Planowanie ciąży

Jeśli choruje Pani na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) i stara się o dziecko, powinna Pani w miarę możliwości zaplanować ciążę wtedy, gdy choroba jest w stanie wyciszenia lub jest pod kontrolą w wyniku terapii. Jeśli jako osoba chora na reumatoidalne zapalenie stawów (lub podobną chorobą przewlekłą) jeszcze przed rozpoczęciem terapii wie Pani, że w ciągu najbliższych kilku miesięcy chce Pani zajść w ciążę, najlepiej omówić to wcześniej z lekarzem. Będzie można wtedy dobrać leki dozwolone do stosowania także przed i w czasie ciąży. Niektóre leki na reumatoidalne zapalenie stawów trzeba odstawić jeszcze przed zajściem w ciążę, inne można kontynuować w ciąży bez dodatkowego ryzyka dla nienarodzonego dziecka.

Dotyczy to również mężczyzn: niektóre leki stosowane w terapii reumatoidalnego zapalenia stawów mogą zaburzać prawidłowy rozwój plemników lub powodować tymczasową niepłodność. W przypadku chęci posiadania dziecka istnieją jednak leki alternatywne, które nie wykazują takich reakcji niepożądanych.

Podłoże genetyczne

RZS nie jest chorobą dziedziczną w tradycyjnym rozumieniu, ale obserwuje się większą częstotliwość występowania choroby u bliskich krewnych osób chorujących na reumatoidalne zapalenie stawów. Ryzyko RZS może w około 60% sprowadzać się do podłoża genetycznego, do tego dochodzą czynniki hormonalne i środowiskowe.

Terapia w czasie ciąży

Leczenie farmakologiczne przed i w trakcie ciąży musi być skonsultowane z lekarzem reumatologiem prowadzącym leczenie i z ginekologiem. Niektóre leki przeciwreumatyczne trzeba odstawić kilka miesięcy przed zajściem w ciążę. Leczenie innymi lekami może być bez problemów kontynuowane lub wdrożone w związku z ciążą. Dlatego bardzo ważne jest, aby ciąża została dobrze i odpowiednio wcześniej zaplanowana.

Prowadząc leczenie kobiety chorującej na RZS i będącej w ciąży, trzeba rozważyć uwarunkowane chorobą ryzyko i dolegliwości, zarówno dla przyszłej matki, jak i nienarodzonego dziecka, i zestawić je z ryzykiem i korzyściami, jakie niosą ze sobą konkretne leki. Niektóre ze znanych od dawna substancji czynnych uchodzą za dość bezpieczne, z kolei inne niosą ze sobą według naszej wiedzy zwiększone ryzyko dla dziecka. W przypadku niektórych nowych substancji czynnych brakuje jeszcze wiedzy wynikającej z doświadczenia, by móc wykluczyć zwiększone ryzyko dla nienarodzonego dziecka, dlatego też leków tych z reguły nie przepisuje się kobietom w ciąży.

Jak ciąża wpływa na RZS?

Kobiety z RZS nie zawsze reagują w ten sam sposób podczas ciąży. Nadal nie wiadomo, dlaczego u niektórych kobiet w czasie ciąży następuje poprawa, a u innych nie. To, że ciąża często wpływa pozytywnie na objawy RZS, wiadomo od wielu lat.

U wielu pacjentek (nawet 75%) następuje wyraźne złagodzenie objawów w czasie ciąży, najczęściej w pierwszym trymestrze. Poprawa ta dotyczy ogólnej kondycji, czynności stawów i sztywności porannej. Poprawa zwykle utrzymuje się przez cały okres ciąży. U niektórych pacjentek poprawa nie następuje. Stosunkowo niewiele z nich doświadcza pogorszenia stanu zdrowia. Nie da się jednak przewidzieć przebiegu w indywidualnym przypadku. Jeśli w pierwszej ciąży nastąpiła poprawa objawów, to prawdopodobnie w kolejnych ciążach również tak będzie.

Jak RZS wpływa na ciążę i dziecko?

