Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Ostre, ustępujące samoistnie zapalenie górnych dróg oddechowych, z zajęciem nosa, gardła, zatok i krtani łącznie lub pojedynczo.¹
  • Obraz kliniczny jest zróżnicowany w zależności od czynnika wyzwalającego zakażenie i indywidualnego przebiegu.
  • Objawy obejmują ból gardła, katar, ból głowy, kaszel, złe samopoczucie, bóle kończyn i niewielki wzrost temperatury.
  • Chorobę może wywołać około 200 różnych podtypów wirusa.

Epidemiologia 

• Dzieci chorują 6–8 razy w roku, dorośli 2–4 razy w roku.¹
  • Na zachorowanie są bardziej narażeni dorośli, którzy mają bliski kontakt z dziećmi.
• W krajach zachodnich objawy przeziębienia są przyczyną około 11% wszystkich konsultacji w praktyce lekarza rodzinnego.¹
  • Częstsze występowanie w sezonie jesienno– zimowym.

Etiologia i patogeneza

• Przeziębienia wywołują różne wirusy układu oddechowego, w około połowie przypadków są to rinowirusy:¹
  • rinowirusy (do 50%)
  • koronawirusy (10–15%)
  • wirus grypy (5–15%)
  • wirus paragrypy (5%)
  • RSV (5%)
  • metapneumowirus
  • echowirusy²
  • wirus Coxsackie A i B.²
• Zakażenie danym wirusem nie prowadzi do wytworzenia długotrwałej odporności.²
  • Łagodniejszy przebieg po ponownym zakażeniu tym samym podtypem wirusa.¹
• Objawy kliniczne rozwijają się u 2/3 zakażonych osób.

Patogeneza

• Leukocyty wielojądrzaste naciekają błonę podśluzową nosa kilka dni po inokulacji wirusa.¹
  • Równolegle pojawiają się objawy.
  • Wydzielina ropna nie jest objawem zakażenia bakteryjnego ani wskazaniem do włączenia antybiotyku.
• Ponadto wydaje się, że uwalnianie cytokin i innych mediatorów z zakażonych komórek nabłonka nosa prowadzi do wystąpienia typowych objawów.²
• Główna droga przenoszenia jest niejasna: kontakt rąk, droga kropelkowa, aerozole lub zanieczyszczenie powierzchni – wszystkie z tych dróg rozprzestrzeniania są istotne.^1-2

Czynniki sprzyjające

• Istotne są następujące czynniki:¹
  • kontakt z chorymi
  • kontakt z dziećmi
  • zimne pory roku
  • dzieci w żłobkach, świetlicach i przedszkolach
  • niemowlęta ze starszym rodzeństwem
  • palenie i bierne palenie.

ICD–10

• J00 Ostre zapalenie nosa i gardła [przeziębienie].
• J06.9 Ostre zakażenie górnych dróg oddechowych, nieokreślone.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Typowy obraz kliniczny.
• Badania laboratoryjne zazwyczaj nie są konieczne.
• Diagnostyka w przypadku podejrzenia COVID–19, patrz COVID–19.

Diagnostyka różnicowa

• COVID–19.
• Grypa.
• Angina paciorkowcowa.
• Zapalenie zatok.
• Zapalenie płuc.
• Alergiczny nieżyt nosa.
• Mononukleoza.

Wywiad lekarski

• Ostry początek w ciągu 1–2 dni.¹
• Objawy obejmują kilka lub wszystkie z poniższych:¹
  • katar/zatkany nos (ropna wydzielina często jest oznaką utleniania, a nie nadkażenia bakteryjnego)
  • spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła
  • ból gardła
  • kaszel (może być również mokry)
  • ból głowy
  • złe samopoczucie
  • gorączka, stan podgorączkowy
  • bóle kończyn
  • u dzieci częściej także obrzęk szyjnych węzłów chłonnych.²

Badanie fizykalne

• Temperatura¹
  • Stan podgorączkowy lub gorączka szczególnie u dzieci, nietypowa u dorosłych.
  • W przypadku temperatury powyżej 38°C, w sezonie epidemicznym, bardziej prawdopodobne jest zakażenie wirusem grypy.
• Zaczerwienienie gardła, szczególnie na przednich łukach podniebiennych, ewentualnie wydzielina na tylnej ścianie gardła.¹
• Obrzęknięta błona śluzowa nosa, czasem pokryta wydzieliną.
• Osłuchowo bez zmian w płucach.¹

