Co dzieje się po spożywaniu alkoholu?

Wkrótce po spożywaniu alkoholu można wykryć jego obecność we krwi. Alkohol jest wchłaniany do krwi szczególnie szybko w przypadku niejedzenia przez dłuższy czas i uczucia pustego żołądka. Po spożywaniu alkoholu jego poziom we krwi wzrasta szybciej u kobiet niż u mężczyzn o tej samej masie ciała.

Większość alkoholu w organizmie jest spalana w wątrobie, gdzie alkohol jest metabolizowany do aldehydu octowego, a następnie do kwasu octowego. Przemiana odbywa się za pośrednictwem enzymu dehydrogenazy alkoholowej. Spalanie następuje równomiernie, a poziom alkoholu we krwi spada średnio o około 0,15 promila na godzinę. Metabolizmu alkoholu nie można przyspieszyć kawą, wysiłkiem fizycznym ani innymi działaniami.

Większość ludzi jest wyraźnie pijana, gdy stężenie alkoholu we krwi przekracza 1,5 promila. Jeśli w wyniku zaawansowanego uzależnienia od alkoholu wykształciła się tolerancja, chorzy mogą niekiedy tolerować więcej alkoholu niż osoby, która spożywają go mniej.

Dawka śmiertelna dla osób z przeciętną tolerancją alkoholu wynosi około 4 promili. W przypadku osób dorosłych odpowiada to spożyciu około 0,7 l alkoholu (45%) w ciągu 1 godziny. Dawka śmiertelna jest często niższa w przypadku osób uzależnionych od alkoholu od dłuższego czasu, np. z powodu złego ogólnego stanu fizycznego lub choroby serca.

W duńskim badaniu naukowcy odkryli, że osoby z pewną mutacją genu i powolnym metabolizmem alkoholu piły o 30% więcej alkoholu, częściej spożywały duże ilości alkoholu i wykazywały większe ryzyko uzależnienia. Badanie sugeruje, że nawyki związane z piciem alkoholu i alkoholizm można częściowo przewidzieć na podstawie mutacji genetycznych.

Kiedy alkohol jest szkodliwy?

Powszechnie stosowany limit „mało ryzykownego spożycia alkoholu" wynosi 24 g czystego alkoholu dziennie dla mężczyzn (czyli np. 2 szklanki piwa (0,3 l) i do 12 g czystego alkoholu dla kobiet (np. jedną szklankę piwa 0,3 l). Termin „niskie ryzyko" implikuje, że nie ma czegoś takiego jak spożywanie alkoholu bez ryzyka. Ryzyko zachorowania różni się w zależności od osoby i zależy od predyspozycji genetycznych, a także dodatkowych czynników ryzyka (np. palenie tytoniu, nadwaga, nadciśnienie tętnicze).

Szkodliwe działanie alkoholu można podzielić na dwie główne grupy:

1. Szkody związane z regularnym, zwiększonym spożywaniem
2. Szkody związane z krótkimi okresami wysokiego stężenia alkoholu we krwi.

Im wyższe stężenie alkoholu we krwi, tym bardziej niebezpieczne równoczesne przyjmowanie środków uspokajających, nasennych, przeciwbólowych i innych leków wpływających na czynność mózgu.

Regularne spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko uzależnienia. U każdego człowieka może rozwinąć się uzależnienie od alkoholu, ale niektórzy ludzie są na nie bardziej podatni niż inni.

Co to jest uzależnienie od alkoholu/nadużywanie alkoholu?

Uzależnienie od alkoholu

Zespołem uzależnienia od alkoholu określa się grupę zjawisk behawioralnych (związanych z zachowaniem), poznawczych i somatycznych, które powstają wskutek wielokrotnego spożywania alkoholu. Uzależnienie od alkoholu rozwija się stopniowo.

Zazwyczaj składa się z:

• silnego pragnienia picia alkoholu
• trudności w kontrolowaniu spożywania
• kontynuacji spożywania alkoholu mimo szkodliwych skutków.

