Co to jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa?

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) jest przewlekłą chorobą zapalną typu reumatycznego. Dotyczy przede wszystkim pleców, miednicy i klatki piersiowej, ale może również zaatakować ramiona, biodra i kolana. U wielu pacjentów występuje dodatkowo zapalenie przyczepów ścięgien.

Najczęstsze dolegliwości to sztywność i ból pleców, często w odcinku lędźwiowym i między łopatkami. Nawet 80% pacjentów skarży się na ból w okolicy lędźwiowej, typowe dla ZZSK są zmiany zapalne w stawach krzyżowo-biodrowych. Sztywność pleców zwykle pojawia się po odpoczynku lub rano po przebudzeniu. Częste są bóle nocne, słabnące pod wpływem ruchu. Okresy bólu często trwają ponad 3 miesiące. Ból pleców może przypominać rwę kulszową, z bólem promieniującym do nóg. Ból może się rozprzestrzeniać na odcinek piersiowy kręgosłupa i klatkę piersiową, powodując sztywność i trudności w oddychaniu. Jeśli choroba dotyczy klatki piersiowej, może zostać pomylona z bólem w klatce piersiowej spowodowanym zaburzeniem serca. U niektórych pacjentów dochodzi do zapalenia tęczówki i bólu oka. Mogą też wystąpić ogólne objawy chorobowe.

Objawy zaczynają się zwykle między 18. a 40. rokiem życia. Choroba ta częściej występuje u mężczyzn niż kobiet. Na ZZSK zapada około 0,3–1,5% populacji.

 Przyczyny

Niewiele wiadomo o jej przyczynach. Decydujące znaczenie dla choroby wydają się mieć czynniki dziedziczne. W przypadku predyspozycji genetycznej chorobę może prawdopodobnie wywołać nieznany czynnik środowiskowy. Naukowcy łączą z chorobą występowanie określonego typu markera genetycznego związanego z antygenem leukocytów ludzkich, w skrócie HLA-B27. Spośród wszystkich osób, u których rozwija się ZZSK, taki marker występuje u 90–95%, ale nie musi to oznaczać, że choroba na pewno się rozwinie. U ponad 90% osób, u których wykryto HLA-B27, ZZSK nigdy się nie rozwija.

ZZSK występuje częściej u pacjentów z łuszczycą lub przewlekłymi chorobami zapalnymi jelit, takimi jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna.

Diagnostyka

Rozpoznanie stawiane jest na podstawie wywiadu chorobowego, wyników badania lekarskiego i badań obrazowych. Inne przyczyny dolegliwości należy wykluczyć w pierwszej kolejności.

Główne objawy to sztywność pleców i ból okolicy lędźwiowej. Charakterystyczne są takie objawy jak wyraźna sztywność i ból pleców w godzinach porannych, które ustępują w ciągu dnia i wraz z aktywnością fizyczną, inaczej niż ma to miejsce w przypadku wysiłkowych bólów pleców.

Badanie pleców często ujawnia zniesienie lordozy lędźwiowej (naturalnego wygięcia kręgosłupa ku przodowi) i zwiększenie krzywizny w górnej części pleców. Ruchomość w odcinku lędźwiowym jest często ograniczona, zarówno przy pochylaniu się do przodu, jak i przy zginaniu się w bok. Poza tym próby wykonania takich ruchów często sprawiają ból. Pomiar obwodu klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu wskazuje na zmniejszoną ruchomość klatki piersiowej w późniejszych stadiach choroby.

Można wykonać badania krwi, aby sprawdzić, czy choroba jest w fazie aktywnej. Wykrycie antygenu tkankowego HLA-B27 wzmacnia podejrzenie choroby.

Wykonuje się zdjęcia rentgenowskie kręgosłupa oraz stawów biodrowo-krzyżowych. Wyniki badań RTG są swoiste i pozwalają na pewne rozpoznanie. Jednakże zmiany w obrazie RTG są widoczne często dopiero w późniejszym przebiegu choroby. W wielu przypadkach podejrzenie choroby istnieje już na długo wcześniej, nim jej obecność da się potwierdzić za pomocą badań rentgenowskich.

