Na czym polega rehabilitacja kardiologiczna?

Rehabilitacja kardiologiczna to proces, w którym pacjenci z chorobami serca są wspierani przez wielodyscyplinarny zespół w celu odzyskania i utrzymania jak najlepszego zdrowia fizycznego i psychicznego oraz integracji społecznej w perspektywnie długoterminowej. Obejmuje ona cztery obszary:

1. fizyczny: badanie wstępne i końcowe, farmakoterapia, terapia treningowa
2. szkolenie: edukacja i doradztwo, szkolenie i wsparcie w zakresie modyfikacji zachowań
3. psychiczne: przesiewowe badania psychologiczne, usługi psychokardiologiczne
4. społeczne: poradnictwo społeczno-medyczne, a w razie potrzeby zaangażowanie krewnych.

Cele i korzyści z rehabilitacji kardiologicznej

Rehabilitacja może zmniejszyć ryzyko wystąpienia kolejnych problemów z sercem, umożliwić powrót do aktywnego życia społecznego i zawodowego oraz poprawić samopoczucie. Dlatego rehabilitacja kardiologiczna jest obecnie integralną częścią leczenia chorób serca.

Korzyści z niej zostały udowodnione w licznych badaniach i prowadzą do obniżenia śmiertelności, mniejszej liczby przyjęć do szpitala, większej odporności, lepszej jakości życia i poprawy zdrowia psychicznego.

Trudności w rehabilitacji kardiologicznej

Podczas rehabilitacji może dojść do rozbieżności między wymaganiami medycznymi, a życzeniami i możliwościami pacjentów. Rezygnacja z ryzykownego stylu życia może być trudna. Niektórzy pacjenci chcą wrócić do pracy wcześniej niż zaleca lekarz i/lub czują się naciskani przez pracodawcę.

Kto jest uprawniony do rehabilitacji kardiologicznej?

Pacjenci z ciężką chorobą serca powinni być objęci rehabilitacją kardiologiczną po pobycie w szpitalu spowodowanym nagłymi dolegliwościami. Rehabilitację można również rozważyć w przypadku pacjentów, którzy nie byli leczeni w klinice, a jedynie jako pacjenci ambulatoryjni, np. w przypadku ciężkiej niewydolności serca.

Największa grupa (59%) pacjentów korzystających z rehabilitacji kardiologicznej cierpi na chorobę wieńcową, np. po zawale serca lub operacji wszczepienia bypassów. Drugą co do wielkości grupę (20%) stanowią pacjenci, którzy przeszli operację zastawek serca. Pacjenci z niewydolnością serca (niewydolność krążenia) zbyt rzadko uczestniczą w rehabilitacji kardiologicznej.

Kiedy powinna być prowadzona rehabilitacja kardiologiczna?

Rehabilitacja kardiologiczna jest zalecana po różnych chorobach kardiologicznych:

• Choroba wieńcowa
• zawał mięśnia sercowego
• niestabilna dławica piersiowa (nasilenie dławicy piersiowej)
• operacja bypassów
• Niewydolność serca
• po hospitalizacji z powodu ostrej niewydolności serca
• bez pobytu w szpitalu: trudne do opanowania objawy
• wszczepienie defibrylatora lub systemu wspomagania serca
• przeszczep serca
• zapalenie mięśnia sercowego
• Chirurgiczna lub interwencyjna wymiana zastawki serca
• Dorośli z wrodzonymi wadami serca
• po operacjach lub ostrym leczeniu
• Inne choroby układu sercowo-naczyniowego
• choroby aorty (głównej tętnicy)
• choroba okluzyjna tętnic obwodowych
• zatorowość płucna
• nadciśnienie płucne
• Choroby układu krążenia w wieku dziecięcym i młodzieńczym

Jak zorganizowana jest rehabilitacja kardiologiczna?

Rehabilitacja po zawale serca  dzieli się na trzy etapy:

• Faza 1: Wczesna mobilizacja w szpitalu ostrej 
• Faza 2: Rehabilitacja ambulatoryjna lub stacjonarna po leczeniu stanu ostrego
• leczenie uzupełniające lub rehabilitacja uzupełniająca
• możliwe leczenie ambulatoryjne lub stacjonarne
• Faza 3: Dożywotnia długotrwała rehabilitacja
• opieka kontrolna i opieka w miejscu zamieszkania przez lekarzy rodzinnych, ewentualnie także udział w programie opieki nad osobami przewlekle chorymi (disease management programme, DMP)
• ewentualnie uzupełniona o grupę dla pacjentów kardiologicznych

Program rehabilitacji składa się z kilku modułów. Najpierw ocenia się pacjentów pod kątem ich stanu fizycznego i psychospołecznego. Na tej podstawie zaleca się odpowiednią aktywność fizyczną, taką jak spacer, jogging, jazda na rowerze, pływanie, trening na ergometrze i ewentualnie dynamiczny trening wytrzymałości siłowej. Ćwiczenia powinny być wykonywane co najmniej 3 razy w tygodniu, a najlepiej 6-7 razy w tygodniu. Zajęcia sportowe powinny trwać co najmniej 20–30 min, lepsze rezultaty dają jednak 45–60 min.

