Co to jest klimakterium?

Klimakterium, zwane również menopauzą lub przekwitaniem, to naturalny okres, który występuje w okolicach ostatniej regularnej miesiączki i po niej. Specjaliści wyróżniają kilka faz tego procesu: premenopauzę (czas przed menopauzą), menopauzę (ostatnia miesiączka) oraz postmenopauzę (okres po menopauzie). Potwierdzenie menopauzy wstecz można uzyskać jedynie wtedy, gdy ostatnia miesiączka miała miejsce rok wcześniej.

W Europie menopauza przypada średnio między 50. a 53. rokiem życia. Klimakterium jest związane ze stopniowym zmniejszaniem się liczby komórek jajowych w jajnikach, co prowadzi do zmniejszenia produkcji estrogenów. Jajniki tracą zdolność reagowania na hormony stymulujące dojrzewanie komórek jajowych, co ostatecznie prowadzi do utraty płodności. W okresie klimakterium wiele kobiet doświadcza różnorodnych dolegliwości, takich jak uderzenia gorąca, zaburzenia snu, zmiany nastroju, suchość pochwy czy spadek energią.

Warto podkreślić, że klimakterium to naturalny proces, który może być trudny dla niektórych kobiet ze względu na występujące objawy i zmiany hormonalne.

Objawy

Wiele kobiet przechodzi przez okres menopauzy bez odczuwania jakichkolwiek objawów, podczas gdy inne zmagają się z różnymi dolegliwościami przez długi czas. Jest to bardzo indywidualna kwestia, ale statystyki wskazują, że około 75% kobiet doświadcza pewnych problemów zdrowotnych związanych z tym etapem życia. Objawy te mogą być różnorodne.

Zaburzenia krwawienia

Przed menopauzą krwawienia są często nieregularne. U niektórych kobiet mogą być one bardzo obfite, podczas gdy u innych mogą występować jedynie lekkie plamienia. W zwykłym przebiegu okresu przed menopauzą obserwuje się stopniowe zmniejszanie ilości krwi, a także rzadsze występowanie krwawień.

Uderzenia gorąca i poty

Poty i uderzenia gorąca stanowią częste dolegliwości występujące w okresie menopauzy. Te objawy są konsekwencją zmian w układzie hormonalnym, szczególnie spadku poziomu estrogenów. Mimo że mechanizmy ich występowania nie są jeszcze w pełni zrozumiałe, to u niektórych kobiet uderzenia gorąca mogą prowadzić do zaburzeń snu w nocy. Stopniowo objawy te zmniejszają się i często całkowicie ustępują kilka lat po zakończeniu menopauzy. 

Zmiany w błonie śluzowej

Po menopauzie błona śluzowa cewki moczowej oraz pochwy ulega zanikowi i zwiększonej suchości. W efekcie mogą pojawić się dolegliwości, takie jak uczucie pieczenia podczas oddawania moczu. Kobiety po menopauzie są bardziej narażone na infekcje układu moczowego oraz mogą odczuwać ból i dyskomfort spowodowany suchością. Dodatkowo, może również wystąpić wysiłkowe nietrzymanie moczu. W niektórych przypadkach podczas stosunku płciowego może pojawić się ból czy dyskomfort oraz niewielkie krwawienie.

Objawy psychiczne

W okresie przed i po menopauzie często pojawiają się różnego rodzaju dolegliwości psychiczne, które mogą znacząco wpłynąć na samopoczucie i jakość życia kobiet. Wśród tych dolegliwości mogą występować łagodne wahania nastroju, zwiększona drażliwość, a nawet depresja. Często występują też w tym okresie trudności ze snem. W przypadkach bardziej nasilonych objawów, takich jak uderzenia gorąca i nadmierne pocenie się, kobiety mogą unikać interakcji społecznych, co może prowadzić do izolacji. Ponadto, suchość błony śluzowej może wpłynąć na zmniejszenie libido, co może stanowić wyzwanie dla życia intymnego (patrz także Zaburzenia funkcji seksualnych w okresie menopauzy). Wszystkie te zmiany są typowe dla okresu okołomenopauzalnego, który jest czasem istotnych przemian zarówno hormonalnych, jak i psychicznych w życiu kobiety. Warto pamiętać, że wsparcie ze strony bliskich oraz opieka medyczna mogą pomóc kobietom radzić sobie z tymi trudnościami i utrzymać zdrowie psychiczne oraz emocjonalne na właściwym poziomie.

