Informacje ogólne

Definicja

• Zmiany zwyrodnieniowe stawu biodrowego.
• Synonimy: artroza stawu biodrowego, zwyrodnienie stawu biodrowego, koksartroza.
• Choroba zwyrodnieniowa stawów to zbiorcze określenie głównie niezapalnych, postępujących chorób stawów. Do uszkodzeń chrząstki dochodzi na skutek zużycia, które powoduje również procesy przebudowy w sąsiednich tkankach i kościach.
• Efektem jest ból stawu biodrowego i ograniczenia funkcjonalne aż do całkowitej niewydolności stawu.¹
• Rozróżnia się pierwotną (idiopatyczną) i wtórną artrozę stawu biodrowego.

Epidemiologia

• Staw biodrowy jest jednym z najczęściej dotkniętych chorobą zwyrodnieniową stawów (oprócz stawu kolanowego).
• W krajach uprzemysłowionych na chorobę zwyrodnieniową stawów cierpi 15–20% osób w wieku powyżej 60 lat.
• Roczny współczynnik zachorowalności na artrozę u osób po 65. roku życia wynosi 48% dla kobiet i 31% dla mężczyzn.
• Szacuje się, że w Polsce na chorobę zwyrodnieniową stawów choruje 2 mln osób.²

Etiologia i patogeneza

• Zmiany zwyrodnieniowe wynikają z długotrwałego zużywania się warstwy chrząstki na powierzchniach stawowych.
• We wczesnym stadium wzrasta indukowana przez chondrocyty synteza macierzy pozakomórkowej i hiperproliferacja chondrocytów.
• Późniejsze wytwarzanie czynników katabolicznych prowadzi do dalszego uszkodzenia chrząstki.
• W zaawansowanym stadium dochodzi do apoptozy komórek chrząstki i jej degeneracji, co prowadzi do bolesnego ocierania się powierzchni stawowych o siebie i utraty funkcji stawu.³
• U mężczyzn podnoszenie i przenoszenie ciężkich ładunków lub ciężka praca fizyczna przez długi okres mogą prowadzić do choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego.

Czynniki predysponujące

• Predyspozycje genetyczne.
• Wiek.
• Nadwaga.⁴
• Nieprawidłowe ustawienie powierzchni stawowych w wyniku złamania, choroby Perthesa lub epifizjolizy.
• Choroby reumatologiczne: reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa.
• Septyczne (bakteryjne) zapalenie stawów.
• Jałowa martwica (głowy kości udowej).
• Nieprawidłowe ustawienie w wieku dziecięcym i nastoletnim: dysplazja stawu biodrowego.
• Choroby metaboliczne: chondrokalcynoza.
• Hemofilia z krwawieniem do stawu.
• Długotrwałe stanie, podnoszenie ciężarów lub noszenie.⁵
• Sporty obciążające (bieganie na poziomie profesjonalnym).⁶

ICD-10

• M16 Koksartroza [choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych].
  • M16.0 Pierwotna, obustronna koksartroza.
  • M16.1 Inne pierwotne koksartrozy.
  • M16.2 Obustronna koksartroza będąca wynikiem dysplazji.
  • M16.3 Inne dysplastyczne koksartrozy.
  • M16.4 Obustronna pourazowa koksartroza.
  • M16.5 Inne pourazowe koksartrozy.
  • M16.6 Inna wtórna obustronna koksartroza.
  • M16.7 Inna wtórna koksartroza.
  • M16.9 Nieokreślona koksartroza.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• W większości przypadków rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów biodrowych można postawić z wysokim prawdopodobieństwem na podstawie wywiadu oraz badania fizykalnego i radiologicznego.
• Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów stawia się klinicznie na podstawie typowego wywiadu (ból stawu biodrowego, poranna sztywność).⁷
• W celu potwierdzenia rozpoznania wykonuje się jest badanie rentgenowskie.
  • Obraz kliniczny i wynik zdjęcia rentgenowskiego nie zawsze są ze sobą zgodne pod kątem stopnia nasilenia choroby zwyrodnieniowej stawów.
• Kryteria diagnostyczne choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego wg American College of Rheumatology (ACR):
  1. ból stawu biodrowego i rotacja do wewnątrz ≤15^o i zgięcie stawu biodrowego ≤115^o
  2. ból stawu biodrowego i rotacja do wewnątrz ≤15^o, wiek >50 lat oraz bolesna rotacja wewnętrzna – lub –

  3. ból i występowanie 2 z 3 z następujących objawów:

     • OB ≤20 mm/h
     • osteofity kości udowej lub panewki
     • zwężenie jamy stawowej.

