Szczepienia kobiet planujących ciążę

• Planując ciążę, kobieta ma wyjątkową szansę zadbać o swoje zdrowie i przyszłe bezpieczeństwo dziecka. Jednym z najskuteczniejszych działań profilaktycznych jest uzupełnienie zalecanych szczepień ochronnych jeszcze przed zapłodnieniem
• Ciąża zwiększa ryzyko ciężkiego przebiegu wielu infekcji. Niektóre choroby zakaźne niosą także ryzyko poważnych powikłań dla płodu – od poronień po ciężkie wady wrodzone.
• Szczepienie matki przed zajściem w ciążę pozwala na:
  • zabezpieczenie matki przed ciężkim przebiegiem chorób zakaźnych w okresie ciąży
  • ochronę płodu przed zakażeniem w okresie organogenezy i ochronę przed potencjalnymi powikłaniami dla płodu
  • możliwość podania szczepionek żywych, przeciwwskazanych w okresie ciąży
• Szczepienia zalecane w okresie planowania ciąży są bezpieczne, kwalifkacja do szczepienia nie różni się zasadniczo od innych szczepień osób dorosłych, należy pamiętać jednak o ważnym aspekcie:
  • po szczepieniu szczepionką żywą (np. odra-świnka-różyczka [MMR], żółta gorączka, ospa wietrzna) kobieta nie powinna zachodzić w ciążę przez co najmniej 4 tygodnie

Szczepienia zalecane do uzupełnienia w okresie planowania ciąży¹:

• Szczepienie przeciw odrze, śwince, różyczce (szczepionka MMR – żywa atenuowana)
  • szczepienie zalecane dla kobiet wcześniej nieszczepionych, niechorujących wcześniej na odrę, świnkę lub różyczkę
  • 1 lub 2 dawki - w zależności od dotychczasowej historii szczepień
  • konieczne zachowanie minimum 4 tygodni odstępu pomiędzy szczepieniem a zapłodnieniem
  • szczególnie ważna jest ochrona przed różyczką, która w przypadku zakażenia w trakcie ciąży, może prowadzić do poważnych powikłań dla płodu - zespołu różyczki wrodzonej (zespół wad wrodzonych), obumarcia ciąży lub porodu przedwczesnego
• Szczepienie przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (szczepionka inaktywowana)
  • zalecane u kobiet wcześniej nieszczepionych, niechorujących wcześniej na WZW typu B
  • 3 dawki szczepienia podstawowego (schemat 0, 1, 6 miesięcy)
• Szczepienie przeciw grypie (szczepionka inaktywowana czterowalentna)
  • zalecane co roku, najlepiej przed rozpoczęciem sezonu epidemicznego
  • 1 dawka
• Szczepienie przeciw ospie wietrznej (szczepionka żywa atenuowana)
  • szczepienie zalecane dla kobiet wcześniej nieszczepionych, niechorujących wcześniej na ospę wietrzną
  • 2 dawki w ostępie 6 tygodni
  • konieczne zachowanie minimum 4 tygodni odstępu pomiędzy szczepieniem a zapłodnieniem
• Szczepienie przeciw COVID-19 (szczepionka inaktywowana)
  • zgodnie z aktualnymi zaleceniami, w zależności od dotychczasowego statusu szczepień

Pozostałe szczepienia

• W przypadku pozostalych szczepień - kwalifikacja na zasadach obowiązujących w przypadku osób dorosłych

