Czym są obrzęki nóg?

Przy obrzękach nóg płyn gromadzi się w nogach, powodując ich puchnięcie. Mogą one występować po jednej lub obu stronach.

Co może być przyczyną?

Jak powstaje obrzęk nóg?

Obrzęk to nagromadzenie płynu w tkankach. Normalnie nadmiar płynów jest usuwany przez żyły i naczynia limfatyczne. Jeśli nie dzieje się to w wystarczającym stopniu, płyn gromadzi się pod skórą i pojawia się typowa opuchlizna. W związku z tym wszystko, co prowadzi do wzrostu ciśnienia w tych naczyniach, może spowodować obrzęk. Dotyczy to głównie chorób, które uniemożliwiają przepływ wsteczny krwi lub limfy z kończyn.

Inną przyczyną może być niedobór pewnych składników krwi, które zatrzymują płyn w naczyniu. Jednym z przykładów jest obrzęk spowodowany brakiem białka z powodu niedożywienia.

Jednostronny obrzęk może być często związany z miejscową przyczyną lub chorobą w  stopie lub kończynie dolnej.

Obustronny obrzęk jest zwykle spowodowany chorobami innej części ciała.

Najczęstsze przyczyny obrzęku jednostronnego

• Zapalenia skóry
• Należą do nich procesy zapalne w okolicy nogi, takie jak róża (róża przyranna) lub ograniczona ropowica (powierzchowne zapalenie skóry).
• Typowa jest czerwona wysypka skórna z jednoczesną opuchlizną.
• Niewydolność żylna (przewlekła niewydolność żylna)
• Może prowadzić do obustronnej opuchlizny, ale często jest to opuchlizna jednostronna.
• Trwały obrzęk, zmiany skórne i słabo gojące się rany w jednej lub obu nogach mogą być spowodowane osłabionym przepływem wstecznym krwi z naczyń żylnych nóg do serca.
• Pierwszym objawem niewydolności żylnej jest zwykle obrzęk; w miarę postępu choroby mogą pojawić się zmiany w kolorze skóry, która staje się cienka i wrażliwa. Występują również wysypki skórne i przewlekłe rany. W nocy obrzęki często zmniejszają się częściowo lub nawet całkowicie ustępują.
• Osoby dotknięte tą chorobą często cierpią z powodu żylaków, ale niewykryta zakrzepica żył kończyn dolnych może również spowodować niewydolność żylną (zespół pozakrzepowy).
• Ostry zakrzep w jednej z żył głębokich nogi (zakrzepica żył głębokich)
• Jest to nagłe wystąpienie skrzepu krwi w dużych żyłach biegnących głęboko w kończynie dolnej.
• U niektórych osób dotkniętych tą chorobą występuje predyspozycja dziedziczna, w innych przypadkach zakrzepica żył głębokich jest spowodowana brakiem ruchu (np. pacjent leżący, unieruchomienie nogi z powodu załamania, długa podróż samolotem). Innymi stanami zwiększającymi ryzyko jest ciąża, przyjmowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych, wcześniej przebyta operacja lub uraz naczynia krwionośnego. Palenie papierosów również przyczynia się do zwiększenia ryzyka powstania zakrzepów.
• Typowe objawy obejmują jednostronny obrzęk nóg oraz ból w spoczynku i podczas chodzenia. Łydka jest wrażliwa na ucisk i ciepła.
• Obrzęk limfatyczny
• Może wystąpić na przykład w wyniku operacji usunięcia węzłów chłonnych w okolicy pachwiny.
• Zapalenia lub guzy, które blokują przepływ limfy w miednicy, mogą również prowadzić do obrzęku.
• Obrzęk limfatyczny może być również wrodzony - w takim przypadku wynika z wrodzonej wady układu limfatycznego.