Spożywanie alkoholu jest traktowane priorytetowo w stosunku do innych czynności i zobowiązań. Wzrasta tolerancja na alkohol, a czasami pojawia się somatyczny zespół odstawienny. Zespół uzależnienia może dotyczyć tylko alkoholu lub dodatkowo innych substancji.

Z czasem 25-30% pacjentów uzależnionych od alkoholu wychodzi z nałogu. 40-50% chorych kontynuuje spożywanie alkoholu w niezmienionej lub nasilonej formie. Przebieg choroby jest nieco bardziej korzystny u kobiet niż u mężczyzn. Duża część małżeństw, w których jedna osoba jest uzależniona od alkoholu, kończy się rozwodem. Mężczyźni, których żony są alkoholiczkami, częściej się rozwodzą niż kobiety, których mężowie są alkoholikami. Osoby uzależnione od alkoholu są od 5 do 10 razy bardziej narażone na wyroki skazujące w sprawach karnych niż ogół populacji. Częściej dokonują samookaleczeń i przestępstw z użyciem przemocy.

Nadużywanie alkoholu (zaburzenie spożywania alkoholu)

Zaburzenie spożywania alkoholu występuje, jeśli w okresie 12 miesięcy wystąpią co najmniej dwa z elementów wymienionych poniżej:

• Powtarzające się spożywanie alkoholu skutkujące niewypełnianiem ważnych obowiązków w pracy, szkole lub domu.
• Wielokrotne spożywanie alkoholu w sytuacjach, w których może dojść do fizycznego zagrożenia nim spowodowanym.
• Kontynuacja spożywania alkoholu mimo trwających lub powtarzających się problemów społecznych bądź interpersonalnych.
• Rozwój tolerancji charakteryzujący się wyraźnym wzrostem tolerowanej ilości alkoholu lub zmniejszonym działaniem tej samej ilości alkoholu.
• Objawy odstawienia alkoholu lub ich uniknięcie bądź złagodzenie poprzez spożywanie alkoholu.
• Spożywanie przez dłuższy czas lub w większych ilościach niż planowano (utrata kontroli).
• Uporczywe pragnienie lub nieudane próby ograniczenia lub kontrolowania spożywania alkoholu.
• Spędzanie dużej ilości czasu na zdobywaniu i spożywaniu alkoholu lub dochodzeniu do siebie po jego skutkach.
• Porzucenie lub ograniczenie ważnych czynności z powodu spożywania alkoholu
• Kontynuowanie spożywania mimo problemów somatycznych lub psychicznych.
• Silny głód alkoholowy.

Przyczyny

U około 20% osób, u których rozwija się uzależnienie, zwiększona podatność na tą chorobę występuje z przyczyn genetycznych lub psychospołecznych. Ryzyko wzrasta, jeśli dzieciństwo i okres dojrzewania charakteryzowały się nadużywaniem substancji psychoaktywnych przez rodziców. Niektóre osoby spożywające nadmierne ilości alkoholu wykazują antyspołeczne cechy osobowości lub cierpią z powodu zaburzeń osobowości. Wiadomo, że zwiększone spożycie alkoholu i uzależnienie często występują w związku ze stresującymi wydarzeniami życiowymi, np. po okresie żałoby lub po rozwodzie. Również u osób, które mają łatwy dostęp do alkoholu, np. z racji wykonywanego zawodu, istnieje większe ryzyko rozwoju uzależnienia.

Powikłania

Spożyty alkohol rozprowadza się równomiernie w organizmie i może powodować tym samym mniejsze lub większe uszkodzenia wszystkich narządów, np. :

• Upośledzenie pamięci krótko- i długotrwałej (zespół Korsakowa, encefalopatia Wernickego, otępienie alkoholowe)
• halucynoza alkoholowa
• polineuropatia (uszkodzenie kilku nerwów)
• uszkodzenie wątroby
• refluks żołądkowo-przełykowy
• zapalenie żołądka i wrzody żołądka
• biegunka
• zaburzenia trzustki
• zaburzenia sercowo-naczyniowe (np. zawał serca, niewydolność serca, wysokie ciśnienie tętnicze, udar mózgu)
• Infekcje, ponieważ alkohol osłabia mechanizmy obronne organizmu
• zmiany w morfologii krwi (zaburzenia hematologiczne)
• nowotwory (głowy i szyi, żołądka, piersi itp.)
• zmiany skórne
• zaburzenia seksualne
• zaburzenia snu
• zaburzenia psychiczne (lęk, depresja, agresja).

