Czym są barotrauma i choroba dekompresyjna?

Barotrauma i choroba dekompresyjna to uszkodzenia, które mogą wystąpić podczas nurkowania. Przyczyną jest zmiana ciśnienia wody otaczającej ciało. Na poziomie morza normalne ciśnienie wywierane na ciało wynosi jedną atmosferę. Ciśnienie to jest po prostu ciężarem cząsteczek powietrza nad nami. Na głębokości dziesięciu metrów ciśnienie to wzrasta do dwóch atmosfer ze względu na ciężar wody. Na głębokości 20 m ciśnienie wynosi trzy atmosfery itd.

Różne rodzaje barotraumy

Barotrauma to zbiorczy termin określający wszystkie rodzaje fizycznych uszkodzeń tkanek ciała w wyniku różnicy ciśnień. Przykłady dotkniętych części ciała obejmują ucho środkowe, zatoki przynosowe, wypełnienia dentystyczne, jelita, płuca i skórę.

Barotraumy występują, ponieważ powietrze (gaz) w jamach ciała dostosowuje się (kompresuje) do rosnącego ciśnienia otoczenia i ponownie rozszerza się (dekompresuje) podczas wynurzania. Kompresję podczas zejścia odczuwa się jako ciśnienie w uszach, co jest całkiem normalne podczas nurkowania. Podobnie, duże różnice ciśnień mogą wpływać na zatoki przynosowe lub wypełnienia dentystyczne. Czasami te różnice ciśnień mogą spowodować uszkodzenie ucha środkowego lub wewnętrznego. Tego rodzaju barotraumy są przykładami bolesnych, ale w większości przypadków stosunkowo nieszkodliwych uszkodzeń.

Czasami różnice ciśnień mogą prowadzić do nadciśnienia w płucach, w wyniku czego pęcherzyki powietrza przedostają się do krwiobiegu. Nazywa się to zatorem powietrznym , ponieważ pęcherzyki powietrza przemieszczają się wraz z krwią, która może zakrzepnąć i zablokować główne naczynia krwionośne, odcinając dopływ krwi do części mózgu lub serca. Zator powietrzny jest jednym z najgroźniejszych powikłań nurkowania i może prowadzić do poważnych obrażeń, a nawet zgonu.

Choroba dekompresyjna

Podczas nurkowania stosuje się sprężone powietrze o takim samym składzie tlenu, azotu i helu, jak powietrze atmosferyczne na powierzchni. W trakcie nurkowania tlen jest zużywany, a azot rozpuszcza się we krwi i tkankach. Podczas długich lub głębokich nurkowań organizm absorbuje znaczne ilości azotu. Kiedy nurkowiec wynurza się na powierzchnię, azot uwalnia się z opóźnieniem. Jednakże, gdy wynurzanie odbywa się zbyt szybko, rozpuszczony azot może przekształcić się w pęcherzyki gazu, które tworzą się we krwi i tkankach. Te pęcherzyki gazu mogą zakłócać funkcjonowanie komórek, aktywować układ krzepnięcia oraz powodować zatory powietrzne, w tym w płucach i ośrodkowym układzie nerwowym.

Kiedy niebezpieczeństwo jest największe?

Szczególnie długie lub głębokie nurkowania oraz szybkie wynurzanie zwiększają ryzyko uszkodzenia. Zbyt krótkie przerwy między kolejnymi nurkowaniami i loty pierwszego dnia po nurkowaniu dodatkowo zwiększają ryzyko. Inne czynniki ryzyka obejmują nurkowanie w zimnych wodach, w wodach na dużych wysokościach, nadmierny wysiłek, słabą kondycję fizyczną, pozostałości alkoholu, niewystarczające spożycie płynów i choroby płuc (np. astma lub POChP, czyli przewlekła obturacyjna choroba płuc).

Objawy

Barotrauma i uraz dekompresyjny mogą prowadzić do wielu różnych objawów. Niewielkie uszkodzenia ucha środkowego lub wewnętrznego mogą powodować między innymi ból, utratę słuchu, dzwonienie w uszach, zawroty głowy, nudności i problemy z równowagą. Problemy z zatokami przynosowymi prowadzą głównie do bólów głowy.

Barotrauma płuc i choroba dekompresyjna to poważne schorzenia, które mogą powodować znaczące objawy, zarówno w mózgu, jak i w rdzeniu kręgowym. Mogą wystąpić takie symptomy jak kłucie lub mrowienie w skórze, drętwienie lub utrata czucia, problemy z widzeniem, splątanie, utrata przytomności, a nawet śpiączka. Objawy te są podobne do objawów udaru mózgu lub uszkodzenia rdzenia kręgowego, a w najgorszym przypadku prowadzą do zgonu. Mogą również wystąpić poważne objawy płucne, w tym ból w klatce piersiowej i duszność. Tępe bóle stawów (zwykle w obrębie kolana, łokcia, barku, kostki) i mięśni są również powszechne.

Leczenie

Leczenie musi być dostosowane do stopnia urazu. Jeśli osoba jest nieprzytomna, należy natychmiast udzielić jej pierwszej pomocy. Polega to na ułożeniu poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej, zapewnieniu drożności dróg oddechowych i w razie potrzeby przeprowadzeniu resuscytacji metodą usta-usta oraz uciskaniem klatki piersiowej. Następnie poszkodowani powinni być przeniesieni do suchego pomieszczenia, aby uniknąć hipotermii. Niezwłocznie należy również zadzwonić pod numer alarmowy, aby jak najszybciej przewieźć poszkodowanego do szpitala.

W przypadku ciężkiej barotraumy i urazu dekompresyjnego leczenie w komorze ciśnieniowej (komora dekompresyjna) jest absolutnie konieczne. Oznacza to, że dana osoba musi jak najszybciej dostać się do komory ciśnieniowej. 

Nawet w przypadku mniej poważnych objawów po nurkowaniu należy zasięgnąć porady lekarskiej. 

Rokowania

U większości osób leczonych na czas większość objawów ustępuje. Nie można jednak wykluczyć trwałych uszkodzeń.

W najcięższych przypadkach uszkodzenia są tak rozległe, że osoba poszkodowana umiera.

Zapobieganie uszkodzeniom spowodowanym nurkowaniem

• Postępuj zgodnie z tabelą dekompresji lub nurkowania i korzystaj z komputera nurkowego.
• Pozostaw odpowiednie przerwy czasowe pomiędzy powtarzającymi się nurkowaniami.
• Zachowaj szczególną ostrożność podczas nurkowania w zimnych lub wysoko położonych wodach.
• Unikaj wysiłku, nawet kilka godzin po nurkowaniu.
• Nie nurkuj w przypadku choroby lub po spożyciu alkoholu.
• Pamiętaj, że podeszły wiek, otyłość, odwodnienie i niski poziom tlenu zwiększają ryzyko.
• Unikaj podróży samolotem w ciągu jednego do dwóch dni po nurkowaniu.
• Pij dużo wody przed nurkowaniem.
• Osoby cierpiące na choroby płuc, takie jak astma lub POChP, nie powinny nurkować.
• Nigdy nie nurkuj samotnie.

Dodatkowe informacje

• Barotrauma (uraz ciśnieniowy) ucha
• Barotrauma i choroba dekompresyjna podczas nurkowania — Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny, Kolonia
• Lek. Marcin Major , recenzent/edytor, Kraków