Diagnostyka różnicowa

• Uszkodzenia kręgów lędźwiowych/rwa kulszowa.
• Zespół mięśnia gruszkowatego.
• Nowotwory pierwotne.
• Przerzuty do kości.
• Infekcje (bakteryjne i wirusowe).
• Chondromatoza.
• Złamanie szyjki kości udowej, złamania panewki, złamania bliższej części kości udowej.
• Dysplazja stawu biodrowego.
• Zerwanie obrąbka stawowego.
• Martwica głowy kości udowej.
• Zapalne choroby reumatyczne stawów.
• Konflikt udowo-panewkowy.
• Choroby jamy brzusznej.
• Przepuklina pachwinowa, przepuklina zasłonowa, udowa.
• Zapalenia kaletki maziowej.
• Zajęcie stawu biodrowo-krzyżowego.
• Neurogenne zespoły pachwinowe.
• Zapalenie kości i szpiku.
• Zespół trzaskającego biodra.
• Tendinopatie przyczepu w okolicy stawów.
• Angiopatie miednicy, pachwiny, przestrzeni zaotrzewnowej.
• Zespół ścięgna mięśni kulszowo-goleniowych.

Wywiad lekarski

• Ogólny wywiad lekarski pod kątem problemów ze stawem biodrowym:
  • wywiad społeczny, zawodowy i rodzinny
  • zaburzenia metaboliczne
  • przebyta choroba stawu biodrowego
  • inne choroby stawów
  • wcześniejsze urazy
  • poprzednie hospitalizacje i zabiegi chirurgiczne
  • nadmierne używanie nikotyny oraz nadużywanie alkoholu
  • obciążenie fizyczne (sportowe, zawodowe)
  • wywiad dotyczący przyjmowanych leków.
• Specjalny wywiad w przypadku zgłoszenia problemów ze stawem biodrowym:
  • ból w okolicy bioder
  • ból spoczynkowy/nocny
  • poranna sztywność w stawie biodrowym trwająca dłużej niż 30 min. i krócej niż 60 min.
  • bolesna rotacja do wewnątrz 
  • ograniczenie ruchowe
  • maksymalny dystans chodzenia
  • ból innych stawów, w tym ból pleców
  • wcześniejsze leczenie dotkniętego stawu.
• Charakterystyka bólu:
  • stopniowo narastający ból w pachwinie lub bocznej części uda, często promieniujący do kolana
  • ból rozruchowy, ustępujący po kilku krokach lub kilku minutach chodzenia, ale powracający po okresie wysiłku
  • w zaawansowanej chorobie ból pojawia się nawet w trakcie spoczynku i w nocy.
• Pogorszenie jakości życia:
  • poranna sztywność trwająca przez 30–60 min.
  • ograniczenie ruchomości w stawie biodrowym, zwłaszcza rotacji do wewnątrz i zgięcia, aż do przykurczu zgięciowego
  • w zaawansowanych stadiach u pacjentów pojawia się utykanie z bólu, zmniejszenie dystansu chodzenia bez bólu, wymóg używania sprzętu ułatwiającego poruszanie się (użytkowanie po przeciwnej stronie).
• Wywiad zawodowy, obciążenie fizyczne, sport.
• Istniejące wcześniej choroby stawów, dysplazja stawu biodrowego.
• Ocena poziomu cierpienia pacjentów w oparciu o badanie następujących objawów choroby zwyrodnieniowej stawów:
  • ból
  • ograniczenie funkcji i czynności życia codziennego
  • ograniczenia jakości życia związanej ze zdrowiem.

