Czym jest szkarlatyna?

Płonica (szkarlatyna) jest jedną z typowych chorób wieku dziecięcego. Bakterie paciorkowca wywołują ostre zapalenie gardła z gorączką. W jej przebiegu na ciele rozwija się czerwona wysypka. Później skóra na dłoniach i stopach łuszczy się. Istnieją jednak łagodne postacie choroby, w których nie występują wszystkie objawy. Choroba może przebiegać bez gorączki, bez zapalenia migdałków, a nawet bez wysypki skórnej.

Epidemie zakażeń paciorkowcowych mogą wystąpić szczególnie w okresie zimowym. Najczęściej chorują dzieci w wieku od 5 do 15 lat.

Streptokoki występują w gardle u około 7,5% wszystkich zdrowych ludzi, nie wywołując objawów chorobowych.

Objawy

Choroba rozpoczyna się bólem gardła oraz gorączką (38–40°C). Może wystąpić pogorszenie ogólnego stanu fizycznego. Po pewnym czasie często pojawiają się ból brzucha oraz nudności i wymioty. Gardło jest bardzo zaczerwienione, mogą występować obrzęknięte węzły chłonne na szyi. W niektórych przypadkach na pierwszym planie może być również ból uszu. Przebieg choroby może być łagodny bez bardzo nasilonych objawów.

Po 1–2 dniach pojawia się często wysypka z wyraźnym zaczerwienieniem twarzy i widoczną bladością wokół ust. Wysypka może rozprzestrzeniać się na szyję, górną część ciała, pachy i pachwiny, i zwykle utrzymuje się przez około tydzień. Następnie pojawia się typowe złuszczanie na dłoniach i podeszwach stóp. Często również zaatakowany jest język, określany jako „malinowy język" ze względu na charakterystyczny wygląd.

Język malinowy przy płonicy 

Przyczyny

Płonica powoduje reakcję immunologiczną w organizmie. Bakterie wydzielają toksynę, na którą organizm reaguje reakcją zapalną i zwiększonym przepływem krwi do skóry. Powoduje to typową wysypkę skórną.

Do zakażenia dochodzi tzw. drogą kropelkową. Podczas mówienia, kaszlu czy kichania patogeny dostają się do powietrza przez drobne kropelki śliny. Po kontakcie z patogenem do rozwoju choroby potrzeba około 1–3 dni. Wraz z początkiem choroby, chory jest zakaźny dla osób z otoczenia. Bez antybiotykoterapii ryzyko zakażenia trwa ok. 3 tygodnie. Każda osoba przyjmująca antybiotyki przestaje być zakaźna po 24 godzinach od przyjęcia pierwszej dawki.

Diagnostyka

Typowy jest przebieg z zapaleniem migdałków, gorączką i czerwoną wysypką. Dzięki temu w większości przypadków można postawić jednoznaczne rozpoznanie bez konieczności przeprowadzania dalszych badań. W przypadkach niepewnych i o łagodnym lub nietypowym przebiegu, paciorkowce można wykryć szybkim testem badając wymaz z gardła.

Terapia

Klasyczna płonica powinna być leczona w celu uniknięcia wtórnych powikłań i zmniejszenia ciężkości choroby. Terapia antybiotykiem (np. penicyliną) przez 5–7 dni zwalcza bakterie. Przy uczuleniu na penicylinę, można zastosować inne antybiotyki. Antybiotykoterapia może być rozważana w przypadku bardzo łagodnych objawów choroby.

W celu złagodzenia objawów można przyjmować leki przeciwbólowe lub pastylki do ssania łagodzące ból gardła.

Po 24 godzinach od rozpoczęcia terapii nie ma już ryzyka zakażenia. Wtedy dziecko może ponownie uczęszczać do placówki publicznej, jeśli stan ogólny na to pozwala i dziecko nie ma gorączki. Bez antybiotykoterapii istnieje ryzyko zakażania przez okres do 3 tygodni.

Rokowanie

Zapalenie gardła zwykle ustępuje po kilku dniach od rozpoczęcia terapii, a po tygodniu całkowicie mija. Wysypka również ustępuje w ciągu tygodnia. Zazwyczaj po 1–2 tygodniach od początku choroby występuje łuszczenie się skóry na dłoniach i stopach.

Ponieważ płonicę wywołują różne szczepy paciorkowców, dzieci mogą zachorować na nią więcej niż raz.

W wyjątkowych przypadkach zapalenie gardła może przerodzić się w ropień migdałkowy. Jest to zauważalne przez brak skuteczności leczenia i pojawianie się silnego bólu gardła oraz problemów z otwieraniem ust. W przypadku pogorszenia się stanu ogólnego należy skonsultować się z lekarzem. Wtedy należy zintensyfikować terapię. W razie potrzeby pacjent jest hospitalizowany i podaje mu się antybiotyki dożylnie. Ropień może wymagać otwarcia chirurgicznego.

Uszkodzenie nerek po zakażeniu paciorkowcowym stało się obecnie bardzo rzadkie.

Dodatkowe informacje

• Paciorkowcowe zakażenie gardła
• Zakażenie paciorkowcowe (paciorkowce grupy A)
• Ropień migdałka
• Możliwe późne skutki zapalenia migdałków
• Antybiotykoterapia
• Płonica — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Natalie Anasiewicz, lekarka, Fryburg Bryzgowijski
• Thomas Fühner, dr hab. n. med., specjalista chorób wewnętrznych i pneumologii, Hanower