Badanie rezonansem magnetycznym (RM) pozwala wykryć stan zapalny w stawach krzyżowo-biodrowych we wczesnym stadium. Badanie RM preferuje się u młodszych pacjentów, u których objawy występują od niedawna.

Leczenie

Celem leczenia jest ograniczenie bólu i sztywności, zapobieganie nieprawidłowemu ustawieniu stawów i kości, zmniejszenie aktywności choroby oraz poprawa funkcjonowania fizycznego i ogólnej jakości życia pacjentów.

Co możesz zrobić sam?

Bardzo ważna jest indywidualna inicjatywa. Codzienne ćwiczenia są niezbędne, aby zapobiec sztywności i nieprawidłowemu ustawieniu kręgosłupa. Gorący prysznic rano przed ćwiczeniami pleców działa wspomagająco. Zaleca się również pływanie w basenie z podgrzewaną wodą. Preferowany jest wysiłek wymagający intensywnego ruchu w różnych pozycjach. Fizjoterapia i pobyty w sanatorium mogą stanowić wsparcie intensywnej rehabilitacji. Zabiegi lecznicze mogą być stosowane zarówno w rehabilitacji, jak i w profilaktyce.

Ze względu na zwiększone ryzyko zakażenia płuc i ograniczenia ich pojemności należy zaprzestać palenia. U palaczy choroba szybciej postępuje.

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne polega głównie na stosowaniu leków uśmierzających ból. Często stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Działają one przeciwzapalnie i przeciwbólowo oraz do pewnego stopnia zmniejszają aktywność choroby. Zwykle przyjmuje się je wieczorem, aby przeciwdziałać porannej sztywności. W leczeniu długotrwałym stosuje się środek przeciwzapalny — sulfasalazynę. Jeśli zastosowanie NLPZ nie pozwala kontrolować objawów, można zastosować tzw. leki biologiczne. Zmniejszają one aktywność układu immunologicznego.

Mimo że w ostatnich dekadach nastąpił duży postęp w projektowaniu nowych leków, na tę chorobę nie ma jeszcze lekarstwa.

Leczenie chirurgiczne

W przypadku znaczącej deformacji kręgosłupa można rozważyć zabieg chirurgiczny. U większości pacjentów dochodzi do zwyrodnienia stawów biodrowych, co w następstwie wymaga wszczepienia protezy stawu biodrowego. 

Rokowanie

ZZSK jest chorobą przewlekłą, ale z długimi okresami bez bólu i innych dolegliwości. W ciężkich przypadkach choroba może skutkować upośledzeniem czynności i ograniczeniem zdolności do pracy.

Niektórzy pacjenci mają przewlekłe dolegliwości z całkowitym usztywnieniem dolnej części pleców lub odcinka piersiowego kręgosłupa. Choroba w różnym stopniu wpływa na stawy i narządy. Zapalenie tęczówki może się powtarzać i prowadzić do powikłań. Reumatyczne stany zapalne mogą obejmować narządy wewnętrzne i powodować uszkodzenia m.in. zastawek serca czy nerek. Ograniczenie ruchomości klatki piersiowej zwiększa podatność na stan zapalny płuc. Do powszechnie występujących zjawisk należą również osteoporoza (zrzeszotnienie kości) i złamania kości kręgosłupa.

Jednak większość pacjentów, dzięki zwiększeniu aktywności fizycznej i przyjmowanym lekom, może pracować zawodowo i dobrze radzi sobie z chorobą.

Dodatkowe informacje

• Przyczyny i objawy ZZSK
• Jak rozpoznaje się ZZSK?
• Jak leczy się ZZSK?
• Zaburzenia autoimmunologiczne
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Choroba Bechterewa — informacje dla lekarzy

 Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Freiburg
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)