 Badanie fizykalne

• Zawsze należy zbadać oba stawy biodrowe.
• Ocena poziomu miednicy, długości kończyn dolnych, wzorca chodu.
• W razie potrzeby ocena atrofii mięśni bioder i ud.
• Wykluczenie obrzęku, zaczerwienienia i nadmiernego ucieplenia.
• Pogorszenie mobilności nawet we wczesnych stadiach choroby:
• dodatni objaw Drehmanna:
  • zgięcie pod kątem 90 stopni w stawie biodrowym jest możliwe tylko w odwiedzeniu i rotacji na zewnątrz
• bolesna i ograniczona rotacja do wewnątrz.
• Określenie zakresu ruchu sąsiednich stawów.
• Badanie krążenia, funkcji motorycznych i wrażliwości kończyn dolnych.
• Ogólne badanie przedmiotowe w przypadku problemów ze stawem biodrowym powinno obejmować następujące punkty:
  • obserwacja (obrzęk, zaczerwienienie, nadmierne ucieplenie)
  • ocena przepływu krwi
  • orientacyjne badanie neurologiczne (czynność ruchowa, czuciowa) kończyn dolnych.
• Specjalne badanie przedmiotowe w przypadku problemów ze stawem biodrowym powinno obejmować następujące punkty:
  • wzorzec chodu
  • wysokość miednicy i długość kończyn dolnych
  • oś kończyn dolnych
  • obecność atrofii i funkcja mięśni kończyn dolnych i pośladków 
  • ból podczas ucisku pachwiny, opukiwania krętarza
  • zakres ruchu w zajętym stawie
  • zakres ruchu kontralateralnego stawu
  • zakres ruchu sąsiednich stawów.

Badania uzupełniające w ramach podstawowej opieki zdrowotnej

• Badania krwi:
  • OB, CRP oraz leukocyty, w razie potrzeby kwas moczowy oraz czynniki reumatoidalne w celu wykluczenia choroby.
• Skala Harrisa (Harris Hip Score – HHS):
  • kwestionariusz umożliwiający wykrycie dolegliwości i problemów w codziennych czynnościach związanych ze stawem biodrowym.

Diagnostyka specjalistyczna

Zdjęcie rentgenowskie

• Badanie RTG wykonuje się w przypadku utrzymujących się problemów ze stawem biodrowym, aby potwierdzić rozpoznanie i ocenić rozległość zmian zwyrodnieniowych.
  • Obrazowanie miednicy w projekcji przednio-tylnej, jak również w projekcji osiowej dotkniętego stawu biodrowego lub projekcji Lauensteina.⁷
• Zmiany radiologiczne nie zawsze korelują z nasileniem objawów ze strony stawu biodrowego i objawami klinicznymi.
• Radiologicznie nasilenie choroby zwyrodnieniowej stawów dzieli się według skali Kellgrena i Lawrence'a na cztery stopnie zaawansowania:
• stopień 1: możliwe zwężenie jamy stawowej, możliwe osteofity
• stopień 2: możliwe zwężenie jamy stawowej, możliwe osteofity, minimalna sklerotyzacja
• stopień 3: znaczne zwężenie jamy stawowej, nieliczne osteofity, niewielka sklerotyzacja
• stopień 4: znaczne zwężenie jamy stawowej, duże osteofity, sklerotyzacja, torbiele, wyraźna deformacja.

Badanie metodą tomografii komputerowej (TK) i rezonansu magnetycznego (RM)

• Badania wskazane tylko w przypadku rozbieżności pomiędzy wynikami badania fizykalnego i radiologicznego.⁷
• Tkanki miękkie i chrzęstne (np. obrąbek stawowy) można ocenić w badaniu RM.
• Dzięki TK można dokładniej ocenić struktury kostne.

Scyntygrafia

• Zaleca się wykonanie w przypadku podejrzenia stanu zapalnego lub guza.

USG

• Badanie ultrasonograficzne pomaga wykryć wysięk dostawowy i ocenić tkanki miękkie okołostawowe.
• W przypadku rozbieżności między badaniem przedmiotowym a zdjęciem rentgenowskim lub w przypadku niejednoznacznej diagnozy opartej na wywiadzie i badaniu fizykalnym oraz radiologicznym.

Wstrzyknięcie środka znieczulającego miejscowo

• Przed zaleceniem leczenia endoprotetycznego można wykonać infiltrację dostawową miejscowym środkiem znieczulającym pod kontrolą obrazową w celu potwierdzenia wewnątrzstawowej przyczyny bólu.

Lista kontrolna dotycząca skierowania

Leczenie

Cele leczenia

• Łagodzenie bólu oraz zapobieganie utracie sprawności stawów.
• Poprawa jakości życia.