Przyczyny

W okresie płodnych lat życia jajniki pełnią kluczową rolę w produkcji żeńskich hormonów płciowych, takich jak estrogen i progesteron. Te hormony regulują wiele funkcji w organizmie, m.in. kontrolują krwawienia miesiączkowe, wpływają na błonę śluzową macicy, chronią przed utratą masy kostnej oraz pobudzają libido. Wraz z nadejściem klimakterium, czyli okresu menopauzy, aktywność jajników maleje, co skutkuje spadkiem stężenia hormonów, zwłaszcza estrogenów. Brak estrogenów jest głównym czynnikiem odpowiedzialnym za pojawiające się objawy menopauzalne.

W okresie klimakterium kobiety doświadczają nie tylko zmian fizjologicznych, ale także społecznych, co może wywołać dodatkowy stres i napięcie, mający wpływ na objawy menopauzy.

Kobiety palące oraz o niskiej masie ciała często mają niższe stężenie hormonów, co skutkuje bardziej nasilonymi objawami menopauzy, które mogą rozpocząć się u nich wcześniej. Podobnie jest w przypadku kobiet, którym usunięto jajniki w wyniku zabiegu chirurgicznego, co powoduje nagły spadek poziomu hormonów. Kobiety z nadwagą częściej doświadczają uderzeń gorąca. Ponadto, przyczyny genetyczne mają wpływ na nasilenie objawów menopauzy, co oznacza, że pewne cechy mogą być dziedziczone i wpływać na przebieg tego okresu w życiu kobiety.

Rozpoznanie

Typowe dolegliwości, które kobiety zgłaszają w okresie klimakterium, często są charakterystyczne i pomocne dla lekarza w postawieniu diagnozy. Objawy menopauzy, takie jak uderzenia gorąca, zmiany nastroju, trudności ze snem czy suchość pochwy, mogą być wystarczająco nasilone, aby potwierdzić ten etap w życiu kobiety. Mimo że możliwe jest ocenienie stężenia hormonów płciowych poprzez badania krwi, rutynowe testy hormonalne nie są zazwyczaj wymagane u kobiet powyżej 45. roku życia, ponieważ rozpoznanie menopauzy jest zwykle oczywista na podstawie objawów i wieku pacjentki.

Jednakże, w przypadku młodszych kobiet, u których występują objawy menopauzalne, badanie hormonalne może być pomocne w potwierdzeniu rozpoznania i zrozumieniu zmian hormonalnych zachodzących w organizmie. W takich sytuacjach badania krwi mogą dostarczyć dodatkowych informacji lekarzowi i pomóc w odpowiednim zmniejszaniu nasilenia objawów menopauzalnych. Właściwe zrozumienie objawów i przyczyn menopauzy jest kluczowe dla skutecznego leczenia i poprawy jakości życia kobiety w tym okresie przejściowym.

Leczenie

Co możesz zrobić sama?