Szczepienia ciężarnych¹

• Szczepienia ochronne kobiet w ciąży stanowią istotny element profilaktyki zdrowotnej, chroniąc zarówno matkę, jak i rozwijający się płód przed poważnymi chorobami zakaźnymi.
• Szczepienia wykonane w ciąży nie tylko chronią matkę, ale także zapewniają noworodkowi bierną odporność poprzez bierny transfer przeciwciał przez łożysko. Dzięki temu dziecko jest chronione w pierwszych tygodniach życia, zanim będzie mogło otrzymać własne szczepienia i wytworzyć odpowiedni ochronny poziom odporności
• Pomimo wielu oczywistych korzyści ze szczepień ciężarnych, nadal są one wykonywane rzadko - należy aktywnie informować, edukować oraz zachęcać pacjentki w okresie prekoncepcyjnym i w ciąży do szczepień zalecanych
• W ciąży za bezpieczne uznaje się szczepionki inaktywowane - nie zawierające żywych drobnoustrojów
  • wyjątkiem jest szczepienie przeciw HPV i półpaścowi - niezalecane do podania w okresie ciąży ze względu na brak wystarczającej ilości badań świadczących o bezpieczeństwie
• Lista szczepień zalecanych w ciąży jest opracowana na podstawie Programu Szczepień Ochronnych² oraz zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników i Polskiego Towarzystwa Wakcynologii¹ - obecnie do szczepień zalecanych w trakcie ciąży należą: 
  • szczepienie przeciw grypie
  • szczepienie przeciw RSV
  • szczepienie przeciw krztuścowi
  • szczepienie przeciw COVID-19
• Wszystkie powyższe szczepienia są w okresie ciąży bezpłatne (niektóre z nich finansowane zr środków publicznych, niektóre w pełni refundowane; patrz niżej)
• Należy pamiętać, że podanie w ciąży immunoglobuliny anty-Rh(D) NIE JEST przeciwwskazaniem do szczepień!

Szczepienie przeciw grypie

• Szczepienie przeciw grypie (szczepionka inaktywowana czterowalentna)
  • zalecane co roku, najlepiej przed rozpoczęciem sezonu epidemicznego
  • zalecane niezależnie od trymestru ciąży
  • 1 dawka
  • obniża ryzyko zachorowania na grypę, chroniąc zarówno matkę jak i płód - w trakcie ciąży istnieje zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu grypy (zapalenie płuc, niewydolność oddechowa, napady drgawkowe, powikłania kardiologiczne)
  • szczepienie przeciw grypie niemowlęcia jest możliwe dopiero po ukończeniu 6. miesiąca życia - do tego czasu dziecko jest chronione przez przeciwciała otrzymane od matki

Szczepienie przeciw RSV

• Szczepienie przeciw RSV - syncytialnemu wirusowi oddechowemu (szczepionka inaktywowana, podjednostkowa, rekombinowana)
  • zalecane pomiędzy 32. - 36. tygodniem ciąży według Programu Szczepień Ochronnych, według ChPL preparatu, szczepienie można wykonać pomiędzy 24. - 36. tygodniem ciąży (optymalnie 32. - 36. tydzień ciąży)
  • 1 dawka
  • obecnie preparat szczepionki dostępny bezpłatnie w ramach całkowitej refundacji dla kobiet ciężarnych (uprawnienie z kodem ,,C")
  • jako profilaktyka zakażeń RSV u niemowląt do 6. miesiąca życia - obecnie brak zarejestrowanej szczepionki przeciwko RSV dla dzieci, ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji RSV (zapalenie oskrzelików, niewydolność oddechowa, napady drgawkowe) jest najwyższe u namłodszych niemowląt
  • zalecane w każdej ciąży

Szczepienie przeciw krztuścowi

• Szczepienie przeciw krztuścowi, tężcowi i błonicy (szczepionka inaktywowana, skojarzona - dTap z obniżoną zawartością toksoidu błoniczego oraz acelularnym komponentem krztuśca o zmniejszonej zawartości antygenów)
  • zalecane pomiędzy 27. - 36. tygodniem ciąży
  • w przypadku zagrożenia porodem przedwczesnym, możliwość zaszczepienia po ukończeniu 20. tygodnia ciąży  - decyzja należy do lekarza prowadzącego ciążę
  • 1 dawka
  • od 15 października 2024 r. szczepienie jest bezpłatne - w ramach szczepionek zalecanych które objęte zostały finansowaniem Ministra Zdrowia³
  • zalecane w każdej ciąży (wyłącznie czasowe utrzymywanie się wysokiego miana przeciwciał)
  • krztusiec przebiega najciężej u najmłodszych dzieci (niemowlęta do 6. miesiąca życia) - może powodować niewydolność oddechową, powikłania neurologiczne, niedotlenienie, wylewy dokomorowe, zapalenie płuc, a także zgon
  • szczepienia przeciw krztuścowi u niemowląt, pomimo tego, że należą do szczepień podawanych najwcześniej, pozwalają na wytworzenie wystarczającej odporności zapobiegającej najcięższym powikłaniom, dopiero po podaniu kilku dawek (około 6. miesiąca życia) - do tego czasu ochronę zapewniają przeciwciała matczyne

