Co to jest endometrioza?

Endometrioza, różne lokalizacje

Definicja

W endometriozie tkanka przypominająca błonę śluzową macicy rozrasta się poza macicą (np. np. na jajnikach, jelitach, pęcherzu moczowym, otrzewnej). Te ogniska endometriozy mogą mieć rozmiar kilku milimetrów, ale mogą też być wielkości pomarańczy. Na jajnikach mogą powstawać torbiele. Ich zawartość składa się ze starej, zagęszczonej, ciemnobrązowej krwi. Z tego powodu bywają nazywane „torbielami czekoladowymi“. Ogniska endometriozy podlegają tym samym wpływom hormonalnym co błona śluzowa macicy. W związku z tym krwawią w zależności od cyklu.

Endometrioza jest łagodną, ale przewlekłą chorobą. Niektóre kobiety nie mają żadnych dolegliwości i nie wymagają leczenia, inne cierpią na silne bóle podbrzusza. Ciężka endometrioza może być przyczyną zrostów w jamie miednicy i niemożności zajścia w ciążę.

Objawy

Hormony żeńskie wpływają w równym stopniu na komórki endometriozy, jak i na błonę śluzową macicy. Jednak krew powstała w wyniku endometriozy nie może być odprowadzona wraz z miesiączką i może powodować stan zapalny w jamie brzusznej.

Najczęstszym objawem endometriozy są silne bóle menstruacyjne (bolesne miesiączkowanie). Inne częste objawy to ból przed wystąpieniem miesiączki (ból przedmiesiączkowy) oraz ból podczas owulacji (tzw. ból owulacyjny). Z czasem może rozwinąć się przewlekły ból brzucha. Może to poważnie wpłynąć na jakość życia.

Inne typowe objawy to:

• Często występuje ból podczas stosunku płciowego (dyspareunia). Ból ten może utrzymywać się przez pewien czas po stosunku seksualnym.
• Niespełnione pragnienie posiadania dzieci (niepłodność) może być również związane z endometriozą. U nawet 15% par, które pozostają bezdzietne, endometrioza kobiety jest jedyną wykrywalną przyczyną. Dotychczas nie wyjaśniono jednoznacznie, w jaki sposób endometrioza prowadzi do niepłodności i czy w ogóle istnieje związek przyczynowy.
• Jeśli endometrioza znajduje się na lub w jelicie, może wystąpić ból podczas wypróżniania i krew w stolcu. Nasilenie bólu może zmieniać się wraz z cyklem miesiączkowym.
• Endometrioza pęcherza moczowego może powodować ból podczas oddawania moczu i gdy pęcherz jest pełny, a także prowadzić do częstego opróżniania pęcherza.
• Endometrioza w ścianie macicy (adenomioza) może powodować obfite krwawienia miesiączkowe.
• Możliwy jest również wzdęty brzuch, krwawienia międzymiesiączkowe oraz uczucie ucisku w podbrzuszu.
• Kobiety mogą odczuwać ból przez cały cykl menstruacyjny, który może okresowo się nasilać.

Nadal nie jest jasne, dlaczego niektóre kobiety odczuwają ból, a inne nie. Co piąta pacjentka nie ma żadnych dolegliwości. Częstość występowania endometriozy i stopień nasilenia bólu nie wykazują wyraźnej korelacji. Nawet duże torbiele mogą być bezobjawowe.

Przyczyny

Przyczyna endometriozy jest wciąż niejasna. Istnieją jednak dwie główne teorie:

1. Według jednej z teorii endometrioza występuje, gdy komórki otrzewnej przekształcają się w endometrium w niektórych obszarach miednicy.
2. Druga teoria zakłada, że komórki odrywają się od wyściółki macicy podczas miesiączki i przechodzą przez jajowody do jamy brzusznej. Tkanka przyczepia się do jajników, otrzewnej lub innych narządów. U wielu kobiet podczas miesiączki występuje krwawienie z macicy do jamy brzusznej (tzw. miesiączka wsteczna). U niektórych jednak układ odpornościowy organizmu „pozwala“ na wzrost błony śluzowej w „niewłaściwym miejscu“.