Wiele kobiet zgłasza, że odczuwają pewną ulgę w swoich dolegliwościach dzięki stosowaniu leków dostępnych bez recepty lub innych metod, chociaż nie ma naukowego potwierdzenia skuteczności większości składników aktywnych. Ważne jest, aby pamiętać, że aktywność fizyczna, na przykład regularna praktyka jogi, może mieć korzystny wpływ na nastrój i jakość snu, jednak niekoniecznie przyczyni się do zmniejszenia napadów gorąca i potliwości.
Jeśli chodzi o łagodzenie objawów menopauzy, istnieje kilka innych metod, które można wypróbować w codziennym życiu:

• Regularne wykonywanie ćwiczeń relaksacyjnych, które pomagają w redukcji stresu i poprawiają ogólne samopoczucie.
• Unikanie noszenia ubrań z materiałów syntetycznych oraz zbyt obcisłych, co może przyczyniać się do uczucia dyskomfortu
• Ograniczenie spożycia gorących napojów i alkoholu, ponieważ mogą one nasilać uderzenia gorąca i zwiększać potliwość.
• Unikanie spożywania mocno przyprawionych potraw, które mogą wpływać negatywnie na objawy menopauzy.
• Stosowanie delikatnego płynu do higieny intymnej podczas codziennego mycia okolic intymnych, aby utrzymać odpowiednią higienę.
• Korzystanie z nawilżających lub ułatwiających poślizg środków w przypadku suchości błony śluzowej, która może powodować dyskomfort podczas stosunku seksualnego.

Leczenie farmakologiczne

Hormonalna terapia zastępcza jest jednym z powszechnie stosowanych sposobów na łagodzenie objawów związanych z niedoborem estrogenów u kobiet w okresie menopauzy. Polega ona na podawaniu hormonów w postaci tabletek, żelu lub plastrów, zazwyczaj w niewielkich dawkach, które mają za zadanie zastąpić naturalnie produkowane przez organizm hormony. Decyzja o rozpoczęciu terapii hormonalnej powinna być indywidualna i uwzględniać zarówno specyficzne objawy pacjentki, jak i jej ogólny stan zdrowia oraz ryzyko powikłań.

Podczas terapii hormonalnej istotne jest uwzględnienie różnych czynników, takich jak istniejące schorzenia współistniejące u pacjentki, zwłaszcza jeśli w przeszłości występowały nowotwory lub problemy z zakrzepicą. Ważne jest również monitorowanie ewentualnych skutków ubocznych i dostosowywanie w miarę potrzeb dawki hormonów.

Warto zaznaczyć, że hormonalna terapia zastępcza może również zwiększać ryzyko rozwoju raka piersi lub raka jajnika u zdrowych kobiet. Ponadto, długotrwałe stosowanie terapii hormonalnej może być związane z większym ryzykiem wystąpienia zakrzepów krwi (zakrzepica), zatorowości płucnej, udaru, chorób dróg żółciowych oraz nietrzymania moczu. Z tego powodu zaleca się, aby terapia hormonalna była stosowana przez jak najkrótszy okres czasu, zwykle nie dłużej niż 5 lat, oraz w możliwie najniższej, skutecznej dawce.

W leczeniu hormonalnym menopauzy, oprócz estrogenu podaje się również hormon ciałka żółtego (progesteron), który zapobiega rozrostowi błony śluzowej macicy, zwiększając tym samym ryzyko raka szyjki macicy. W przypadku bardzo obfitych krwawień można również stosować sam progesteron. Kobiety, którym usunięto macicę, mogą być leczone wyłącznie estrogenami, natomiast kobiety z macicą powinny dodatkowo otrzymywać progesteron.

Plaster lub żel

Plaster oraz żel stosuje się na skórę w celu podania leku. Plaster wymaga wymiany dwa razy w tygodniu, natomiast żel nakłada się codziennie. W sytuacji, gdy stosowany jest preparat zawierający wyłącznie estrogeny, konieczne jest równoczesne podawanie progesteronu, na przykład poprzez stosowanie dopochwowych globulek, jeśli pacjentka nie przeszła usunięcia macicy. Jest to istotne z uwagi na zapobieganie niepożądanym skutkom ubocznym, które mogą wystąpić w wyniku stosowania jedynie estrogenowej terapii hormonalnej. 

Tabletki

Są przyjmowane codziennie. Mogą one zawierać wyłącznie estrogen lub połączenie estrogenu i progestagenu.