Szczepienie przeciw COVID-19

• Szczepienie przeciw COVID-19 (szczepionka inaktywowana mRNA)
  • zalecane niezależnie od trymestru ciąży - optymalne zakończenie schematu podstawowego to okres przed rozpoczęciem III trymestru (w III trymestrze znaczny wzrost ryzyka ciężkich powikłań dla ciężarnej w przypadku zakażenia)
  • dawkowanie w zależności od dotychczasowego statusu szczepień pacjentki i obowiązujących zaleceń
    • schemat podstawowy - 2 dawki w odstępie 4 tygodni
    • dawki uzupełniające - minimum 3 miesiące odstępu od poprzedniej dawki
  • szczepionki okresowo mają uaktualniany skład - preferowany preparat zgodnie z aktualnie obowiązującymi zaleceniami w momencie szczepienia
  • szczepienie jest bezpłatne - finansowane w ramach Narodowego Programu Szczepień ze środków Ministerstwa Zdrowia
  • ciąża, szczególnie w okresie III trymestru, zwiększa ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji SARS-CoV2 (zwiększone ryzyko zgonu, konieczności wentylacji mechanicznej, zapalenia płuc, porodu przedwczesnego)

Inne szczepienia

• W przypadkach szczególnych - takich jak pogorszenie sytuacji epidemiologicznej, indywidualne ryzyko dla ciężarnej - można bezpiecznie stosować szczepionki inaktywowane:
  • szczepienie przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A
  • szczepienie przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B
  • szczepienie przeciw polio
  • szczepienie przeciw meningokokom
  • szczepienie przeciw pneumokokom
• W przypadku narażenia, jako profilaktyka poekspozycyjna, szczepienia obowiązkowe:
  • szczepienie przeciw wściekliźnie 
  • szczepienie przeciw tężcowi

Przeciwwskazania do szczepień kobiet w ciąży

• W ciąży przeciwwskazane jest podawanie szczepionek żywych atenuowanych:
  • szczepionka skojarzona przeciw odrze, śwince, różyczce
  • szczepionka przeciw ospie wietrznej
  • szczepionka przeciw gruźlicy
  • szczepionka donosowa przeciw grypie
  • szczepionka doustna przeci durowi brzusznemu
• Ciężka reakcja alergiczna po podaniu poprzedniej dawki danej szczepionki
• Reakcja anafilaktyczna w odpowiedzi na którykolwiek składnik szczepionki
• Zaostrzenie choroby przewlekłej
• Ostra infekcja przebiegająca z gorączką

Szczepienia kobiet karmiących

• Karmienie piersią to wyjątkowy czas, w którym organizm matki nadal odgrywa kluczową rolę w budowaniu odporności dziecka. W tym okresie pojawiają się jednak wątpliwości związane ze szczepieniami ochronnymi – zarówno wśród kobiet, jak i personelu medycznego. Tymczasem, zgodnie z aktualnymi rekomendacjami, większość szczepień jest bezpieczna i zalecana w czasie laktacji.
  • wyjątkiem jest szczepienie przeciw żółtej gorączce - niezalecane w okresie laktacji, natomiast w przypadkach tego wymagających (zbliżający się wyjazd w tereny endemicznego występowania, sytuacja epidemiologiczna), można zaszczepić także kobiety ciężarne 
• Karmienie piersią nie osłabia skuteczności szczepień ani nie zwiększa ryzyka działań niepożądanych
• Kwalifikacja do szczepienia kobiet karmiących odbywa się na takich samych zasadach jak osób dorosłych w populacji ogólnej
• Szczepienia matek karmiących, a także wszystkich osób z bliskiego otoczenia noworodka i niemowlęcia zmniejsza ryzyko wystąpienia infekcji u dziecka - w ramach strategii kokonu

Podsumowanie zaleceń