Pacjent otrzymuje porady żywieniowe, w których omówione zostanie dostosowanie spożycia kalorii z małą ilością tłuszczu i wysokim udziałem nienasyconych kwasów tłuszczowych. Najbardziej odpowiednia jest tzw. dieta śródziemnomorska z oliwą z oliwek, dużą ilością warzyw, owoców, ryb i małą ilością mięsa.

Należy kontrolować czynniki ryzyka, takie jak palenie papierosów, poziom cholesterolu, wartości ciśnienia tętniczego oraz cukrzycę . Ważne jest, aby nauczyć się żyć z chorobą, zmienić styl życia i zmotywować się do przestrzegania terapii.

Podejmowana jest próba poprawy jakości życia i ewentualnych współistniejących chorób psychospołecznych, takich jak zaburzenia lękowe czy depresja . Celem jest integracja społeczna i zawodowa, dla której oferowane są również specjalne środki i ćwiczenia.

Czy rehabilitacja powinna odbywać się w trybie stacjonarnym czy ambulatoryjnym?

Formę rehabilitacji można wybrać na podstawie odległości od domu, mobilności, potrzeby nadzoru medycznego oraz sytuacji prywatnej i zawodowej. Decyzja zależy również od preferencji pacjenta i dostępności placówek rehabilitacyjnych.

Zalety rehabilitacji stacjonarnej to:

• Mniejsza liczba czynników stresogennych (prywatnych lub zawodowych)
• Kompleksowa opieka (szczególnie korzystna dla osób samotnych), ścisłe monitorowanie pacjentów wysokiego ryzyka
• Możliwość bardziej intensywnego szkolenia dzięki stałemu nadzorowi
• Jednoczesne leczenie chorób współistniejących.

Zalety rehabilitacji ambulatoryjnej to:

• Znajome otoczenie
• Zaangażowanie partnera/rodziny w zmianę stylu życia
• Przyjęcie większej odpowiedzialności za siebie bez stałych zasad obowiązujących w placówce stacjonarnej
• Przyzwyczajenie do regularnej aktywności fizycznej w znanym otoczeniu.

Jakie są możliwości opieki długoterminowej?

 Grupy dla pacjentów kardiologicznych

• Grupa kardiologiczna to grupa maksymalnie 20 pacjentów kardiologicznych, nadzorowana przez lekarza i prowadzona przez wykwalifikowanego trenera, którzy spotykają się co najmniej raz w tygodniu na treningu ruchowym (sporty rehabilitacyjne), jeśli zaleci to lekarz.
• Otrzymasz informacje o samej chorobie, jak również o działaniach prozdrowotnych, takich jak radzenie sobie ze stresem, techniki relaksacyjne, zdrowe odżywianie i redukcja masy ciała.
• Celem jest zapewnienie długotrwałego wsparcia i utrzymanie sukcesu rehabilitacji.

 Nowe formy rehabilitacji

• Programy rehabilitacyjne mogą być wspierane przez telemedycynę, dzięki czemu mogą być realizowane z domu.
• Może to prowadzić do wyższego wskaźnika uczestnictwa i wczesnej integracji zawodowej.

Opieka w gabinecie rodzinnym

• Po rehabilitacji kardiologicznej pacjenci powinni kontynuować regularną i długoterminową opiekę u lekarza rodzinnego oraz przy udziale specjalistów (kardiologów).
• Dla skuteczniejszej koordynacji zaleca się udział w ustrukturyzowanych programach leczenia.
• W zależności od ryzyka sercowo-naczyniowego odstępy pomiędzy badaniami kontrolnymi ustalane są wspólnie przez lekarzy rodzinnych, a w przypadku szczególnie wysokiego ryzyka przez kardiologów i mogą odbywać się np. co kwartał do co pół roku w przypadku choroby wieńcowej.

Dodatkowe informacje

• Zawał mięśnia sercowego
• Operacja bypassów serca
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Aktywność fizyczna w chorobach układu krążenia
• Leki przeciwzakrzepowe – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Dr n. med. Marlies Karsch-Völk, specjalistka ds. medycyny ogólnej, Monachium
• Lek. Dietrich August, Fryburg w Bryzgowii