Wada płodu

Nie istnieje bezpieczny, dolny limitu spożywania alkoholu przez matkę. U dziecka może wystąpić alkoholowy zespół płodowy. Kobiety w ciąży nie powinny pić alkoholu, również kobiety starające się zajść w ciążę powinny zaprzestać picia.

Ryzyko wady płodu wzrasta wraz z częstotliwością spożywania alkoholu przez matkę w trakcie ciąży. Szkody spowodowane alkoholem u dzieci obejmują problemy z koncentracją i trudności w nauce, a także uszkodzenia mózgu i poważne zaburzenia rozwojowe. Starsze i nowsze badania zalecają całkowitą abstynencję przez cały okres ciąży.

Alkoholowy zespół abstynencyjny

Alkoholowy zespół abstynencyjny odnosi się do grupy objawów pojawiających się po odstawieniu długotrwale spożywanego alkoholu. Początek i przebieg odstawienia zależy od spożywanej dawki. Alkohol ma działanie uspokajające na organizm, więc w przypadku jego wyeliminowania zwiększa się pobudzenie. Chorzy mają podwyższone tętno i podwyższone ciśnienie tętnicze, bardziej się pocą, dochodzi do drżenia koczyn. U niektórych występują nasilone drgawki lub objawy psychotyczne, takie jak omamy. Objawy odstawienia nasilają głód alkoholowy.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Lekarz rodzinny może ocenić spożywanie alkoholu za pomocą standardowych kwestionariuszy. Istnieje kilka pytań, które można sobie zadać, aby wykryć patologiczne spożywanie alkoholu. Ten tzw. test CAGE służy do samooceny i jest jedynie wskazówką. Jeśli na kilka z poniższych czterech pytań udzielono odpowiedzi „tak", należy założyć istnienie uzależnienia od alkoholu:

1. Czy kiedykolwiek myślałeś o tym, aby pić mniej? („cut down")
2. Czy kiedykolwiek irytowała cię krytyka ze strony innych na temat twojego zachowania związanego z piciem? („annoyed")
3. Czy kiedykolwiek czułeś się winny z powodu spożywania alkoholu? („guilty")
4. Czy kiedykolwiek piłeś alkohol rano, aby lepiej rozpocząć dzień i uspokoić się? („eye opener")

Lekarze często wykorzystują do oceny tzw. AUDIT, czyli test zawierający 10 pytań dotyczących spożywania alkoholu. Należy zwracać uwagę na dolegliwości związane z alkoholem (patrz rozdział badanie) i poinformować o nich lekarza prowadzącego. W przypadku niektórych osób uzależnionych od alkoholu, jego odstawienie może powodować poważne objawy odstawienne wymagające leczenia. Chorzy powinni koniecznie pozostawać pod opieką lekarską podczas procesu odstawienia.

Przyjmij pomoc!

W przeciwieństwie do innych rozpowszechnionych i przewlekłych zaburzeń psychicznych (np. depresji), uzależnienie od alkoholu często błędnie nie jest postrzegane przez ogół społeczeństwa jako wymagające leczenia. Spożywanie alkoholu jest często bagatelizowane lub negowane. Oferty terapeutyczne uwzględniają zarówno przyczynowe zaburzenie uzależnieniowe, jak i istniejące choroby następcze. Istnieją psychoterapeutyczne i farmakologiczne metody leczenia.

Badania dodatkowe

Badanie przedmiotowe

Istnieje szereg objawów wskazujących na nadużywanie alkoholu. We wczesnym stadium nadużywania alkoholu często nie występują żadne specyficzne objawy.

Objawy zaburzenia alkoholowego to przede wszystkim:

• powtarzający się nieprzyjemny zapach alkoholowego oddechu
• ostra alkoholizacja/stany upojenia
• przedwczesne starzenie się
• zaczerwienione oczy
• poszerzenie naczyń krwionośnych na twarzy
• drżenie rąk
• wzmożone pocenie się
• zaczerwienione wnętrza dłoni
• zaburzenia koncentracji, zapominanie
• depresja, zaburzenie lękowe
• brak higieny
• rany i urazy
• średni ogólny stan fizyczny.

Objawy polineuropatii alkoholowej (zaburzenie nerwów) są następujące:

• Zaburzenia czucia (dotyk, ból, temperatura, wibracje, ustawienia stawu)
• porażenie/niedowłady połowicze, np. problemy z unoszeniem stóp, co prowadzi do tzw. chodu koguciego
• zmniejszone wydzielanie potu
• brązowe (przebarwione) plamy na skórze
• zaburzenia potencji
• prawie zawsze choroba dotyczy nóg.

Objawy uszkodzenia móżdżku obejmują m.in.:

• Trudności z koordynacją ruchową
• zaburzenia równowagi
• rytmiczne drgania.

Objawy (alkoholowego) zaburzenia wątroby obejmują:

• powiększenie wątroby
• żółtaczkę
• plamy wątrobowe na skórze, np. tzw. pajączki naczyniowe
• powiększenie gruczołów sutkowych u mężczyzn.

Ponadto w badaniu przedmiotowym zwraca się uwagę na objawy wskazujących na ostre zapalenie trzustki, niewydolność serca lub otępienie.

Badania laboratoryjne

W celu wykrycia ostrego spożywania alkoholu oznacza się alkohol etylowy (etanol, EtOH). Stwierdza się jego obecność w wydychanym powietrzu, krwi lub moczu. Jeśli konieczne jest wykrycie przewlekłego spożywania alkoholu, stosuje się kombinację markerów we krwi, np. Gamma GT + MCV + CDT, wskaźnik Antilla, wskaźnik Alc. Glukuronid etylu (EtG) jest wykrywalny w analizie włosów do 3 miesięcy po spożywaniu alkoholu i jest preferowanym markerem abstynencji alkoholowej.

Leczenie

Ambulatoryjne

• Leczenie krótkoterminowe (krótka interwencja) w celu odzwyczajenia się od alkoholu może zwykle odbywać się w warunkach ambulatoryjnych, a w przypadku posiadania odpowiednich kwalifikacji, również w praktyce lekarza rodzinnego.
  • Krótka interwencja ma na celu zmotywowanie chorych do ograniczenia ilości spożywanego alkoholu lub, ewentualnie, do abstynencji.
  • Jedna sesja trwa nie więcej niż 60 minut, pacjent odbywa łącznie maksymalnie 5 sesji.
  • Treść sesji stanowią: spersonalizowane informacje zwrotne, wyznaczanie celów i konkretne porady.
• Z reguły przydatna jest współpraca z innymi placówkami psychospołecznymi:
  • grupami samopomocowymi
  • placówkami dla osób uzależnionych, młodzieży, bezrobotnych lub bezdomnych.

W szpitalu

• przy zatruciu alkoholem
• w przypadku ciężkich objawów odstawienia
• ew. z rehabilitacją szpitalną
• Cele:
  • zabezpieczenie funkcji życiowych (ciśnienie tętnicze, tętno itp.)
  • unikanie powikłań (np. Napady drgawkowe, zaburzenia świadomości)
  • łagodzenie objawów odstawienia.

Rokowanie

• Pacjenci z zaburzeniami spowodowanymi alkoholem:
  • 25-30% znajduje sposób na wyjście z uzależnienia od alkoholu.
  • u 30% następuje poprawa
  • 40-50% nadal pije bez zmian

Dodatkowe informacje

• Problemy alkoholowe, przydatne informacje dla członków rodziny
• ciąża i alkohol
• alkoholowy zespół płodowy
• obliczanie poziomu alkoholu we krwi
• Uzależnienie od alkoholu — informacje dla personelu medycznego
• Nadmierne spożywanie alkoholu - informacje dla personelu medycznego.

 Autorzy

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Hannah Brand (redaktor/recenzent)
• Natalie Anasiewicz (redaktor/recenzent)