Warunkiem koniecznym do rozwoju endometriozy jest żeński hormon płciowy estrogen. W związku z tym endometrioza nie występuje przed okresem dojrzewania, a objawy ustępują po menopauzie.

Czynniki ryzyka

Wczesna pierwsza i późna ostatnia miesiączka sprzyjają rozwojowi endometriozy. Ponadto kobiety z pewnymi nieprawidłowościami macicy są szczególnie podatne na endometriozę.

W tej chorobie prawdopodobnie pewną rolę odgrywa predyspozycja genetyczna. Jeśli endometrioza występuje po stronie matki lub siostry, ryzyko zwiększa się nawet siedmiokrotnie. Do rozwoju tej choroby prawdopodobnie konieczna jest kombinacja predyspozycji genetycznych i innych czynników.

Częstość występowania

Szacuje się, że w krajach o wysokim standardzie życia problem ten dotyczy 6–11% wszystkich kobiet.

U kobiet, które cierpią z powodu bólu podbrzusza lub niespełnionego pragnienia posiadania dzieci, częstość występowania wynosi 35–50%. Zdaniem ekspertów endometrioza jest rozpoznawana zbyt rzadko. Od wystąpienia objawów do prawidłowego rozpoznania mija średnio 7–11 lat.

Badania dodatkowe

• W pierwszej kolejności przeprowadzany jest szczegółowy wywiad medyczny, ewentualnie za pomocą kwestionariusza.
• Z reguły kieruje się pacjentkę do specjalistycznego gabinetu ginekologicznego. Tam przeprowadzane jest badanie ginekologiczne, które często nie wykazuje żadnych nieprawidłowości. Macica i jajniki mogą być wrażliwe na ucisk.
• W celu wykluczenia innych chorób może zostać pobrana krew i np. oznaczone markery stanu zapalnego (CRP).
• Badanie USG może wykazać, czy mamy do czynienia z endometriozą z większymi ogniskami lub torbielami jajników. Małych ognisk nie widać nawet w badaniu USG.
• W indywidualnych przypadkach wykonuje się również rezonans magnetyczny (MRI).
• Jednak laparoskopia lub w wyjątkowych przypadkach, nacięcie brzucha są obecnie jedynymi metodami pozwalającymi na postawienie wiarygodnej diagnozy. Badanie wykonywane jest w znieczuleniu. Podczas laparoskopii endoskop wprowadzany jest do jamy brzusznej przez pępek, aby uzyskać przegląd otrzewnej i narządów miednicy.
• Aby potwierdzić diagnozę, pobiera się próbki tkanek (biopsje) i bada pod mikroskopem.

Leczenie

Celem terapii jest złagodzenie bólu oraz zapobieganie lub leczenie niezamierzonej bezdzietności. Endometrioza, która nie powoduje żadnych objawów nie wymaga leczenia.

Endometrioza jest leczona przez ginekologów. Dostępne są terapie farmakologiczne i chirurgiczne, przydatna może być również opieka psychoterapeutyczna.

