Jakie późne następstwa może wywołać zapalenie migdałków?

Ropne zapalenia migdałków (paciorkowcowe zakażenia gardła) i szkarlatynę wywołują beta-hemolizujące paciorkowce grupy A. Bakterie te mogą również powodować takie choroby jak gorączka reumatyczna, reaktywne zapalenie stawów, zespół PANDAS oraz ostre zapalenie nerek (popaciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek). „Popaciorkowcowy” oznacza w tym przypadku „po zakażeniu wywołanym przez paciorkowce”. Zapalenie nerek może wystąpić także po paciorkowcowych zakażeniach skóry.

Późne następstwa zakażeń paciorkowcowych są obecnie w zachodniej Europie bardzo rzadkie, ponieważ rzadziej występują szczepy bakterii, które mogą wywoływać takie powikłania. Choroby te są jednak nadal powszechne w krajach rozwijających się. Ostra gorączka reumatyczna, zespół PANDAS i popaciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek dotykają przede wszystkim dzieci.

Przyczyny

Beta-hemolizujące paciorkowce grupy A początkowo powodują ostre zakażenie (np. zapalenie migdałków). W odpowiedzi na pierwotne zakażenie układ odpornościowy organizmu wytwarza przeciwciała przeciwko różnym składnikom paciorkowców grupy A. Później układ odpornościowy myli elementy tkanek własnych organizmu z tymi bakteriami. Przeciwciała atakują zdrową tkankę, zatem mówimy o chorobie autoimmunologicznej.

Najbardziej zagrożone są w tym przypadku określone rodzaje tkanek w sercu, stawach i nerkach. Gdy przeciwciała atakują te właśnie, własne tkanki organizmu dochodzi do reakcji zapalnych, następujących zwykle kilka tygodni po zakażeniu paciorkowcami.

Profilaktyka

Następstwa zakażeń paciorkowcowych są dziś w zachodniej Europie bardzo rzadkie. Pewną rolę odgrywa niewątpliwie wysoki standard życia i dobre warunki higieniczne. Ponadto przypuszczalnie istnieje związek ze stosowaniem antybiotyków. W wielu przypadkach ropnego zapalenia migdałków i szkarlatyny lekarz przepisuje penicylinę, co w przeszłości doprowadziło do spadku zachorowań na gorączkę reumatyczną. Jednakże mniej pewne jest, czy antybiotyki obniżają również ryzyko zapalenia nerek lub zespołu PANDAS.

Ponieważ szczepy bakterii, które mogłyby prowadzić do powikłań, są w zachodnich krajach uprzemysłowionych bardzo rzadkie, rutynowe stosowanie antybiotyków w paciorkowcowym zapaleniu gardła nie jest zalecane. Antybiotyki są jednak przepisywane wtedy, gdy występują czynniki ryzyka i gdy przebieg choroby jest ciężki.

Ostra gorączka reumatyczna

Gorączka reumatyczna dotyczy przede wszystkim dzieci w wieku powyżej 5 lat, przy czym szczyt zachorowalności przypada na 10. roku życia. Obecnie choroba występuje niemal wyłącznie w krajach rozwijających się. W Europie zdarza się rzadko.

Gorączka reumatyczna to ostra choroba gorączkowa, która pojawia się po około 3 tygodniach po paciorkowcowym zakażeniu gardła lub szkarlatynie. Prócz gorączki i zmęczenia często występują stany zapalne stawów, zaczynające się zwykle w kończynach dolnych i rozprzestrzeniające się na kończyny górne w miarę postępu choroby. Często zdarza się, że stan zapalny utrzymuje się w jednym stawie przez kilka dni, po czym przechodzi do innego stawu. Zwykle choroba dotyka stawy kolanowe, skokowe, łokciowe lub nadgarstki. Stawy są opuchnięte, ciepłe, wrażliwe na ucisk i bolesne podczas ruchu. Zapalenie utrzymuje się do 4 tygodni i zwykle całkowicie ustępuje.

Ponadto w 50–70% przypadków występują objawy zapalenia serca, obejmującego osierdzie (przy zapaleniu osierdzia), mięsień sercowy (przy zapaleniu mięśnia sercowego) lub wsierdzia (przy zapaleniu wsierdzia). Możliwe objawy takiego zapalenia to duszności, ból w klatce piersiowej, kołatanie i przyspieszone bicie serca oraz obniżona odporność. W dłuższej perspektywie może się rozwinąć wada zastawki i niewydolność serca.