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

• Badania laboratoryjne zwykle mają niską wartość diagnostyczną i nie są konieczne.
• Szybki test antygenowy w kierunku SARS–CoV–2 w przypadku uzasadnionego podejrzenia.
• CRP (szybki test) może być wskazany w przypadku podejrzenia zapalenia płuc lub zapalenia zatok.
• Jeśli wynik w skali Centora – McIsaaca wynosi co najmniej 2, wskazane jest wykonanie szybkiego testu na obecność paciorkowców (aby uniknąć niepotrzebnego włączenia antybiotyku):
  • temperatura powyżej 38°C – 1 punkt
  • wysięk na migdałkach i ich obrzęk – 1 punkt
  • powiększone węzły chłonne szyjne przednie – 1 punkt
  • brak kaszlu – 1 punkt
  • wiek 3–14 lat – 1 punkt
  • wiek 15–44 lat – 0 punktów
  • wiek >45 lat – –1 punkt.
• W przypadku podejrzenia zapalenia płuc u dorosłych należy wykonać RTG klatki piersiowej.
• W przypadku klinicznego rozpoznania przeziębienia lub ostrego zapalenia oskrzeli u dorosłych pacjentów nie należy wykonywać badań laboratoryjnych, diagnostyki plwociny ani RTG klatki piersiowej.
  • Jeśli objawy są typowe, wyniki badania przedmiotowego nie budzą zastrzeżeń, a pacjent jest w dobrym stanie ogólnym, nie ma potrzeby wykonywania dodatkowych badań.

Leczenie

Cele leczenia

• Złagodzenie objawów.
• Objawy zwykle ustępują w ciągu 5–7 dni (maksymalnie po 2 tygodniach), u młodszych dzieci często w ciągu 10–14 dni.¹

Ogólne informacje o leczeniu

• Podczas pandemii COVID–19 osoby z objawami przeziębienia powinny izolować się w domu i minimalizować kontakty, nawet bez potwierdzenia zakażenia COVID–19.
• Leczenie służy łagodzeniu objawów.³
• Antybiotyki nie są wskazane w leczeniu przeziębienia.^2,4
  • Nie mają one wpływu na czas trwania ani nasilenie objawów, mogą powodować działania niepożądane w przewodzie pokarmowym, wiążą się z niepotrzebnymi kosztami i zwiększają ryzyko oporności bakterii.
  • U pacjentów z ciężkimi schorzeniami układu krążenia lub układu oddechowego, z wrodzonymi lub nabytymi niedoborami odporności oraz u osób obciążonych należy w indywidualnych przypadkach rozważyć antybiotykoterapię, ponieważ zapalenie płuc jest często trudne do różnicowania w tych grupach chorych.

Zalecenia dla pacjentów

• Przestrzeganie zasad higieny¹
  • Zakrywanie ust i nosa podczas kaszlu i kichania (zgiętym łokciem lub jednorazową papierową chusteczką).
  • Regularne mycie rąk.
  • Wyrzucanie zabezpieczonych jednorazowych chusteczek po wytarciu nosa.
• Przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów, np. herbaty.
  • Nie ma naukowych dowodów na to, że zwiększone przyjmowanie płynów pomaga w zwalczaniu choroby.^5-6
• Odpoczynek w zależności od potrzeb.
• Utrzymywanie ciepła i unikanie stresu fizycznego i psychicznego, ewentualnie krótkie zwolnienie lekarskie.
• Inhalacje parą wodną nie mają potwierdzonego działania.⁷
• Nie ma naukowych dowodów na skuteczność większości leków sprzedawanych bez recepty.¹

Farmakoterapia

• Środki przeciwbólowe
  • NLPZ zmniejszają ból i dyskomfort związany z przeziębieniem, ale nie mają wpływu na przebieg ani objawy ze strony układu oddechowego.⁸
  • Paracetamol obniża gorączkę i łagodzi dolegliwości bólowe, ale nie ma wpływu na przebieg choroby.⁹
  • Należy unikać stosowania aspiryny u dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Reye'a.¹
• Obkurczające naczynia leki miejscowe w postaci aerozoli do nosa / roztwory soli fizjologicznej w postaci aerozoli do nosa lub kropli do nosa
  • Wyniki metaanalizy dotyczącej kropli do nosa o działaniu obkurczającym naczynia były na tyle niespójne, że nie można wyciągnąć z nich żadnych jednoznacznych wniosków. Jednak wielokrotne codzienne stosowanie prowadzi do nieznacznej poprawy klinicznej.¹⁰
    • Stosowanie przez maksymalnie 3–7 dni.¹
  • W niektórych krajach nie zaleca się stosowania u dzieci kropli do nosa o działaniu obkurczającym naczynia.¹
  • Istnieją niskiej jakości dane wskazujące, że roztwory soli fizjologicznej w postaci aerozolu do nosa lub kropli do nosa są bezpieczne i skuteczne u dzieci.
  • Preparaty skojarzone zawierające leki przeciwhistaminowe, przeciwbólowe i obkurczające naczynia, wydają się zapewniać pewną ulgę u dorosłych i starszych dzieci. Jednak dostępne dane są zbyt skąpe, aby móc wydawać jednoznaczne stwierdzenia na ten temat.¹¹
• Glikokortykosteroidy donosowe
  • Działanie nie jest potwierdzone naukowo w leczeniu ostrego zakażenia.¹²
• Płukanie nosa roztworami soli fizjologicznej
  • Badania są niskiej jakości i nie pozwalają na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków dotyczących działania, ale wskazują na korzyści ze stosowania.¹³
  • Nie wiadomo, czy stosowanie roztworu soli fizjologicznej w postaci płukanek i aerozoli ma taki sam efekt.
• Wdychanie ciepłej pary wodnej
  • Nie ma wpływu na objawy ani przebieg.⁷
• Maść z kamforą, mentolem i eukaliptusem¹⁴
  • Jednorazowe zastosowanie takiej maści na klatkę piersiową prowadziło do znacznego złagodzenia kaszlu, udrożnienia nosa i poprawy jakości snu następnej nocy w badaniu u dzieci (w wieku >2 lat).
• Słabe opioidy o działaniu przeciwkaszlowym
  • Nie należy stosować u dzieci poniżej 18. roku życia.¹
  • Według Niemieckiego Towarzystwa Medycyny Ogólnej DEGAM należy stosować tylko w wyjątkowych przypadkach.
• Substancje wykrztuśne
  • Niewiele dowodów przemawia za korzyścią ze stosowania środków wykrztuśnych lub przeciwkaszlowych.¹
  • Nie należy ich stosować.