Terapia hormonalna

• Leczenie hormonalne stosuje się w celu zmniejszenia lub zatrzymania krwawienia miesiączkowego, a tym samym aktywności w ogniskach endometriozy.
• Leczenie powinno trwać co najmniej 3–6 miesięcy. Może być jednak również kontynuowane przez kilka lat.
• Po zakończeniu terapii powraca normalne miesiączkowanie, a czasem też ból.
• Tak zwane hormony ciałka żółtego (progestageny, np. dienogest) są pierwszym wyborem, ale można również stosować złożone hormonalne środki antykoncepcyjne. Kobiety z endometriozą przyjmują leki kombinowane w długim cyklu, tak aby wystąpiło jak najmniejsze krwawienie.
• W niektórych przypadkach hormonalna wkładka domaciczna z lewonorgestrelem może złagodzić objawy endometriozy.
• W przypadku braku pożądanego efektu można zastosować analogi GnRH, które wiążą się z receptorami hormonalnymi przysadki mózgowej. Dzięki tej terapii produkcja hormonów płciowych w jajnikach zostaje zatrzymana prawie tak samo skutecznie jak w przypadku chirurgicznego usunięcia jajników. Tymczasowo dochodzi do „sztucznej menopauzy“. Działania niepożądane leczenia obejmują uderzenia gorąca, pocenie się i suchość błon śluzowych. Długotrwałe leczenie może prowadzić do zmniejszenia gęstości kości (osteoporozy). Ze względu na te działania niepożądane, analogi GnRH nie powinny być przyjmowane dłużej niż przez 6 miesięcy.

Operacja

• W niektórych przypadkach zalecana jest operacja np. w przypadku dolegliwości spowodowanych torbielą endometrialną (endometrioma) lub zrostami w jamie brzusznej, a także w przypadku szczególnie silnego bólu lub krwawień w przypadku endometriozy ściany macicy (adenomioza).
• Celem jest całkowite usunięcie wszystkich ognisk endometriozy. Odbywa się to w sposób jak najmniej inwazyjny za pomocą laparoskopii.
• W przypadku ognisk w ścianie jelita lub pęcherza moczowego operacja okazuje się najlepszym rozwiązaniem. Konieczne może być nacięcie brzucha.
• Operacja usunięcia ognisk endometriozy zapewnia (tymczasowe) złagodzenie objawów. Jednak u nawet 75% kobiet objawy nawracają w ciągu 2 lat.
• Aby zapobiec nawrotom, po operacji zalecane jest leczenie hormonalne.

Terapia niezamierzonej bezdzietności

• W przypadku niespełnionego pragnienia posiadania dzieci (niepłodności) można rozważyć leczenie z zakresu medycyny reprodukcyjnej, np. zapłodnienie in vitro.
• Wykazano również, że operacja polegająca na usunięciu ognisk endometriozy zwiększa płodność u kobiet z endometriozą.
• Przed pobraniem komórek jajowych konieczne może być usunięcie dużych torbieli endometrialnych na jajnikach. Należy jednak unikać powtarzających się operacji, gdyż zwiększają one ryzyko niepłodności.

Co możesz zrobić sam?

• Aktywność fizyczna, a także ciepło lub zimno mogą mieć działanie łagodzące ból.
• W przypadku bólu związanego z endometriozą możesz przyjmować środki przeciwbólowe (NLPZ, niesteroidowe leki przeciwzapalne).
• Ewentualnie przezskórna stymulacja nerwów (TNS) lub akupunktura mogą również złagodzić ból.

Rokowanie

Endometrioza może pojawić się już w okresie dojrzewania, ale często rozwija się u kobiet dopiero od 20 roku życia i powoduje poważne objawy od 30 roku życia. Po menopauzie objawy zwykle ustępują. W czasie ciąży i karmienia piersią zmiany mogą się zmniejszyć.

Leczenie farmakologiczne jest zazwyczaj skuteczne. Jednak skuteczność może być zapewniona tylko na czas trwania leczenia. Po operacji można rozważyć profilaktyczną farmakoterapię, aby uzyskać długotrwały sukces.

bezpłodności oraz przewlekłego bólu podbrzusza. Dolegliwości – zwłaszcza nieleczone – poważnie obniżają jakość życia. W rzadkich przypadkach może rozwinąć się guz jajnika.

Dodatkowe informacje

• Przewlekły ból podbrzusza u kobiet
• UNiespełnione pragnienie posiadania dzieci
• Dyspareunia
• Obfite krwawienia miesiączkowe
• Środki antykoncepcyjne
• Endometrioza – Informacje dla lekarzy

Autorka

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent