Co to jest łagodne powiększenie prostaty?

Dolne drogi moczowe z prostatą

Definicja

Łagodne powiększenie prostaty, znane medycznie jako łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH -  Benign Prostatic Hyperplasia), to stan, w którym gruczoł krokowy zwiększa swój rozmiar.  W miarę jak prostata rośnie, może doprowadzić do problemów z oddawaniem moczu, szczególnie u niektórych pacjentów. Przyczyną jest zwężenie cewki moczowej, która przebiega przez prostatę, co w przypadku jej powiekszenia utrudnia swobodny przepływ moczu.

Objawy

Typowe objawy to trudności na początku oddawania moczu, a także słaby strumień moczu i częste oddawanie moczu w małych ilościach. Nierzadko po wyjściu do toalety nadal występuje parcie na mocz, a mocz może mimowolnie kapać. Pacjenci mogą również odczuwać potrzebę oddania moczu w nocy. Określa się je wspólnym mianem objawów ze strony dolnych dróg moczowych (LUTS - Lower Urinary Tract Symptoms). Z powodu problemów z drenażem, resztki moczu pozostają w pęcherzu, co może prowadzić do infekcji dróg moczowych z piekącym bólem podczas oddawania moczu. Jeśli pęcherz nie może się w ogóle opróżnić, pojawia się silny ból w podbrzuszu.

Przyczyny

Cewka moczowa rozciąga się od pęcherza moczowego, przechodzi przez prostatę, a następnie kończy się na czubku prącia. W miarę jak prostata się powiększa, cewka moczowa ulega ściśnięciu, co ogranicza przepływ moczu i powoduje trudności z jego opróżnianiem. Niepełne opróżnienie pęcherza prowadzi do zalegania moczu, co z kolei podrażnia pęcherz i zwiększa parcie na mocz. Choć dokładne przyczyny powiększenia gruczołu krokowego nie są jeszcze w pełni poznane, sądzi się, że zmiany hormonalne, szczególnie związane z wiekiem i poziomem testosteronu, odgrywają kluczową rolę w rozwoju BPH.

Częstość występowania

BPH jest częstą chorobą występującą u mężczyzn w starszym wieku. Problem dotyczy od 70–80% wszystkich mężczyzn po 60. roku życia. Jeden na dwóch mężczyzn w wieku 50 lat ma BPH i jeden na 10 mężczyzn w wieku 40 lat. Jednak BPH nie oznacza, że będą występowały również objawy. Wśród osób powyżej 70 roku życia około 40 % zgłasza dolegliwości. Tylko co 4 osoba dotknięta chorobą potrzebuje terapii z powodu objawów.

Badania dodatkowe

Badanie prostaty

Lekarz przeprowadzi wywiad, zadając pytania dotyczące objawów, a następnie przeprowadzi badanie prostaty. Stopień odczuwanego dyskomfortu można ocenić za pomocą kwestionariusza objawów mikcyjnych (IPSS – International Prostate Symptom Score), który opiera się na systemie punktowym.

Podczas badania lekarskiego prostatę można wyczuć palcem przez odbytnicę.  W ten sposób można uzyskać wskazówki, czy mamy do czynienia z łagodnym przerostem gruczołu krokowego lub czy konieczne są badania dodatkowe, np. w celu wykluczenia raka prostaty. Jeśli pęcherz moczowy jest pełny, można go wyczuć w dolnej części brzucha.

Wykonuje się również badania moczu i krwi. Czasami w przypadku BPH konieczne mogą być również inne badania, takie jak np. badanie ultrasonograficzne. Dzięki temu obrazowaniu można uwidocznić nerki, pęcherz moczowy i prostatę oraz wyciągnąć odpowiednie wnioski dotyczące wielkości prostaty, zalegania moczu w pęcherzu i ewentualnie gromadzenia się moczu w nerkach.

Skierowanie do specjalisty

Skierowanie do gabinetu urologicznego jest konieczne tylko w niektórych przypadkach, gdy objawy są szczególnie wyraźne lub gdy potrzebne są dalsze wyjaśnienia. Urolodzy mogą wtedy ewentualnie przeprowadzić różne badania np.

• Ultrasonografię transrektalną: badanie USG, w którym sonda wprowadzana jest przez odbyt. Może to być konieczne do dokładnego pomiaru wielkości prostaty lub do wykonania próbki tkanki (biopsji).
• Biopsja: próbka tkanki z prostaty w celu wykluczenia raka prostaty w niejasnych przypadkach. W tym celu za pomocą ultrasonografii transrektalnej w znieczuleniu miejscowym wprowadza się zwykle kilkumilimetrową igłę do gruczołu. Próbki tkanek są później badane pod mikroskopem w celu oceny skupisk komórek, które tworzą prostatę.
• Cystoskopia: podczas tego badania w znieczuleniu miejscowym wprowadza się przez cewkę moczową do pęcherza moczowego specjalny przyrząd do badania. W ten sposób można wykryć zmiany patologiczne w moczowodach i pęcherzu moczowym.
• Urografia TK: badanie rentgenowskie ze środkiem kontrastowym w celu uwidocznienia dróg moczowych.