Ogólne informacje o leczeniu

• Choroby zwyrodnieniowej stawów nie da się wyleczyć, ból jest spowodowany stanem zapalnym, osłabieniem i niestabilnością mięśni.
• Leczenie multimodalne:
  • leczenie farmakologiczne:
    • w celu złagodzenia objawów
    • brak wpływu na przebieg choroby
  • budowa masy mięśniowej oraz aktywność fizyczna, kinezyterapia
  • zmniejszenie masy ciała w przypadku nadwagi
  • edukacja, udzielenie wyjaśnień i porad dotyczących choroby.
    
• W przypadku niektórych deformacji przedzwyrodnieniowych możliwe jest wykonanie zabiegu operacyjnego (osteotomii, artroskopii) w celu poprawy przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów i opóźnienia wymiany stawu biodrowego.
• Wskazania do endoprotezy całkowitej stawu biodrowego:
  • w przypadku utrzymujących się silnych dolegliwości bólowych pomimo minimum 3-miesięcznego leczenia zachowawczego zgodnego z wytycznymi.
• Pacjent powinien uczestniczyć w podejmowaniu decyzji łącznie z uzgodnieniem indywidualnych celów leczenia.⁸

 Leczenie zachowawcze

• Unikanie przeciążenia stawów.
• Kinezyterapia, która ma na celu złagodzenie bólu i wzmocnienie mięśni oraz eliminację deficytów mięśniowych poprzez fizjoterapię i wprowadzenie do ćwiczeń.⁹
• Fizjoterapia: wykonywana w celu poprawy sprawności stawów i zmniejszenia bólu:
• elektroterapia/terapia ultradźwiękami, masaż, okłady ciepłe i zimne, balneoterapia pomagają złagodzić objawy.
• Fizjoterapia: 
  • kinezyterapia
  • ćwiczenia wzmacniające oraz ogólna poprawa sprawności fizycznej
  • uzupełniająco terapia manualna.
• Używanie sprzętu ułatwiającego poruszanie się pod nadzorem fizjoterapeutycznym w celu odbarczenia dotkniętego stawu.
• Akupunktura: jako uzupełnienie standardowego leczenia.

Leczenie farmakologiczne

• W przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów zaleca się stosowanie NLPZ i koksybów, jeśli inne metody łagodzenia bólu są niewystarczające.
• NLPZ i koksyby należy stosować w chorobie zwyrodnieniowej stawów w najmniejszej skutecznej dawce i przez jak najkrótszy czas.
• Wszystkie doustne NLPZ i koksyby mają podobne działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, jednak różnią się potencjalnymi działaniami niepożądanymi ze strony przewodu pokarmowego, układu krążenia i nerek.
• W przypadku przeciwwskazań lub nietolerancji NLPZ i koksybów można krótkotrwale stosować metamizol jako środek przeciwbólowy.
• Miejscowe NLPZ, np. diklofenak 1% żel:
  
  • podczas, gdy Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne (American College of Rheumatology/Arthritis) zaleca miejscowe stosowanie NLPZ w chorobie zwyrodnieniowej stawu biodrowego, wytyczne Międzynarodowego Towarzystwa Badania Choroby Zwyrodnieniowej Stawów (Osteoarthritis Research Society International) zalecają je tylko w przypadku choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego.^10-11
• W okresach silnego bólu może być konieczne zastosowanie ogólnoustrojowych leków przeciwbólowych:
  • paracetamol 500 mg do 3 x na dobę¹²:
    • długotrwałe leczenie większymi dawkami niesie ze sobą ryzyko uszkodzenia wątroby
  • ibuprofen 600 mg do 3 x na dobę przez określony czas:
    • aby uniknąć interakcji między lekami, należy przyjmować niskie dawki kwasu acetylosalicylowego i ibuprofenu o różnych porach (w odstępie 2 godzin)
  • naproksen 250 mg 1–2 tabletki rano i wieczorem przez określony czas:
    • spośród wszystkich NLPZ naproksen ma najniższy wskaźnik działań niepożądanych ze strony układu krążenia, ale częściej występują działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego
  • diklofenak 50–75 mg 2 x na dobę:
    • zdarzenia sercowo-naczyniowe
  • Inhibitory COX-2:
    • działają porównywalnie z tradycyjnymi NLPZ. Udowodniono, iż rzadko wywołują działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego.
• Zdarzenia sercowo-naczyniowe są częstsze w przypadku inhibitorów COX-2 i diklofenaku, ale także ibuprofenu, dlatego substancje te nie powinny być stosowane w długotrwałym leczeniu starszych pacjentów, zwłaszcza z towarzyszącymi chorobami układu krążenia w wywiadzie.
• Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku niewydolności nerek.
• Pacjenci ze skłonnością do wrzodów żołądka i wymagający długotrwałego leczenia NLPZ:
  • inhibitory COX-2 lub 
  • połączenie NLPZ z inhibitorami pompy protonowej.
• Opiaty:
  • możliwe jest krótkotrwałe stosowanie słabych opioidów w najmniejszej skutecznej dawce, gdy leki pierwszej linii zalecane przez WHO są nieskuteczne lub istnieją przeciwwskazania do ich stosowania.
• Metamizol:
  • można stosować, gdy NLPZ nie są tolerowane lub są przeciwwskazane z powodu innych chorób.
  • może być również stosowany u pacjentów z niewydolnością nerek, dawka do 1000 mg 4 x na dobę
  • działania niepożądane:  
    • wstrząs anafilaktyczny
    • agranulocytoza.
• Siarczan glukozaminy i siarczan chondroityny:
  • metaanaliza 10 badań z udziałem łącznie 3803 pacjentów: glukozamina, chondroityna oraz skojarzenie tych leków nie wpływa na ból stawów ani rozmiar jamy stawowej w porównaniu z placebo (Ia)¹³
  • glukozaminę można rozważyć u pacjentów z nietolerancją NLPZ.

Inne opcje leczenia

• Dostawowe iniekcje kwasu hialuronowego.
• Dostawowe iniekcje glikokortykosteroidów.
• Brak wystarczających dowodów na skuteczność leczenia stawu biodrowego.

Leczenie chirurgiczne

Zabiegi chirurgiczne oszczędzające staw biodrowy

• Zabiegi artroskopowe lub otwarte.
• Zabieg chirurgiczny oszczędzający staw koryguje nieprawidłowe ustawienie w celu zmniejszenia naprężeń mechanicznych w stawie biodrowym.
• Może to opóźnić postęp choroby zwyrodnieniowej stawu i złagodzić ból.
• Dopuszczalne są:
  • osteotomie miednicy
  • osteotomie kości udowej
  • artroskopia w przypadku konfliktu udowo-panewkowego z usztywnieniem obrąbka stawu lub resekcją obrąbka
  • leczenie mające na celu naprawę chrząstki, m.in. w ubytkach kostno-chrzęstnych głowy kości udowej:
    • transfer kostno-chrzęstny
    • po wypełnieniu ubytku kostnego, np. za pomocą tkanki gąbczastej lub cylindrów kostnych z przedniego grzebienia biodrowego, komórkowa terapia chrząstki
    • przeciwwskazania: zaawansowana koksartroza.

Implant protetyczny

• Tylko w przypadkach, gdy radiologicznie potwierdzono zaawansowaną chorobę zwyrodnieniową stawów (stopień 3. lub 4. według skali Kellgrena i Lawrence’a).
• Tylko w przypadkach, gdy objawy utrzymują się pomimo co najmniej 3-miesięcznego leczenia zachowawczego.
• Wskazania należy ustalić wspólnie z pacjentem, biorąc pod uwagę następujące czynniki:
• stres psychologiczny
• pogorszenie jakości życia
• silny lub stały ból
• znaczne ograniczenie ruchu
• przykurcz zgięciowy
• znaczne skrócenie dystansu chodzenia
• ograniczenie codziennych czynności
• powikłania po leczeniu farmakologicznym
• niepowodzenie leczenia za pomocą środków zachowawczych
• jakość życia związana ze zdrowiem.
• W przypadku ostrych lub przewlekłych chorób współistniejących związanych ze zwiększonym ryzykiem zgonu, chirurg powinien podjąć decyzję o wykonaniu lub nie endoprotezy całkowitej stawu biodrowego po anestezjologicznej lub specjalistycznej ocenie ryzyka z ewentualnym potwierdzeniem za pomocą dodatkowej konsultacji ortopedyczno-traumatologicznej.
• Przy BMI ≥40 kg/m², ze względu na znacznie zwiększone ryzyko powikłań, przeprowadza się krytyczną ocenę korzyści i ryzyka wszczepienia endoprotezy całkowitej stawu biodrowego.
• Omówienie wraz z pacjentem zalet i wad wczesnego lub późnego wskazania do endoprotezy całkowitej stawu biodrowego:
  • wczesne wskazanie: ewentualnie konieczność zmiany implantu w ciągu życia
  • późne wskazanie: pod warunkiem znacznej utraty jakości życia z utrzymywaniem się objawów w leczeniu zachowawczym.
• Przedoperacyjnie: modyfikowalne czynniki ryzyka:
  