Częste przyczyny obrzęku obu nóg

• Niewydolność serca
• Obrzęk nóg może występować jako objaw niewydolności serca, zwłaszcza prawego serca; szczególnie u osób starszych i osób z rozpoznaną chorobą serca.
• Inne typowe objawy niewydolności serca to: zmęczenie, spadek wydolności fizycznej, kaszel i duszność zarówno podczas aktywności fizycznej, jak i w pozycji leżącej lub siedzącej.
• Nadciśnienie płucne (nadciśnienie w krążeniu płucnym)
• Choroby płuc, takie jak POChP, mogą prowadzić do niewydolności prawego serca z obrzękiem nóg.
• Obrzęki w chorobach nerek
• Niewydolność nerek (ostra i przewlekła)
• Przewlekła niewydolność nerek rozwija się podstępnie przez długi czas nie dając objawów ogólnych.
• Zespół nerczycowy, np. w cukrzycy, toczniu układowymi.
• Lipodemia
• Inaczej nazywana obrzękiem tłuszczowym. Jest to przede wszystkim zaburzenie dystrybucji tłuszczu, ale istnieją formy przejściowe do obrzęku limfatycznego. Przerost tkanki tłuszczowej występuje obustronnie i dotyczy kończyn dolnych zawsze z wyłączeniem stóp i kostek.
• Zespół napięcia przedmiesiączkowego
• Wiele kobiet zauważa niewielkie obrzęki nóg w dniach poprzedzających miesiączkę, jest to związane ze zmianami hormonalnymi. Nie wymaga diagnostyki ani leczenia.
• Ciąża
• Obrzęki nóg ustapujące po nocnym odpoczynku mogą występować jako niegroźne przeciążenie naczyń żylnych podczas ciąży spowodowane zmianami hormonalnymi, wzrostem masy ciała, uciskiem na naczynia żylne.
• Jeśli jednak występują one w połączeniu z nadciśnieniem i białkiem w moczu (białkomocz), istnieje poważne podejrzenie choroby nadciśnieniowej w ciąży (stanu przedrzucawkowego).
• Działania niepożądane leków
• Obrzęk nóg może wystąpić jako działanie niepożądane niektórych leków. Są to m.in. antagoniści wapnia - stosowane w leczennia nadciśnienia tętniczego (amlodypina), leki przeciwzapalne (NLPZ) i kortyzon.

Rzadkie przyczyny obrzęku obu nóg

• Niewydolność wątroby (pogorszenie funkcji wątroby)
• Zwykle prowadzi do wodobrzusza (płynu w jamie brzusznej), ale może również powodować obrzęki nóg.
• Obrzęk limfatyczny
• Wrodzona wada rozwojowa układu limfatycznego może prowadzić do obrzęku limfatycznego nóg.
• Choroby tarczycy (obrzęk śluzowaty)
• Obrzęk nie jest podatny na ucisk, ma charakter ciastowaty.
• Hiperkortyzolemia (choroba Cushinga)
• Niedobór białka (np. niedobór albuminy)
• Albumina jest ważna dla utrzymania ciśnienia naczyniowego, a jej niedobór może prowadzić do obrzęków.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• W przypadku wystąpienia ostrego, tj. nagłego, jednostronnego obrzęku nogi, należy niezwłocznie zwrócić się o pomoc lekarską.
• Jeśli duszność i obrzęk nóg nasilają się, pacjent powinien jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.
• Należy również zasięgnąć porady lekarza, jeśli obrzęk nóg utrzymuje się przez kilka dni lub tygodni.

Badania

Wywiad lekarski

Dla lekarzy szczególnie istotne są poniższe informacje:

• Czy tylko jedna stopa lub noga jest spuchnięta, czy obie?
• Od jak dawna występuje opuchlizna nóg? Jak rozwijała się ta przypadłość?
• Czy pacjent cierpi na inne schorzenia lub choroby?
• Czy pacjent cierpi lub cierpiał wcześniej na zakrzepicę żył kończyn dolnych?
• Czy pacjent choruje lub chorował w przeszłości na choroby serca?
• Czy pacjent przyjmuje jakieś leki? Jeśli tak, to jakie?

Badanie lekarskie

• Lekarz przeprowadza dokładne badanie nóg i okolic pachwin. Mierzy ciśnienie tętnicze, bada serce i płuca. W razie podejrzenia, że istnieje związek z innymi narządami, obszary te również zostaną zbadane.

Dalsze badania

• Może być konieczne przeprowadzenie dalszych badań:
• pobranie krwi
• badanie moczu
• EKG
• badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej
• badanie ultrasonograficzne żył kończyn dolnych (ultrasonografia dopplerowska)
• zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej

Postępowanie

Leczenie zależy od podstawowej przyczyny obrzęku nóg. W zależności od rodzaju obrzęku przydatne mogą być następujące środki:

• Ograniczenie soli (np. w przypadku niewydolności nerek)
• Leki przeciwkrzepliwe (np. w przypadku zakrzepicy żył głębokich)
• Leki odwadniające (terapia diuretyczna, np. przy niewydolności serca)
• Terapia uciskowa (np. w przypadku przewlekłej niewydolności żylnej)
• Kompleksowa fizykalna terapia przeciwobrzękowa (np. w przypadku obrzęku limfatycznego)

Dodatkowe informacje

• Obrzęki nóg – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Joanna Rogozik, lekarz, w trakcie specjalizacji z kardiologii