Co to jest podwyższona wartość PSA?

Prostata, gruczoł otaczający cewkę moczową, umiejscowiony pod pęcherzem moczowym, produkuje antygen specyficzny dla prostaty (PSA - Prostate Specific Antigen). Jest on niezbędny dla płodności, występując w płynie sterczowym oraz nasieniu. W niewielkich ilościach PSA obecne jest także we krwi. Z biegiem lat gruczoł krokowy może się powiększać u niektórych mężczyzn, co prowadzi do trudności z oddawaniem moczu. Podwyższony poziom PSA występuje w raku prostaty, ale także w łagodnym powiększeniu prostaty lub w przypadku zapalenia prostaty. Określenie wartości PSA jest więc przydatne tylko w niektórych sytuacjach:

• Badanie PSA jest uważane za niemiarodajne w wykrywaniu wczesnego raka prostaty (tzn. może być podwyższone, nawet jeśli nie ma raka) - ale jest też niemiarodajnym wskazaniem do wykluczenia raka prostaty (tzn. może być niskie, nawet jeśli rak jest obecny).
• Jeśli nie masz żadnych objawów, korzyści z badania PSA są niewielkie. Istnieje jednak ryzyko poniesienia szkody w wyniku faktycznie niepotrzebnych działań terapeutycznych lub powikłań.
• Leczenie raka prostaty może powodować skutki uboczne bez wyleczenia nowotworu.
• Badanie PSA jest przydatne, aby móc zarejestrować efekt leczenia i rozwój choroby w przypadku już zdiagnozowanego raka prostaty.

Co może być przyczyną?

Poważne przyczyny

• Rak prostaty
  • Rak prostaty jest najczęstszym typem nowotworu u mężczyzn.
  • Objawy są najbardziej widoczne przy oddawaniu moczu, np. trudności w rozpoczęciu oddawania moczu, słaby strumień moczu, uczucie niepełnego opróżnienia, przerwy, potrzeba parcia/przyciskania, kapanie, pieczenie lub ból.
  • Ponadto mogą wystąpić bóle pleców, krew w moczu i twarde guzki w prostacie. W badaniu krwi można znaleźć substancje, które w rzeczywistości powinny być wydalane z moczem. Możliwe są również objawy ogólne, takie jak zmęczenie, utrata wagi i anemia.
  • Podejrzenie wzmacnia podwyższony lub rosnący poziom PSA, a diagnozę potwierdza badanie tkanek za pomocą biopsji.

Łagodne przyczyny podwyższonego poziomu PSA

• Łagodny rozrost gruczołu krokowego
  • Łagodny rozrost gruczołu krokowego to nieprawidłowa proliferacja prawidłowych komórek gruczołu krokowego, która z czasem prowadzi do jego powiększenia i ryzyka zablokowania dróg moczowych.
  • Często występuje nagła i silna potrzeba oddania moczu (silne parcie na mocz), częste oddawanie moczu, w małych ilościach, oddawanie moczu w nocy, ból przy wypełnianiu pęcherza i nietrzymanie moczu.
  • Mogą również wystąpić objawy takie jak trudności z rozpoczęciem, słaby strumień moczu, uczucie niepełnego wypróżnienia, pieczenie lub ból.
  • Poziom PSA może, ale nie musi być podwyższony. Leczenie nie jest też bezwzględnie konieczne.
• Zakażenie dróg moczowych
  • Zakażenie ze stanem zapalnym w dolnej części układu moczowego, w tym w pęcherzu moczowym jest często związany z zajęciem prostaty u mężczyzn.
  • Poziom PSA może gwałtownie wzrosnąć w fazie ostrej, a następnie powoli spadać przez kilka tygodni.
  • Po 4–6 tygodniach od antybiotykoterapii zalecany jest ponowny pomiar.
• Zapalenie gruczołu krokowego
  • Zapalenie prostaty można podzielić na ostre bakteryjne zapalenie prostaty, przewlekłe bakteryjne zapalenie prostaty, zapalny i niezapalny przewlekły zespół bólowy miednicy oraz bezobjawowe zapalenie prostaty.
  • Typowe objawy to ból lub ucisk w podbrzuszu, okolicy krocza lub za kością łonową. Ból często promieniuje do jąder, prącia, pachwiny, pleców lub brzucha.
  • Poziom PSA może być podwyższony, podobnie jak w przypadku zakażenia dróg moczowych.
• Cystoskopia
  • Badanie cewki moczowej i pęcherza moczowego (cystoskopia) może prowadzić do zwiększenia stężenia PSA przez 1–2 tygodnie.
• Bodźce mechaniczne działające na gruczoł krokowy
  • Badania polegające na ucisku lub innej stymulacji gruczołu krokowego, np. biopsja gruczołu krokowego lub badanie per rectum może zwiększyć poziom PSA. Nie jest jasne, czy długotrwała jazda na rowerze lub wytryski nasienia zwiększają poziom PSA.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• Rak prostaty w 90% przypadków przebiega bezobjawowo, dlatego trudno jest rozpoznać chorobę po określonych symptomach.
• Różne zaburzenia w oddawaniu moczu, zwłaszcza te związane z bólem w podbrzuszu, powinny być zgłoszone lekarzowi. W późniejszych stadiach może pojawić się również ból mięśniowo-szkieletowy oraz objawy ogólne takie jak osłabienie, nudności i gorączka.

Badania dodatkowe

• Oznaczenie wartości PSA nie jest ogólnie oferowane w celu wczesnego wykrywania raka prostaty. Mężczyźni, którzy chcą poddać się temu badaniu, są wcześniej informowani o możliwych korzyściach i możliwych zagrożeniach (nadmierna diagnostyka i nadmierna terapia). 
• Pacjenci są pytani o dolegliwości związane z układem moczowym oraz inne choroby lub objawy. Lekarz zapyta również o stosowanie leków oraz występowanie w rodzinie raka prostaty, piersi i jajnika.
• Podwyższona wartość PSA jest zwykle sprawdzana w drugim pomiarze po 3–4 tygodniach. Można również określić stosunek wolnego do całkowitego PSA, ale jest to badanie nie wykonywane w ramach podstawowej opieki zdrowotnej.
• Mocz może być badany na obecność krwi i bakterii.
• Można wykonać oznaczenie innych parametrów krwi.
• Na podstawie tych badań i w zależności od przewidywanej długości życia może być wystawione skierowanie do urologa na biopsję.

Leczenie

• Jeśli rak prostaty zostanie potwierdzony, można go leczyć za pomocą leków, radioterapii oraz zimna, ciepła lub lasera. Prostata może być również usunięta w całości (prostatektomia radykalna). Oznaczenie wartości PSA ma duże znaczenie dla planowania leczenia i monitorowania terapii.
• Inne przyczyny podwyższonego poziomu PSA są leczone w zależności od rozpoznania i potrzeby.

Dodatkowe informacje

• Rak prostaty
• Wzrost stężenia PSA – Informacje dla personelu medycznego
• Rak prostaty – Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Hannes Blankenfeld, dr med., specjalista ds. medycyny wewnętrznej i ogólnej, Monachium