Co to jest rak jamy ustnej?

Definicja

Rak jamy ustnej to złośliwa zmiana nowotworowa, która tworzy się w jamie ustnej. Obszar ten obejmuje wewnętrzną stronę policzków i warg, dziąsła, przód języka, dno jamy ustnej lub przód podniebienia. W 95% przypadków rak jamy ustnej rozwija się z powierzchownej warstwy komórek błony śluzowej jamy ustnej (nabłonka płaskiego) i w tym przypadku nazywany jest rakiem płaskonabłonkowym.

Objawy

U większości pacjentów rak jamy ustnej występuje na języku, dnie jamy ustnej lub na wewnętrznej stronie dolnej wargi. Pierwszym objawem mogą być białe lub czerwone plamki, których nie można zetrzeć (rogowacenie białe lub rogowacenie różowe), początkowo niebolesne ranki lub obrzęki utrzymujące się przez ponad 2 tygodnie.

Wraz z postępem choroby ból w jamie ustnej zwiększa się, mogą tworzyć się owrzodzenia ran błony śluzowej. Ponadto występują takie objawy, jak nieświeży oddech, krwawienie ze zmienionych miejsc, problemy z dopasowaniem protez, drętwienie języka, warg lub innych części jamy ustnej oraz poluzowanie i wypadanie zębów. W zaawansowanych stadiach choroby występują również zaburzenia połykania i mowy. Ponadto pacjenci zgłaszają objawy ogólne, takie jak zmęczenie, spadek wydolności, utratę apetytu i utratę masy ciała.

Guz nowotworowy często wcześnie wrasta w mięśnie, ścięgna, kości i inne otaczające tkanki, niszcząc je. Wcześnie pojawiają się też przerzuty w sąsiadujących węzłach chłonnych. Powstawanie przerzutów w odległych narządach jest rzadkie. Jeżeli do tego dochodzi, najczęściej dotyczy to płuc.

Przyczyny

Alkohol i używanie tytoniu (w tym tytoniu do żucia) to główne czynniki ryzyka nowotworów jamy ustnej. Częste nadużywanie tytoniu lub alkoholu zwiększa ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej nawet 6-krotnie. Jeśli oba czynniki ryzyka występują regularnie i jednocześnie, ryzyko choroby wzrasta 30-krotnie. Nadmierne spożycie mięsa lub smażonych potraw również zwiększa ryzyko zachorowania.

W ostatnim czasie powiązano zakażenie jamy ustnej wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV 16) ze wzrostem ryzyka zachorowania na tego typu nowotwór.

Częstość występowania

Nowotwory jamy ustnej stanowią około 5% wszystkich nowotworów złośliwych; liczba nowych przypadków rocznie wynosi około 12 na 100 000 osób. Choroba znacznie częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet (około 75 %). Rak jamy ustnej jest siódmym najczęściej występującym nowotworem złośliwym u mężczyzn.

Istnieją również różnice między płciami w wieku wystąpienia choroby. Podczas gdy mężczyźni chorują głównie między 55. a 65. rokiem życia, kobiety chorują od 50. do 75. roku życia, jednak zakażenie HPV sprzyja rozwojowi nowotworów jamy ustnej również u osób młodszych.

Badania

Lekarz rodzinny zbada i oceni zmiany w jamie ustnej. Aby ustalić, czy zmiany w jamie ustnej są złośliwe, pacjenci są kierowani do otolaryngologa. Przeprowadzane są również specjalistyczne badania w celu określenia stopnia zaawansowania nowotworu i ustaleniu jego jego rodzaju na podstawie pobrania wycinka ze zmiany chorobowej (biopsja) i oceny pod mikroskopem.