Większość zaburzeń reumatycznych nie ma wpływu na zdrowie (nienarodzonego) dziecka. Większość dopuszczonych do stosowania leków również nie zwiększa tego ryzyka. Istnieją jednak wyjątki w przypadku niektórych chorób, takich jak toczeń rumieniowaty. Zwykle da się to jednak wyjaśnić przed ciążą. Konkretnie w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów, w niektórych badaniach stwierdzono u kobiet w ciąży z RZS nieco zwiększone ryzyko rozwoju stanu przedrzucawkowego (choroby uwarunkowanej ciążą), a dzieci nieco częściej rodziły się bardzo małe i z mniejszą masą urodzeniową w porównaniu z ciążami u zdrowych kobiet.

Poród

RZS nie uniemożliwia porodu naturalnego, jednak ze względu na ograniczoną ruchomość stawów biodrowych lub protezy stawów biodrowych poród pochwowy może być problematyczny, dlatego w grę może wchodzić cięcie cesarskie. Badania wykazują, że u ciężarnych kobiet z reumatoidalnym zapaleniem stawów często wykonuje się cięcie cesarskie; jest to jednak prawdopodobnie uwarunkowane preferencjami rodzących, a nie koniecznością medyczną.

Rozwój choroby po porodzie

Zarówno u kobiet z całkowitym lub częściowym ustąpieniem objawów w czasie ciąży, jak i u tych, u których przebieg choroby nie zmienił się lub pogorszył, po porodzie aktywność choroby rośnie. W pierwszych 3 miesiącach po porodzie u wielu kobiet dochodzi do zaostrzenia objawów. Pogorszenie to nie jest jednak trwałe, ponieważ stan w ciągu około roku ulega poprawie, aż do powrotu do poziomu sprzed ciąży. Choć dolegliwości mogą się przejściowo nasilić, w wyniku ciąży nie dochodzi do trwałego pogorszenia RZS.

Powrót objawów po porodzie jest niezależny od tego, kiedy wróci miesiączka. Karmienie piersią nie zapobiega powrotowi poważniejszych dolegliwości, możliwe nawet, że hormony, które uwalniają się w związku z karmieniem piersią, zmniejszają raczej ich nasilenie. Ogólnie jednak kobiety często odczuwają objawy jako bardziej dotkliwe niż przed ciążą.

Jeśli dochodzi do znacznego nasilenia objawów, terapia przeciwreumatyczna jest zwykle wznawiana lub planowana na nowo po porodzie. Niektóre leki są dopuszczone do stosowania i bezpieczne dla matek karmiących piersią. Również z tej kwestii należy zasięgnąć dokładnej rady lekarza.

Możliwości pomocy podczas ciąży i porodu

Aby złagodzić przebieg RZS podczas ciąży, można wdrożyć również inne działania, takie jak fizjoterapia i zastosowanie pomocy ergonomicznych. Zarówno w czasie ciąży, jak i po porodzie kobiety często potrzebują odpoczynku i pomocy w codziennym życiu, dlatego tak duże znaczenie ma dobrze funkcjonujące otoczenie społeczne.

Zadaniem ergoterapeutów jest zaoferować pacjentkom doradztwo, informacje i wsparcie psychologiczne, aby umożliwić im prowadzenie jak najbardziej aktywnego i niezależnego życia. Po ciąży ergoterapeuta może doradzać w wielu różnych obszarach, np. w zakresie odpowiedniej postawy ciała i postępowania związanego z opieką nad dzieckiem. Bardzo ważne są rozmowy i planowanie codziennego życia, zarówno przed, jak i po porodzie. Powinno to być połączone z propozycjami dotyczącymi odpowiedniego wyposażenia domu i wykorzystania środków pomocniczych.

Celem fizjoterapii jest wzmocnienie mięśni, poprawa ruchomości stawów i złagodzenie bólu. Fizjoterapeuci mogą tworzyć indywidualne programy treningowe dla pacjentów. Codzienne ćwiczenia są niezbędne w przypadku większości osób z zaburzeniami reumatycznymi. Wykazano, że ćwiczenia poprawiają sprawność fizyczną, nie wywołując przy tym pogorszenia choroby ani nasilenia bólu. Dla kobiet w ciąży z RZS szczególnie ważne jest utrzymanie sprawności fizycznej w czasie ciąży w ramach przygotowań do porodu.

Dodatkowe informacje

• Reumatoidalne zapalenie stawów
• Objawy i przebieg reumatoidalnego zapalenia stawów
• Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) — informacje dla lekarzy
• Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Freiburg 
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor)