Co to jest odczulanie?

Odczulanie, zwane również szczepieniem alergicznym lub (alergenową) immunoterapią swoistą, jest stosowane w leczeniu alergii. W przypadku alergii z towarzyszącymi objawami dochodzi do nadwrażliwości (nadmiernej reakcji) układu odpornościowego na pewne substancje, z którymi organizm ma kontakt, np. poprzez powietrze lub pokarm. Substancje te, które u zdrowego człowieka nie powodują żadnych problemów zdrowotnych, nazywamy alergenami. Do alergenów należą np. określone trawy, pyłki niektórych drzew lub jad owadów błonkoskrzydłych (alergia na osy). Celem odczulania jest zmniejszenie własnej nadmiernej reakcji układu odpornościowego organizmu na alergen poprzez stopniowe „przyzwyczajanie” go do danej substancji uczulającej. Odczulanie jest jedynym przyczynowym sposobem leczenia alergii.

W odczulaniu podaje się regularnie przez długi czas małe dawki alergenu, które stopniowo są zwiększane. Ta metoda jest ogólnie zalecana od 5 roku życia.

Istnieją różne formy terapii:

• Immunoterapia podskórna (SCIT): Alergeny wstrzykuje się pod skórę (podskórnie) w coraz większych dawkach na kilku wizytach w odstępach kilku dni lub 1 do 2 tygodni. Po osiągnięciu indywidualnej dawki maksymalnej terapia jest kontynuowana w regularnych odstępach czasu (leczenie podtrzymujące).
• Immunoterapia podjęzykowa (SLIT): Alergeny są podawane pod język w postaci kropli lub rozpuszczalnych tabletek i wchłaniane przez błonę śluzową jamy ustnej. W przeciwieństwie do SCIT alergeny przyjmuje się zwykle codziennie przez pewien czas.

Kto może skorzystać z odczulania?

Odczulanie ma na celu pomóc osobom, które z powodu alergii mają znacznie obniżoną jakość życia. Tę metodę leczenia stosuje się, gdy u osób uczulonych nie da się osiągnąć wystarczającego złagodzenia objawów poprzez unikanie wyzwalających alergenów lub za pomocą leków.

Kolejnym warunkiem jest wykrycie alergii na podstawie testu skórnego lub innego testu alergicznego (nadwrażliwość) oraz wyraźny związek między kontaktem z alergenem a objawami. Ewentualnie można to zrobić również w ramach tzw. testu prowokacyjnego. Polega on na kontakcie z podejrzanym alergenem w kontrolowanych warunkach. Jeśli wystąpią typowe dolegliwości, alergia na daną substancję jest oczywista.

Typowe objawy występujące u pacjentów z alergią na pyłki drzew i traw są następujące:

• Świąd, katar lub zatkany nos (katar sienny lub alergiczny nieżyt nosa)
• Swędzące, łzawiące lub zaczerwienione oczy (alergiczne zapalenie spojówek)
• Trudności z oddychaniem i kaszel (astma).

Odczulanie może być również dobrą opcją leczenia alergicznego nieżytu nosa, zapalenia spojówek lub astmy u pacjentów uczulonych na psy, koty lub roztocza kurzu domowego.

Innym wskazaniem do odczulania są alergiczne ciężkie lub zagrażające życiu reakcje na ukąszenia owadów. Leczenie jest zalecane u dzieci i dorosłych z ciężkimi reakcjami, takimi jak trudności z oddychaniem i dolegliwości ze strony układu krążenia.

Odczulanie nie jest skuteczne w leczeniu atopowego zapalenia skóry i pokrzywki. Może być bardzo niebezpieczne w przypadku alergii na antybiotyki i alergii pokarmowych.

Zatwierdzone alergeny do odczulania nazywane są alergenami terapeutycznymi:

• Do immunoterapii podskórnej:
  
  • pyłki traw/zbóż/ziół
  • pyłki drzew
  • roztocza kurzu domowego
  • jad owadów.
• Do immunoterapii podjęzykowej:
  
  • pyłki traw/zbóż/ziół
  • pyłki drzew
  • roztocza kurzu domowego.

Dla każdej z wymienionych grup dostępne są różne specyficzne alergeny. Lista zatwierdzonych preparatów ulega ciągłym zmianom, ponieważ producenci uzyskują nowe atesty lub stare atesty tracą ważność. Informacje o aktualnym stanie uzyskasz u lekarza. Odczulanie można przeprowadzać również za pomocą indywidualnie dobranych receptur, np. w przypadku alergii na zwierzęta lub pleśnie.

Przebieg odczulania

Odczulanie prowadzone jest przez lekarzy, którzy mają doświadczenie w tej formie terapii. Najpierw sprawdza się, czy po stronie pacjenta spełnione są wymagania dotyczące tej metody leczenia i ewentualnie, czy pacjent jest na nią gotowy. Po wykonaniu testów alergicznych pacjent jest informowany o procedurach i możliwych działaniach niepożądanych, po czym ma możliwość zadawania pytań.

