Status szczepienia

• Szczepienie obowiązkowe do ukończenia 15. roku życia

Preparaty

• Żywa szczepionka, liofilizowana, zawierająca żywy atenuowany szczep Bacillus Calmette-Guérin (BCG)
  •  0,1ml podanie śródskórne metodą Mantoux w zewnętrzną, 1/3 górną część lewego ramienia
• Zarejestrowany jeden preparat szczepionki przeciwko gruźlicy

Schemat szczepienia

• 1 dawka szczepienia
  • szczepionka powinna być podana po urodzeniu, przed wypisaniem z oddziału noworodkowego
• Brak zaleceń podawania dawek przypominających

• Miejsce szczepienia przeciw gruźlicy w Kalendarzu Szczepień - patrz artykuł: Program Szczepień Ochronnych

Wskazania

• Szczepienie obowiązkowe dla wszystkich noworodków, w przypadku opoźnień lub czasowych przeciwwskazań do szczepienia, należy uzupełnić szczepienie jak najszyciej - do ukończenia 15. roku życia¹
  • w przypadku wystąpienia wątpliwości co do statusu zaszczepienia, szczepienie przeciw gruźlicy może być przeprowadzone po konsultacji w poradni specjalistycznej przeprowadzającej szczepienia ochronne
  • dzieci u których w rodzinie rozpoznano złożony zespół zaburzeń odporności - należy odroczyć do czasu wykluczenia zespołu
  • w przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie wykonuje się po osiągnięciu stabilnej masy ciała powyżej 2000g

  • w przypadku noworodków urodzonych przez matki zakażone wirusem HIV, szczepienie przeciw gruźlicy powinno być poprzedzone konsultacją specjalistyczną - decyzję o szczepieniu podejmuje specjalista chorób zakaźnych lub lekarz poradni specjalistycznej przeprowadzającej szczepienia ochronne

Przeciwwskazania

• Ogólnie przyjęte przeciwwskazania do szczepień oraz specyficzne swoiste przeciwwskazania:
  • masa ciała poniżej 2000g
  • przebyta lub czynna gruźlica
  • wrodzone niedobory odporności, w przypadku niedoborów nabytych - do czasu ich ustąpienia
  • dodatni odczyn tuberkulinowy
  • zakażenie HIV
  • brak aktualnego badania w kierunku HIV u matki w ciąży (33 - 37 Hbd) - do czasu wykonania aktualnego badania
  • choroby nowotworowe
  • immunosupresja
  • stan po przeszczepieniu szpiku lub narządu miąższowego
  • stan po splenektomii
  • dzieci matek otrzymujących leczenie immunosupresyjne, w tym leczenie biologiczne w ciągu 3 miesięcy przed porodem
    • przeciwwskazanie nie dotyczy leczenia: azatiopryną, cyklosporyną, takrolimusem, glikokortykosteroidami
  • ciąża

Niepożądane odczyny poszczepienne

• Najczęstszą przyczyną niepożądanych odczynów poszczepiennych po zaszczepieniu przeciwko gruźlicy, jest nieprawidłowa metoda podania (zbyt głębokie podanie)
• Mogą wystąpić:
  • odczyny miejscowe: 
    • ropień podskórny
    • owrzodzenie lub krosta przekraczająca normy dla prawidłowego odczynu - ponad 10mm u noworodków, ponad 20mm u dzieci starszych
    • poronny fenomen Kocha: przyspieszony odczyn poszczepienny w postaci nacieczenia i owrzodzenia, średnicy nawet kilku cm, pojawiający się pomiędzy 2.-7. dniem po szczepieniu i gojący się w ciągu kilku miesięcy - wymaga dalszej diagnostyki, moze świadczyć o wcześniejszym zachorowaniu na gruźlicę (prawidłowa ewolucja odczynu - patrz: prawidłowy odczyn poszczepienny)
    • keloid
  • zmiany w lokalnych węzłach chłonnych:
    • powiększenie węzłów chłonnych - średnica powyżej 10mm
    • ropne zapalenie węzłów chłonnych
  • toczeń
  • rumień guzowaty
  • uogólniony rozsiew gruźlicy:
    • uogólnione zakażenie
    • zmiany narządowe
    • gruźlicze zapalenie kości
• Większość niepożądanych odczynów poszczepiennych nie wymaga interwencji lekarskiej, ustępuje samoistnie i wymaga jedynie obserwacji
• Zgłoszenie podejrzenia wystąpienia NOP należy przesłać w formie elektronicznej na specjalnym formularzu dla szczepienia przeciw gruźlicy (wzór w załączniku do odpowiedniego rozporządzenia²), związek czasowy pomiędzy wystapieniem potencjalnego NOP a szczepieniem przeciw gruźlicy wynosi 12 miesięcy

Informacje dodatkowe

• Ewolucja prawidłowego odczynu poszczepiennego³:
  • zaraz po prawidłowym śródskórnym podaniu szczepionki przeciwko gruźlicy u większości powstaje białawy bąbel, średnicy około 8-10mm, który znika po kilku minutach
  • w 2-3 dniu po szczepieniu może powstać niewielki, kilkumilimetrowy naciek z pęcherzykiem w miejscu podania, który zazwyczaj ulega szybkiemu wygojeniu (obecny szczególnie często u noworodków)
  • po 2-3 tygodniach w miejscu szczepienia powstaje naciek z krostą na szczycie, o średnicy około 2-5mm, a następnie owrzodzeniem, ulega samoistnemu wygojeniu po 2-3 miesiącach
  • u większości, po szczepieniu pozostaje blizna o średnicy 3-10mm
    • u 10% szczepionych przeciw gruźlicy nie dochodzi do powstania charakterystycznej blizny
  • prawidłowym odczynem poszczepiennym jest także niewielkie powiększenie lokalnych węzłów chlonnych - razem z odczynem w miejscu podania tworzą poszczepienny zespół pierwotny
• Skuteczność szczepień w zapobieganiu rozwojowi gruźlicy płuc wynosi około 50%, rozsianym krwiopochodnym postaciom wynosi około 75-90%

• Pomimo braku udokumentowania przeprowadzenia szczepienia przeciw gruźlicy, nie należy go przeprowadzać u osoby z blizną poszczepienną lub która chorowała na gruźlicę - w celu prawidłowej kwalifikacji do szczepienia przypadki wątpliwe należy konsultować w poradni specjalistycznej przeprowadzającej szczepienia ochronne¹