz bólu w objętych chorobą częściach ciała może wystąpić również osłabienie mięśni lub ich zwiększona męczliwość. Często towarzyszy temu nastrój depresyjny.

U niektórych pacjentów polimialgia reumatyczna i zapalenie tętnic czaszkowych występują jednocześnie. 30–70% pacjentów z zapaleniem tętnicy skroniowej wykazuje również objawy polimialgii. 40–50% pacjentów z polimialgią reumatyczną choruje również na zapalenie tętnicy skroniowej.

Przyczyny

Przyczyną obu tych chorób jest prawdopodobnie przewlekłe zapalenie ścian tętnic. Przyczyna tego zapalenia nie jest do końca jasna, przyjmuje się, że organizm wytwarza przeciwciała przeciw własnym strukturom, a one wywołują następnie stan zapalny tych struktur. Jest to przykład tzw. zaburzenia autoimmunologicznego. Uważa się, że do rozwoju choroby przyczyniają się zarówno czynniki zewnętrzne (prawdopodobnie zakażenia), jak i dziedziczne.

Diagnostyka

Jak już wspomniano, rozpoznanie PR jest często trudne. Wiele innych chorób, także tzw. zaburzeń reumatycznych, łączy się z bardzo podobnymi dolegliwościami.

Rozpoznanie początkowo opiera się głównie na wywiadzie chorobowym i dodatkowo na wykluczeniu innych schorzeń z podobnymi objawami. Następujące objawy powinny wzbudzić podejrzenie choroby:

• Wiek powyżej 50 lat i dolegliwości utrzymujące się ponad 2 tygodnie
• Ból obu barków lub obu bioder albo jednocześnie barków i bioder
• Wyraźna sztywność poranna
• Zapalenie stawów ramiennych, biodrowych, stawów dłoni lub kolan
• Podwyższone OB i/lub inne markery stanu zapalnego (m.in. CRP) w badaniu krwi

Wielu pacjentów twierdzi, że czuli się źle już kilka dni wcześniej, zanim pojawiły się konkretne objawy (objawy ogólne, takie jak gorączka, nudności, ból mięśni itp.).

OB jest z reguły wyraźnie podwyższone. Jednakże prawidłowy poziom OB nie stanowi kryterium wykluczającego PR: u niektórych chorych OB jest na prawidłowym poziomie. OB szybko normalizuje się po wdrożeniu leczenia i, wraz z ustępowaniem objawów, jest dobrym miernikiem skuteczności leczenia.

Poziom CRP (inny marker stanu zapalnego) również często jest podwyższony, ale tak się dzieje także w przypadku wielu innych chorób. Aby wykluczyć inne choroby, bada się krew na obecność autoprzeciwciał (ANCA i ANA).

Badania obrazowe umożliwiają uwidocznienie stanu zapalnego stawów ramiennych.

Leczenie

Zależnie od objawów i stadium choroby, terapia może odbywać się w trybie ambulatoryjnym lub w szpitalu. W celu ograniczenia przewlekłego stanu zapalnego stosuje się tabletki z preparatami glikokortykosteroidów (GKS). Często wyraźną poprawę choroby można zaobserwować już po kilku godzinach od rozpoczęcia leczenia.

Dawka glikokortykosteoidów musi być potem stopniowo redukowana przez dłuższy czas i bardzo ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarzy, aby uniknąć poważnych reakcji niepożądanych. Zwykle leczenie trwa około jednego roku. U niektórych pacjentów wskazane może być kilkuletnie leczenie podtrzymujące preparatem zawierającym glikokortykosteroidy w małych dawkach, ponieważ objawy nawracają lub utrzymują się na stałym poziomie.

Oprócz glikokortykosteroidów pomocne mogą się okazać także inne leki, tzw. immunosupresyjne (tłumiące aktywność układu immunologicznego). Metotreksat może być stosowany w PR, jeśli występują nawroty choroby lub długie leczenie glikokortykosteroidami powoduje reakcje niepożądane.

Ważne są regularne badania kontrolne — z jednej strony w celu monitorowania skuteczności terapii, a z drugiej strony także po to, by wcześnie rozpoznać ewentualne reakcje niepożądane stosowania GKS. Jeśli wystąpią objawy reakcji niepożądanych, nowe lub nasilające się dolegliwości, należy je jak najszybciej zgłosić lekarzowi.

W zwalczaniu bólu pomóc mogą środki przeciwbólowe. Należy jednak zwrócić szczególną uwagę na to, że wiele leków przeciwbólowych, a przede wszystkim glikokortykosteroidy mogą uszkadzać błonę śluzową żołądka.

Ponieważ długotrwałe stosowanie leków zawierających GKS zwiększa ryzyko rozwoju osteoporozy, zwykle zaleca się regularne suplementowanie wapnia i witaminy D. W niektórych przypadkach konieczne może być bardziej intensywne leczenie innymi lekami na receptę. Równie ważna w profilaktyce osteoporozy jest aktywność fizyczna.

Rokowanie

W warunkach leczenia długoterminowe rokowanie jest zwykle dobre. Leczenie jednak trwa długo. Średni jego czas wynosi 2 lata. U niektórych chorych objawy nawracają już po zakończeniu farmakoterapii i konieczne jest ponowne wdrożenie leczenia. 

Zarówno w przypadku PR, jak i zapalenia tętnicy skroniowej należy natychmiast skontaktować się z lekarzem, jeśli wystąpią bóle głowy, zaburzenia widzenia lub inne objawy zapalenia tętnicy skroniowej. Zapalenie tętnic czaszkowych szybko może doprowadzić do oślepnięcia, może też wystąpić nawet pomimo stosowania preparatów kortyzonu. Zdarza się to jednak bardzo rzadko.

Dodatkowe informacje

• Zaburzenia autoimmunologiczne
• Osteoporoza
• Zapalenie tętnicy skroniowej
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Polimialgia reumatyczna i zapalenie tętnicy skroniowej — informacje dla lekarzy

 Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Freiburg
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)