  • zalecenie zaprzestania palenia co najmniej 1 miesiąc przed zabiegiem operacyjnym
  • optymalizacja glikemii u pacjentów z cukrzycą: HbA1c – docelowy poziom poniżej 8%
  • przy wskaźniku BMI ≥30 kg/m² zalecenie zmniejszenia masy ciała przed zabiegiem operacyjnym
  • w przypadku podejrzenia choroby psychicznej, zalecana wcześniejsza konsultacja ze specjalistą
  • jeśli występuje niedokrwistość, należy ustalić przyczynę i leczyć przed zabiegiem operacyjnym
  • należy wykluczyć infekcję.
• Przeciwwskazania:
  • aktywna infekcja (bezwzględne)
  • wskaźnik BMI ≥40 kg/m² (względne)
  • ostre lub przewlekłe choroby współistniejące ze zwiększonym ryzykiem zgonu (względne).

Rehabilitacja

• Po zabiegu operacyjnym program rehabilitacji (trening chodu, trening wspierający odbudowę mięśni) powinien być kontynuowany przez kilka miesięcy – czas trwania zależy od indywidualnych potrzeb.
• Należy wyrównać różnicę długości kończyn dolnych.
• Rehabilitacja powinna poprawić sprawność pacjenta.

Zapobieganie

• Przed zabiegiem operacyjnym: 
  • utrata masy ciała i budowanie masy mięśniowej mają pozytywny wpływ na wynik.
• Zaprzestanie palenia tytoniu zmniejsza częstość powikłań.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Choroba zwykle postępuje stopniowo, jednak w wielu przypadkach leczenie zachowawcze przynosi długotrwały oczekiwany efekt.

Powikłania

• Przykurcz zgięcia stawu biodrowego.
• Atrofia mięśni.
• Brak mobilności.
• Pooperacyjne:
  • problemy z gojeniem się ran
  • zakrzepica
  • zatorowość płucna
  • krwawienia pooperacyjne
  • uszkodzenie nerwów
  • okołoprotezowa utrata kości
  • różnica w długości kończyn
  • osyfikacja
  • poluzowanie protezy
  • infekcja
  • zwichnięcie.

Rokowanie

• W wielu przypadkach leczenie zachowawcze przynosi zadowalający efekt.
• Zabieg operacyjny przynosi znaczną poprawę u większości pacjentów.
• Systematyczny przegląd badań, który obejmuje międzynarodowe dane od ponad 228 000 pacjentów po całkowitej endoprotezoplastyce, pokazuje, że u 58% osób dotkniętych chorobą proteza stawu biodrowego może wytrzymać nawet 25 lat.¹⁴

Dalsze postępowanie

• Wizyty kontrolne w zależności od potrzeb.

Informacje dla pacjentów

Edukacja pacjenta

• Szczegółowe informacje o chorobie
• Unikanie stania przez długi czas, podnoszenia i przenoszenia ciężkich przedmiotów
• Leżenie na brzuchu lub boku z poduszką między nogami wpływa korzystnie na ograniczenie lub uniknięcie przykurczów.
• Stosowanie sprzętu ułatwiającego poruszanie się (kula/laska) po przeciwnej stronie do chorego biodra
• Aktywność fizyczna
  • Korzystny wpływ mają jazda na rowerze i pływanie.
  • Metaanaliza wykazała, że ​​trening siłowy, często połączony z ćwiczeniami w wodzie, ma działanie przeciwbólowe.¹⁵

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego.

Ilustracje

Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych: 1. zwężenie jamy stawowej, 2. osteofit, 3. torbiele podchrzęstne

Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych obustronna

Całkowita endoproteza stawu biodrowego, zdjęcie RTG: wyciek cementu kostnego

Prawidłowe biodro, zdjęcie rentgenowskie: 1. głowa kości udowej, 2. szyjka kości udowej, 3. krętarz większy, 4. krętarz mniejszy