Czym jest zakażenie opryszczką zwykłą?

Zakażenie wirusami opryszczki zwykłej (HSV) dotyczy skóry i błon śluzowych, na których tworzą się małe pęcherzyki z czerwoną obwódką. Opryszczka może być swędząca lub bolesna, ale ustępuje samoistnie. Dolegliwości jednak często powracają. Wirusy opryszczki zwykłej mogą wywoływać różne infekcje. Najczęstsze są zakażenia jamy ustnej i gardła (opryszczka wargowa) oraz narządów płciowych (opryszczka narządów płciowych). Wirusy opryszczki zwykłej mogą jednak zaatakować także inne obszary skóry, a w rzadkich przypadkach także narządy wewnętrzne. W tym artykule opisano przede wszystkim opryszczkę zwykłą.

Objawy

W przypadku opryszczki wargowej (herpes labialis) do pierwszego zakażenia dochodzi zwykle między 1. a 5. rokiem życia. U zdecydowanej większości dzieci zakażenie przebiega bezobjawowo, ale w niektórych przypadkach może prowadzić do wyraźnych objawów (tzw. zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i dziąseł):

• Wypełnione płynem pęcherze mogą pojawić się w całym obrębie ust, od jamy ustnej do gardła. Często zaatakowane są również dziąsła.
• Na błonie śluzowej jamy ustnej pęcherzyki z czasem pękają i przekształcają się w bolesne afty (wrzody).
• Pęcherzom często towarzyszy gorączka, obrzęk węzłów chłonnych, ból, dreszcze, utrata apetytu i osłabienie.
• U młodzieży i dorosłych może wystąpić również ciężkie zapalenie gardła.

Po pierwszym zakażeniu w obrębie jamy ustnej i gardła wirusy opryszczki zwykłej pozostają w formie nieaktywnej w zwojach nerwowych w okolicy twarzy (zwój trójdzielny). Po miesiącach lub latach zakażenie może doprowadzić do powstania opryszczki. Pierwsze objawy to świąd, uczucie pieczenia lub mrowienia. Później, po 12-36 godzinach, na wardze tworzą się małe pęcherzyki.

• Pęcherzyki pękają, a następnie tworzą się strupy, które odpadają po 7-10 dniach.
• Wirus przestaje być aktywny, gdy wszystkie pęcherze całkowicie się zagoją.
• Niektórzy pacjenci skarżą się na łagodny nerwoból i ogólne złe samopoczucie podczas infekcji.
• Często występuje kilka nawracających zakażeń w ciągu roku.

Przyczyny

Zakażenia wirusem opryszczki zwykłej (HSV) są zwykle spowodowane przez dwa różne typy wirusa: HSV-1 i HSV-2. Opryszczka wargowa (herpes labialis) jest w 90% przypadków spowodowana przez HSV-1. Pęcherze opryszczkowe na narządach płciowych (opryszczka narządów płciowych) w 90% przypadków są spowodowane wirusem HSV-2.

Wirus HSV-1 jest zwykle przenoszony w dzieciństwie przez bliski kontakt. Wirusy przeżywają w tkance nerwowej osoby zakażonej. Zakażenie opryszczką zwykłą pozostaje na całe życie.

Po pierwszym zakażeniu różne obciążenia organizmu mogą reaktywować wirusy i wywołać nowe ognisko. Najczęstsze czynniki wyzwalające nowe ognisko to promieniowanie ultrafioletowe (ekspozycja na słońce), urazy, stres, miesiączka, gorączka lub osłabiony układ odpornościowy, na przykład podczas chemioterapii. Następnie wirus jest transportowany przez układ nerwowy do skóry, na której rozwija się nowy pęcherzyk.

Częstotliwość występowania

W populacji osób dorosłych około 90% ludzi ma przeciwciała przeciwko wirusowi HSV-1, co oznacza, że większość ludzi już kiedyś przeszła zakażenie opryszczką, często o tym nie wiedząc.

Badania

Objawy i wygląd pęcherzyków opryszczki, ale także objawy zapalenia błony śluzowej jamy ustnej i dziąseł, są zazwyczaj tak typowe, że zwykle nie ma potrzeby wykonywania dalszych badań. Jeśli coś jest niejasne, można pobrać wymaz z pęcherzyków i wykonać dalsze badanie.

Leczenie

U większości osób opryszczka wargowa znika samoistnie w ciągu 7-10 dni. W przypadku opryszczki wargowej bez powikłań, w celu zredukowania objawów można stosować maści z substancjami czynnymi hamującymi rozwój wirusa, dezynfekującymi, odkażającymi, a w razie potrzeby także z antybiotykiem. W aptekach dostępne są bez recepty leki hamujące rozwój wirusa zawierające acyklowir. Na popękane pęcherze można nakładać krem z pantenolem.

W przypadku pierwszych zakażeń i bardzo rozległych zmian na skórze, a także u pacjentów z niedoborem odporności, przepisuje się tabletki z substancjami czynnymi hamującymi rozwój wirusa (np. acyklowir).

Profilaktyka

Najważniejszym środkiem zapobiegawczym jest ochrona ust i otaczającej je skóry przed silnym promieniowaniem słonecznym. W przypadku narażenia na silne światło słoneczne należy używać balsamu do ust z z wysoką ochroną, aby zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby.

Rokowanie

W większości przypadków opryszczka wargowa jest łagodną chorobą, która goi się w ciągu 7-10 dni bez pozostawiania blizn. Nawroty choroby są jednak częste.

Ilustracje

Opryszczka zwykła (herpes simplex)

Opryszczka zwykła na wardze, faza wczesna

Dodatkowe informacje

• Zakażenie opryszczką zwykłą w obrębie jamy ustnej
• Zakażenie opryszczką narządów płciowych
• Opryszczka zwykła – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Marlies Karsch-Völk, dr n. med., specjalistka ds. medycyny ogólnej, Monachium
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)