Medycyna komplementarna/suplementy

•  Jeżówka (Echinacea)
  • W przeglądzie Cochrane stwierdzono, że skuteczność preparatów z jeżówki w leczeniu przeziębień nie jest w wystarczającym stopniu potwierdzona.
  • Ponadto zgłaszane są: tendencyjność publikacji, niska jakość przeprowadzonych badań oraz ich niespójne wyniki.¹⁵
• Pelargonium sidoides (pelargonia afrykańska)
  • Wyniki wątpliwe, z dowodami niskiej jakości; może pomóc złagodzić objawy przeziębienia.¹⁶
• Witamina C 
  • Według metaanalizy przyjmowanie co najmniej 200 mg witaminy C nie zapobiega przeziębieniom w populacji ogólnej.
  • Witamina C może mieć działanie zapobiegawcze u sportowców wyczynowych, którzy są narażeni na ekstremalne obciążenia fizyczne.
  • Dane z niektórych badań wskazują, że objawy mogą być złagodzone, a czas trwania przeziębienia skrócony, ale takie działanie nie zostało potwierdzone we wszystkich badaniach.¹⁷
• Cynk
  • W randomizowanym badaniu nie wykazało żadnych efektów stosowania pastylek do ssania zawierających cynk.¹⁸
  • Wcześniejsza metaanaliza sugerowała pozytywny wpływ preparatów zawierających cynk, jednak ten przegląd Cochrane został wycofany.¹⁹
• Miód
  • Miód może do pewnego stopnia łagodzić objawy kaszlu u dzieci i dorosłych.^1,20
  • Według niewielkiego, stosunkowo dobrze przeprowadzonego pod względem metodologicznym badania mieszanka kawy rozpuszczalnej i miodu pomaga dorosłym w walce z kaszlem poinfekcyjnym, który utrzymuje się dłużej niż 3 tygodnie.²¹
    • 3 x dziennie rozpuścić 1 łyżkę stołową w 200 ml ciepłej wody (<60°C) i wypić.
  • Uwaga: miód zawiera stosunkowo dużą ilość fruktozy. Nawet 25% populacji europejskiej ma zespół złego wchłaniania fruktozy i nie toleruje miodu! 

Zapobieganie

• Unikanie zarażania innych poprzez regularne mycie rąk, zakrywanie ust i nosa podczas kaszlu lub kichania oraz szybkie wyrzucanie zużytych chusteczek.¹
  • W trakcie infekcji unikanie chodzenia do pracy lub szkoły.
• Rzucenie palenia.
• Probiotyki
  • W przeglądzie Cochrane stwierdzono, że probiotyki wykazują pewne działanie zapobiegawcze przeciwko zakażeniom górnych dróg oddechowych u dzieci i młodych dorosłych.²²
    • Jakość dowodów jest umiarkowana lub niska.
• Witamina C
  • Suplementacja witaminy C nie ma wpływu na zmniejszenie częstości występowania przeziębień.¹⁷
• Witamina D
  • Jej przyjmowanie, nawet w dużych dawkach, nie pomaga zapobiegać przeziębieniom u dzieci ani dorosłych.¹
• Preparaty ziołowe jeżówki (Echinacea)
  • Metaanaliza Cochrane wskazuje, że w niewielkim stopniu zapobiega przeziębieniom.¹⁵

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Ustępuje samoistnie.
• Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż 2 tygodnie, należy zweryfikować rozpoznanie.¹
• W przypadku kaszlu poinfekcyjnego, utrzymującego się dłużej niż 8 tygodni należy wdrożyć dalszą diagnostykę i wykonać badanie RTG klatki piersiowej.¹

Powikłania

• Zapalenie płuc.
• Zapalenie zatok.
• Zapalenie ucha środkowego. 
• Zaostrzenie astmy.
• Zaostrzenie POChP.¹

Rokowanie

• Powrót do zdrowia następuje zwykle w ciągu 2 tygodni.¹
  • Kaszel może utrzymywać się dłużej.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Ostre zakażenie górnych dróg oddechowych (przeziębienie).