Na ciele może się pojawić wysypka w kształcie pierścienia, niekiedy pod skórą występują guzki.

Niektóre dzieci wykonują nagłe, niekontrolowane ruchy (pląsawica mała). Inne możliwe objawy to osłabienie mięśni i zaburzenia psychiczne. Pląsawica mała zwykle ustępuje samoistnie i trwa przeważnie 2–3 miesiące. Dotyczy 10–30 % pacjentów i może być wyłącznie jedynym objawem.

Objawy gorączki reumatycznej mogą mieć różne nasilenie i występować w różnych kombinacjach. Faza ostra choroby trwa bez leczenia od kilku tygodni do kilku miesięcy. Uszkodzenie zastawek serca może jednak przejść w stan przewlekły i skutkować pogorszeniem ogólnego stanu zdrowia.

Gorączkę reumatyczną leczy się antybiotykami, najczęściej penicyliną stosowaną przez 10 dni w celu wyeliminowania paciorkowców. Stan zapalny stawów leczy się lekami przeciwzapalnymi (NLPZ). W przypadku zapalenia serca dodatkowo podaje się kortyzon. Objawy pląsawicy małej można w razie potrzeby leczyć lekami przeciwpadaczkowymi.

Popaciorkowcowe reaktywne zapalenie stawów

Jest to również forma zapalenia stawów, która różni się jednak od postaci w ostrej gorączce reumatycznej. Stan zapalny w obrębie stawów jest zwykle bardziej nasilony niż w gorączce reumatycznej. Pomiędzy ostrym zakażeniem paciorkowcowym a wystąpieniem popaciorkowcowego reaktywnego zapalenia stawów upływa zwykle od 1 tygodnia do 2 tygodni.

PANDAS

U niektórych dzieci rozpoznaje się zespół PANDAS (autoimmunologiczny pediatryczny zespół zaburzeń neuropsychiatrycznych). Termin odnosi się do choroby autoimmunologicznej, której źródłem jest zakażenie paciorkowcowe przebyte w dzieciństwie. Jest to stan zapalny w określonych obszarach mózgu, tzn. jądrach podstawy. U dotkniętych nią dzieci po przebytym zakażeniu paciorkowcowym nagle pojawiają się fiksacje lub tiki. Oprócz tego może wystąpić lęk, bezsenność oraz objawy ADHD. Jest to rzadkie zaburzenie występujące między 3. rokiem życia a okresem dojrzewania.

Zakażenia paciorkowcowe leczy się antybiotykami. W przypadku fiksacji stosuje się psychoterapię i leki (np. leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI).

Popaciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek

Jest to jedna z najczęstszych przyczyn ostrego zapalenia nerek (kłębuszkowego zapalenia nerek) u dzieci. Występuje zwykle u dzieci w wieku 2–12 lat. Rozwija się około 10 dni po paciorkowcowym zakażeniu gardła lub 3 tygodnie po paciorkowcowym zakażeniu skóry. W wielu przypadkach powikłanie to powoduje jedynie łagodne dolegliwości.

W przypadku ostrego zapalenia nerek dochodzi do ograniczenia produkcji moczu i wystąpienia krwiomoczu oraz białkomoczu. Może wystąpić zatrzymanie wody w tkankach (obrzęki) oraz nadciśnienie tętnicze. Inne typowe objawy to ból głowy, utrata apetytu, nudności, wymioty oraz zmęczenie. Czasami pojawia się ból z boku tułowia lub z tyłu pleców.

Zakażenie paciorkowcowe leczy się antybiotykami. Dostępne są również leki łagodzące objawy zapalenia nerek.

W większości przypadków rokowania są dobre. U ponad 95% pacjentów choroba ustępuje samoistnie, a czynność nerek normuje się po około 4 tygodniach bez żadnych następstw w postaci uszkodzenia narządu.

Dodatkowe informacje

• Zapalenie migdałków
• Szkarlatyna
• Gorączka reumatyczna
• Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek
• Choroba autoimmunologiczna
• Reaktywne zapalenie stawów
• Zakażenie paciorkowcowe
• Choroby autoimmunologiczne
• Pląsawica Sydenhama
• Zapalenie osierdzia
• Zapalenie mięśnia sercowego
• Infekcyjne zapalenie wsierdzia
• Antybiotykoterapia
• Choroby popaciorkowcowe — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden