Co to jest rzeżączka?

Rzeżączka to jedna z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową, wywołana przez bakterie Neisseria gonorrhoeae, zwane gonokokami. Zakażenie następuje podczas niezabezpieczonego stosunku płciowego i atakuje błony śluzowe narządów moczowych oraz płciowych. U kobiet infekcja może przebiegać bezobjawowo w ponad 50% przypadków, u mężczyzn bezobjawowość dotyczy od 10% do 30% pacjentów. Co więcej, w ponad 15% przypadków może współistnieć zakażenie chlamydiami zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Objawy choroby

Typowe objawy rzeżączki to:

• Piekący ból przy oddawaniu moczu i żółto-zielona wydzielina z cewki moczowej, a u kobiet z pochwy, czasami także z odbytu
• Epizody gorączki, a czasem ból i obrzęk dużych stawów
• Podczas seksu analnego i oralnego bakterie mogą zainfekować błonę śluzową odbytu lub gardła. Może to spowodować powiększenie węzłów chłonnych w szyi i ból gardła.
• U kobiet zapalenie szyjki macicy może rozprzestrzeniać się na jajowody.
• W rzadkich przypadkach wokół cewki moczowej może powstać zbiór ropy (ropień). Może wystąpić również zapalenie najądrzy lub innych gruczołów.
• U kobiet nieregularne miesiączki, krwawienie po stosunku seksualnym, a nawet niepłodność mogą świadczyć o rzeżączce.
• Podczas porodu noworodki mogą zostać zakażone, jeśli matka ma rzeżączkę. Konsekwencją jest zakażenie spojówki oka, które bez terapii może doprowadzić do ślepoty.
• U dorosłych również może dojść do zapalenia spojówek wywołanego przez gonokoki. 

Zazwyczaj chorują osoby młodsze, częściej mężczyźni uprawiający seks z mężczyznami oraz osoby uprawiające seks bez zabezpieczenia z często zmieniającymi się partnerami.

Częstość występowania

Rzeżączka należy do najczęściej występujących zakażeń przenoszonych drogą płciową na świecie. W Europie odnotowuje się 31,6 przypadków na 100 000 osób, natomiast w Polsce w 2022 roku liczba ta wynosiła 1,68 przypadków na 100 000 osób. W 2019 roku w Unii Europejskiej była to druga najczęściej zgłaszana choroba przenoszona drogą płciową, zarejestrowano wówczas ponad 117 881 zakażeń. W 2022 roku w Polsce stwierdzono 634 przypadki. Prawie połowa z nich dotyczyła mężczyzn uprawiających seks z mężczyznami (MSM). Najczęściej na rzeżączkę chorują młode osoby, zwłaszcza poniżej 25. roku życia. Często dochodzi również do współzakażeń, szczególnie z bakteriami Chlamydia trachomatis lub mykoplazmami, co dodatkowo komplikuje przebieg choroby.

Przyczyny

Gonokoki to bakterie przenoszone drogą płciową, które prowadzą do zapalenia różnych błon śluzowych, głównie błony śluzowej cewki moczowej i szyjki macicy, a także odbytnicy (zapalenie odbytnicy). Spojówka oka może być również dotknięta zakażeniem błony maziowej. Bakteria może również rozprzestrzeniać się przez krew i powodować zakażenia stawów oraz zmiany skórne. Rzadko w ramach tego ogólnego zakażenia dochodzi również do uszkodzenia innych narządów, takich jak serce, opony mózgowe i szpik kostny.

Do zakażenia dochodzi poprzez seks bez zabezpieczenia. Wysoka zachorowalność na rzeżączkę występuje u osób uprawiających seks bez zabezpieczenia (ewentualnie podczas podróży) oraz u mężczyzn uprawiających seks z mężczyznami.

W konsekwencji rzeżączki, nadmierna reakcja układu odpornościowego może doprowadzić do reaktywnego zapalenia stawów kilka tygodni później, zespołu Reitera. Występują stany zapalne stawów i oczu, a także zakażenia jamy brzusznej.

Rozpoznanie

Mikroskopia: w wydzielinie widoczne są białe krwinki z gonokokami (źródło: US Centers for Disease Control and Prevention).

Objawy zwykle pojawiają się około 2–7 dni po zakażeniu. Zakażenie przebiega bezobjawowo u 15% pacjentów, częściej u kobiet niż u mężczyzn, ale nadal istnieje ryzyko powikłań i rozprzestrzeniania się choroby. Typowe objawy to ciężka, śluzowa wydzielina z cewki moczowej, a u kobiet wydzielina z cewki moczowej i pochwy.

Lekarz sprawdza otwór cewki moczowej pod kątem oznak zapalenia. W razie potrzeby bada się odbyt i gardło. Ponadto zarówno mężczyźni, jak i kobiety z upławami będą mieli pobrane próbki z otworu cewki moczowej oraz ewentualnie z odbytu i gardła w celu założenia hodowli bakteryjnej i wykrycia gonokoków. U kobiet próbki pobiera się również z szyjki macicy. Próbki są zwykle pobierane w tym samym czasie w celu wykrycia chlamydii, ponieważ około 15% wszystkich osób zakażonych rzeżączką ma również zakażenie chlamydiami. Chlamydia, która jest przenoszona drogą płciową, jest znacznie częstszą przyczyną zapalenia cewki moczowej u mężczyzn i zapalenia miednicy u kobiet niż rzeżączka.

Ważne jest, aby zidentyfikować źródło zakażenia, aby zapobiec powikłaniom i dalszemu rozprzestrzenianiu się infekcji. Partnerzy powinni być badani we wszystkich przypadkach i leczeni, jeśli występuje zakażenie. To samo dotyczy wszystkich osób, z którymi osoba zakażona miała stosunki seksualne bez zabezpieczenia w ciągu 8 tygodni przed zakażeniem.

 Terapia

Rokowanie

Objawy występują zwykle około 2–7 dni po zakażeniu. Zakażenie przebiega bezobjawowo u 15% pacjentów, częściej u kobiet niż u mężczyzn, ale nadal istnieje ryzyko powikłań i rozprzestrzeniania się choroby.

W wyniku rzeżączki mogą wystąpić następujące powikłania:

• Zakażenia i zapalenia różnych gruczołów w okolicy narządów płciowych
• Zapalenie najądrzy to stan zapalny najądrzy, który może wystąpić w przypadku braku leczenia i może prowadzić do niepłodności.
• U kobiet zakażenie może przenieść się na jajowody, przez co istnieje ryzyko zajścia w ciążę pozamaciczną lub późniejszej niepłodności.
• Zespół Reitera (czerwone oczy, zapalenie cewki moczowej, ból stawów) to tzw. reaktywne zapalenie stawów, które może wystąpić u niektórych zakażonych osób kilka tygodni po rzeżączce.
• Infekcje w czasie ciąży zagrażają nienarodzonemu dziecku, ponieważ mogą wywołać poronienie. Podczas porodu istnieje ryzyko zakażenia dziecka.
• Gonokoki we krwi mogą prowadzić do zagrażającej życiu sepsy (zatrucia krwi). Jest to rzadkie powikłanie.

Przy odpowiednim leczeniu rokowanie jest dobre.

Dodatkowe informacje

• Ostre zapalenie jamy brzusznej i jajowodów
• Ostre zapalenie gruczołu krokowego
• Zapalenie najądrzy
• Zakażenie chlamydiami genitalnymi
• Reaktywne zapalenie stawów
• Rzeżączka – Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Susanne Meinrenken, dr. n. med., Brema
• Natalie Anasiewicz, lekarz, Fryburg Bryzgowijski