Leczenie

We wczesnym leczeniu nowotworów jamy ustnej zwykle stosuje się leczenie chirurgiczne lub radioterapię. W przypadku zaawansowanych nowotworów łączy się radioterapię z chemioterapią, albo leczenie chirurgiczne z radioterapią i chemioterapią. W wybranych przypadkach możliwe jest również leczenie celowane lekami (immunoterapia)

Zespół specjalistów z zakresu chirurgii szczękowo-twarzowej, otolaryngologii, radioterapii, onkologii klinicznej, patomorfologii i radiologii opracowuje plan leczenia uwzględniający różne czynniki. Bierze się pod uwagę na przykład rozmiar i lokalizację guza oraz ograniczenia leczenia i powikłania, które mogą wystąpić po danym leczeniu.

Rehabilitacja

Oprócz terapii konieczne może być zastosowanie działań rehabilitacyjnych. Obejmują one takie działania medyczne, jak przejście na sztuczne karmienie przez sondę żołądkową lub wlewy, ale także postępowanie stomatologiczne, logopedyczne, foniatryczne i fizjoterapeutyczne w celu poprawy zdolności przyjmowania pokarmów lub poprawy mowy. Jeśli pojawią się problemy psychospołeczne, wsparcie mogą zapewnić pracownicy socjalni i psychologowie.

Opieka paliatywna

Jeśli choroba rozwinęła się już w takim stopniu, że wyleczenie nie jest możliwe, dostępne jest postępowanie paliatywne. Obejmuje ono chemioterapię, u niektórych pacjentów immunoterapię (metoda wykorzystująca własny układ odpornościowy organizmu do walki z nowotworem) lub radioterapię, a także działania łagodzące ostre dolegliwości. Wszystkie one pomagają utrzymać jakość życia tak długo, jak to możliwe.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Należy przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących leczenia i regularnie poddawać się badaniom kontrolnym, nawet jeśli nie występują żadne objawy. Przeprowadza się je co 3 miesiące w pierwszym i drugim roku po zakończeniu głównego leczenia oraz co 6 miesięcy od 3. do 5. roku.

W przypadku zauważenia zmian w jamie ustnej, które utrzymują się dłużej niż 2 tygodnie, należy zasięgnąć porady lekarza.

Zapobieganie

• Zaprzestanie palenia.
• Należy ograniczyć spożycie alkoholu albo nie pić go wcale.
• Należy do diety włączyć owoce cytrusowe, warzywa (zwłaszcza świeże pomidory), oliwę z oliwek i oleje rybne.
• Właściwa higiena jamy ustnej wraz z obserwacją błony śluzowej jamy ustnej może pomóc w wykrywaniu i leczeniu zmian przednowotworowych i małych guzów na wczesnym etapie.

Rokowanie

U wielu pacjentów wcześnie zdiagnozowana choroba może być skutecznie leczona. Jeśli rak jamy ustnej zostanie wykryty dopiero wtedy, gdy choroba rozprzestrzeniła się już na otaczające tkanki, wskaźnik 5-letniego przeżycia wynosi ok. 43%.

Rak jamy ustnej jest uznawany za nieuleczalny, jeśli operacja lub radioterapia nie są już możliwe ze względu na postęp choroby lub ogólny stan pacjenta, wystąpił nawrót i ponowne leczenie nie jest możliwe lub wystąpiły przerzuty do dalej położonych narządów (przerzuty odległe).

U około 1/5 pacjentów z rakiem jamy ustnej rozwija się nowy nowotwór w leczonym obszarze.

Powikłania

Leczenie nowotworów jamy ustnej może wiązać się z powikłaniami. W przypadku radioterapii obejmują one zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, obumieranie tkanki kostnej i wyraźną suchość w ustach, jeśli gruczoły ślinowe znajdują się w polu promieniowania. Te ostatnie mogą powodować uporczywe dolegliwości, takie jak zaburzenia mowy, połykania i smaku lub uszkodzenie zębów. Jeśli podczas operacji konieczne było usunięcie dużej ilości tkanki, mogą utrzymywać się zaburzenia żucia, połykania, oddychania i mówienia.

Dodatkowe informacje

• Opieka paliatywna.
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Rak jamy ustnej – informacje dla lekarzy.
• Rak jamy ustnej i gardła - informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Carina Steyer, dziennikarz medyczny (recenzent/redaktor)