Przede wszystkim najpierw wybierana jest forma terapii w porozumieniu z lekarzami prowadzącymi. W zależności od wybranej metody ustala się, ile dawek jest zaplanowanych i w jakich odstępach czasu są one podawane. Na początku podaje się regularnie małe dawki, które z czasem są zwiększane, aż do osiągnięcia tzw. dawki podtrzymującej. W zależności od formy terapii wydłuża się też czas do kolejnego podania alergenu. W przypadku alergii na pyłki roślin terapię można rozpocząć również w okresie pylenia, w zależności od preparatu. Czas trwania immunoterapii może być różny. Przykładowo, w przypadku alergii oddechowych musi wynosić co najmniej 3 lata.

W immunoterapii podskórnej alergen wstrzykuje się pod skórę, zwykle powyżej łokcia. Pacjenci muszą pozostać w gabinecie lekarskim przez co najmniej 30 minut po zakończeniu zabiegu, aby obserwować, czy następują reakcje alergiczne na terapię i czy trzeba im ewentualnie przeciwdziałać. Krótko przed zastrzykiem i po jego wykonaniu przez resztę dnia należy unikać dużego wysiłku fizycznego, wizyt w saunie i spożywania alkoholu.

W przypadku immunoterapii podjęzykowej z użyciem tabletek lub kropli pierwsze podanie alergenu jest w razie potrzeby monitorowane przez personel medyczny. Kolejne dawki mogą być podawane samodzielnie w domu.

Przy obu formach terapii ważne jest, aby pacjenci przyjmowali alergen regularnie. Przerwanie leczenia jest możliwe, jednak wtedy należy ponownie dobrać mniejszą dawkę alergenu i odpowiednio przedłużyć terapię.

Przed każdym zabiegiem pacjent jest pytany o aktualnie występujące objawy alergii lub inne istotne dolegliwości (takie jak gorączka lub oznaki zakażenia). Pacjent jest również pytany o tolerancję ostatniego zastrzyku, wcześniejsze choroby i terapie, nowe lub zmienione leki i szczepienia. Należy również przekazać lekarzowi nowe informacje o stanie organizmu, np. o ciąży.

Efekty

Istnieją niezbite dowody, że odczulanie jest skutecznym postępowaniem w przypadku alergicznego nieżytu nosa. Wyniki badań wskazują, że immunoterapia alergicznego nieżytu nosa może zmniejszyć ryzyko późniejszego rozwoju astmy u dzieci. Odczulanie ma również tę zaletę, że zmniejsza ryzyko rozwoju tzw. alergii krzyżowych.

Alergia na jad owadów może być w większości przypadków skutecznie leczona poprzez odczulanie. Kolejne użądlenia pszczoły lub osy nie wywołują już reakcji uczuleniowych.

Działania niepożądane

Przed zabiegiem pacjent jest informowany przez lekarza o możliwych działaniach niepożądanych terapii i o tym, jak może je rozpoznać. Lekarz, który oferuje odczulanie, musi być w stanie leczyć możliwe reakcje w swojej praktyce. 

W przypadku immunoterapii podskórnej wystąpienie ciężkich, potencjalnie zagrażających życiu reakcji, takich jak wstrząs anafilaktyczny, jest bardzo rzadkie, ale możliwe. Z tego powodu pacjent pozostaje najpierw pod obserwacją, ponieważ nawet tak ciężkie reakcje występują zwykle w krótkim czasie, około 30 minut po wstrzyknięciu alergenu. W takim przypadku leczenie może zostać od razu podjęte w gabinecie.

Większość działań niepożądanych jest łagodna lub umiarkowana i łatwo poddająca się terapii. Należy natychmiast poinformować lekarza, jeśli zauważy się nietypowe dolegliwości, np. złe samopoczucie, świąd, wysypkę skórną, kichanie, katar, duszności, kaszel, zawroty głowy, kołatanie serca lub inne objawy. Dotyczy to również okresu po zakończeniu obserwacji.

Tolerancja immunoterapii podjęzykowej jest bardzo dobra. Mogą wystąpić dolegliwości miejscowe, takie jak świąd lub, rzadziej, obrzęk jamy ustnej i gardła. Wprawdzie zgłaszano ciężkie ogólne reakcje alergiczne, ale występują one znacznie rzadziej niż w przypadku immunoterapii podskórnej.

W razie jakichkolwiek pytań dotyczących leczenia lub działań niepożądanych należy zwrócić się do lekarza.

Dodatkowe informacje

Alergie

• Alergia
• Nietolerancja i alergia pokarmowa
• Ostra i ciężka reakcja alergiczna
• Zapobieganie alergii, zalecenia dietetyczne
• Leki przeciwalergiczne w okresie ciąży i karmienia piersią
• Immunoterapia swoista (SIT) – informacje dla personelu medycznego
• Alergia jako choroba układowa – informacje dla personelu medycznego
• Alergia na ukąszenia owadów – informacje dla personelu medycznego
• Alergia i nietolerancja pokarmowa – informacje dla personelu medycznego

Specyficzne choroby alergiczne

• Astma oskrzelowa
• Astma u dzieci
• Swędząca wysypka
• Wyprysk kontaktowy
• Pokrzywka (urticaria)
• Katar sienny (alergiczny nieżyt nosa)
• Alergiczne zapalenie spojówek (conjunctivitis)
• Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych
• Wyprysk atopowy (neurodermit)

Autorzy

• Lek. Kalina van der Bend (recenzent)
• Markus Plank, mgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Marleen Mayer, lekarz, Mannheim