Leczenie

Leczenie koncentruje się na łagodzeniu dyskomfortu, poprawie jakości życia oraz zapobieganiu powikłaniom. Jeśli dolegliwości nie są nasilone i nie występują powikłania, takie jak częste infekcje dróg moczowych lub zatrzymanie moczu, można na razie zrezygnować z leczenia farmakologicznego lub chirurgicznego i skupić się na monitorowaniu stanu pacjenta.

Farmakoterapia

Jeśli masz objawy z powodu BPH, istnieją leki, które mogą zmniejszyć rozmiar prostaty lub spowodować rozluźnienie mięśni pęcherza i prostaty. Należą do nich tzw. alfa-blokery i finasteryd/dutasteryd. W wielu przypadkach prowadzi to już do złagodzenia objawów, dzięki czemu nie jest konieczna interwencja chirurgiczna.

Alfa-blokery powodują rozluźnienie mięśni w pęcherzu i prostacie, dzięki czemu mocz może płynąć łatwiej. Efekt można zauważyć już po 1 tygodniu. Lek nie wpływa jednak na wielkość prostaty. Jak w przypadku każdego leku, mogą wystąpić skutki uboczne. W przypadku alfa-blokerów głównymi opisywanymi objawami były zawroty głowy, zmęczenie, bóle głowy i niskie ciśnienie tętnicze. 

Finasteryd lub dutasteryd zmniejszają rozmiar prostaty średnio o 20–30% w okresie 6–12 miesięcy. Leczenie to zmniejsza ryzyko niemożności oddania moczu (zatrzymanie moczu). W pewnych okolicznościach można uniknąć koniecznej operacji.

Jeśli leczenie farmakologiczne nie przynosi oczekiwanych rezultatów, po starannym rozważeniu mozna zastosować toksynę botulinową („Botoks”) do terapii ściany pęcherza, zwłaszcza gdy współwystępuje inna choroba tego narządu..

Leczenie chirurgiczne

Operacja jest konieczna, jeśli występują częste infekcje dróg moczowych lub powtarzające się zatrzymanie moczu lub jeśli z powodu BPH pogorszyła się czynność nerek. Obecnie dostępnych jest wiele różnych procedur, z których wszystkie mają na celu zmniejszenie rozmiaru prostaty lub jej usunięcie.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Jeśli cierpisz na potrzebę oddawania moczu w nocy, nie zaleca się picia wieczorem dużych ilości płynów. Ogólnie rzecz biorąc, jeśli często odczuwasz potrzebę oddawania moczu, zaleca się ograniczenie ilości wypijanego płynu do 1500 ml na 24 godziny. Podczas oddawania moczu nie należy się spieszyć. Nawet jeśli po pierwszym oddaniu moczu czujesz, że pęcherz został opróżniony, powinieneś odczekać i spróbować ponownie oddać mocz. Aby uniknąć ściekania moczu, wskazane jest „rozciągnięcie” cewki moczowej poprzez nacisk wzdłuż trzonu prącia. Kawa i alkohol mają działanie moczopędne, dlatego należy ograniczyć ich spożycie. Jeśli przyjmujesz tabletki moczopędne, nie powinny być one już przyjmowane wieczorem, aby zmniejszyć konieczność oddawania moczu w nocy.

Rokowanie

BPH rozwija się stopniowo, ale objawy mogą znacząco wpływać na jakość życia pacjentów. W przypadku około połowy mężczyzn z tą dolegliwością następuje postęp objawów w miarę upływu czasu. Z kolei u 30% pacjentów objawy nie ulegają pogorszeniu, a 20% mężczyzn doświadcza nawet samoistnej poprawy stanu zdrowia.

Około 15–25% osób po 75 roku życia ma operację z powodu BPH.

BPH samo w sobie nie jest chorobą zagrażającą życiu. Jednak sporadycznie mogą wystąpić takie powikłania jak kamienie pęcherza, zakażenia dróg moczowych oraz zastój moczu w nerkach z zaburzeniami czynności nerek. Ryzyko raka prostaty nie jest zwiększone u mężczyzn z łagodnym powiększeniem prostaty.

Dodatkowe informacje

• Rak prostaty
• Ostre zatrzymanie moczu
• Zakażenia układu moczowego u mężczyzn
• Łagodny przerost gruczołu krokowego – Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Dr n. med. Natalie Anasiewicz, Davos
• Thomas M. Heim, dr n. med., dziennikarz naukowy, Freiburg