Krem lub globulka dopochwowa przeciw suchości pochwy

W przypadku dolegliwości związanych z suchością śluzówki w pochwie i cewce moczowej, skutecznym rozwiązaniem może być leczenie miejscowe za pomocą kremu lub globulek dopochwowych, które zawierają niewielkie ilości estrogenu. Działanie tych preparatów jest lokalnie skoncentrowane, co pozwala na łagodzenie objawów bez wpływu na cały organizm. Miejscowe estrogeny mogą być stosowane samodzielnie lub jako uzupełnienie środków nawilżających lub ułatwiających poślizgowych, co przyczynia się do poprawy komfortu pacjentki i jakości jej życia.

Warto podkreślić, że leki miejscowe stanowią bezpieczną opcję terapeutyczną, zwłaszcza dla osób, które nie mogą lub nie chcą stosować terapii hormonalnej ogólnoustrojowej. Regularne stosowanie preparatów miejscowych może skutecznie przynieść ulgę pacjentkom borykającym się z suchością pochwy i cewki moczowej.

Poza terapią estrogenową i progestagenową istnieją również inne zatwierdzone leki przeznaczone do łagodzenia objawów menopauzalnych.

Inne metody leczenia

Stres związany z objawami menopauzy może znacząco wpływać na komfort życia kobiet w tym okresie, dlatego istotne jest stosowanie skutecznych metod zaradczych. Jednym z zalecanych podejść terapeutycznych jest terapia poznawczo-behawioralna, która pomaga pacjentkom radzić sobie z emocjami i reakcjami na objawy menopauzy poprzez zmianę myślenia i zachowań. Metody oparte na uważności również mogą być pomocne w redukcji stresu i poprawie samopoczucia w trakcie menopauzy.

Badania naukowe sugerują, że akupunktura może być skuteczną metodą łagodzenia objawów menopauzy, w tym redukcji intensywności uderzeń gorąca. Porównywalne rezultaty z terapią hormonalną działają na korzyść tej alternatywnej metody, choć istnieje mniejsze prawdopodobieństwo zmniejszenia częstości występowania uderzeń gorąca. Dlatego osoby zainteresowane akupunkturą w celu złagodzenia objawów menopauzy powinny skonsultować się z wykwalifikowanym specjalistą wykonującym akupunkturę.

W przypadku leków ziołowych, takich jak izoflawony (fitoestrogeny) i cimicifuga (pluskwica groniasta), istnieją pewne dowody na ich skuteczność w łagodzeniu objawów menopauzy. Choć dane kliniczne wciąż mogą być ograniczone, wiele kobiet czuje ulgę po ich zastosowaniu. Przed rozpoczęciem stosowania jakichkolwiek suplementów diety zaleca się konsultację z lekarzem, aby zapewnić bezpieczeństwo oraz upewnić się, że dany preparat jest odpowiedni dla danej osoby. Eksperymentowanie z substancjami naturalnymi może być opcją dla osób poszukujących alternatywnych metod łagodzenia objawów menopauzy, jednak zawsze należy postępować zgodnie z zaleceniami specjalisty.

Rokowanie

Warto zauważyć, że objawy związane z menopauzą często ustępują samoistnie maksymalnie w ciągu 7 lat od momentu jej rozpoczęcia. Niestety, niektóre kobiety mogą nadal przez wiele lat cierpieć z powodu trudności związanych z klimakterium. Po osiągnięciu menopauzy, gdy dochodzi do zmian w stężeniu hormonów, kobiety są bardziej narażone na rozwój osteoporozy, chorób układu krążenia oraz infekcji układu moczowego.

Dodatkowe informacje

• Pytania i odpowiedzi dotyczące leczenia hormonalnego w okresie klimakterium
• Hormonalna terapia zastępcza
• Suchość pochwy
• Osteoporoza
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Klimakterium – Informacje dla lekarzy

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Julia Trifyllis, dr n. med., specjalista w dziedzinie ginekologii i położnictwa, Münster/W.
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)