Hipoglikemia, czyli niskie stężenie glukozy we krwi, występuje, gdy poziom glukozy spada poniżej normy, co prowadzi do zaburzeń funkcjonowania organizmu. Najczęściej jest to powikłanie leczenia cukrzycy, zwłaszcza w przypadku stosowania insuliny u osób chorych na cukrzycę typu 1. Rzadziej może się także zdarzyć u osób z cukrzycą typu 2, zwłaszcza przy stosowaniu leków stymulujących wydzielanie insuliny lub po intensywnym wysiłku fizycznym.

Przyczyny hipoglikemii

Hipoglikemia może wystąpić w wyniku zaburzenia równowagi pomiędzy dietą, lekami a zużyciem energii. Często spotyka się ją u osób chorych na cukrzycę, szczególnie gdy następuje:

• Zbyt wysoka dawka insuliny w stosunku do ilości spożywanych posiłków.
• Stosowanie leków zwiększających wydzielanie insuliny z trzustki, takich jak pochodne sulfonylomocznika czy glinidy.
• Pominięcie posiłków lub ich spożycie w niewłaściwym czasie.
• Zwiększona aktywność fizyczna (np. intensywny wysiłek fizyczny bez odpowiedniego zwiększenia podaży glukozy).
• Spożycie alkoholu, który hamuje produkcję glukozy przez wątrobę.
• Zaburzenie funkcji nerek, które może zaburzać metabolizm insuliny.
• Błąd w leczeniu spowodowany niewłaściwym zrozumieniem zaleceń dotyczących leczenia lub brak wystarczającej wiedzy pacjenta o chorobie.

Inne rzadkie przyczyny hipoglikemii:

• Guzy wydzielające insulinę, takie jak insulinoma.
• Sepsa (zakażenie krwi).
• Niedobór hormonu wzrostu.
• Nadczynność tarczycy.
• Zatrucie alkoholem.

Objawy hipoglikemii

Objawy hipoglikemii mogą się różnić w zależności od stopnia jej nasilenia. Początkowo mogą być dość łagodne, ale jeśli hipoglikemia się pogłębia, mogą wystąpić poważniejsze symptomy.

Wczesne objawy (łagodna hipoglikemia):

• Niepokój.
• Poty.
• Przyspieszone tętno (tachykardia).
• Kołatanie serca.
• Wahania nastroju (np. drażliwość).
• Pragnienie.

Objawy w trakcie postępującej hipoglikemii (umiarkowana i ciężka hipoglikemia):

• Ograniczona świadomość – trudności w koncentracji i myśleniu.
• Utrata świadomości – może prowadzić do śpiączki.
• Napady drgawek.
• Niedowłady – w skrajnych przypadkach może wystąpić paraliż.

Objawy w przypadku długotrwałej hipoglikemii:

• W przypadku hipoglikemii, która utrzymuje się przez dłuższy czas, organizm może „przyzwyczaić się” do niskiego poziomu glukozy, co sprawia, że pacjent nie odczuwa objawów. Może to dotyczyć osób, które przez dłuższy czas mają poziom glukozy powyżej 90 mg/dl (5 mmol/l). Podobny efekt mogą wywołać niektóre leki lub spożycie alkoholu.

Diagnostyka hipoglikemii

Większość osób z cukrzycą potrafi rozpoznać wczesne objawy hipoglikemii i samodzielnie podjąć odpowiednie działania, takie jak spożycie węglowodanów. Aby potwierdzić rozpoznanie, można wykonać szybki pomiar stężenia glukozy przy pomocy glukometru, nakłuwając opuszek palca.

Jeśli przyczyna hipoglikemii nie jest oczywista (np. jeśli wystąpiła w sytuacji bez wyraźnych błędów w leczeniu), pomocne mogą być dodatkowe badania, takie jak:

• TSH – w celu oceny czynności tarczycy.
• Kreatynina – w celu oceny funkcji nerek.
• Leukocyty i OB – w celu oceny obecności infekcji.

Postępowanie w przypadku hipoglikemii

W przypadku wystąpienia hipoglikemii najważniejsze jest szybkie podjęcie działań, aby podnieść poziom glukozy we krwi. Istnieją różne strategie postępowania w zależności od ciężkości objawów.

Samodzielna pomoc (łagodna hipoglikemia):

Jeśli pacjent jest w stanie samodzielnie podjąć działania, należy przyjąć 15–20 g węglowodanów, najlepiej glukozy w posaci płynu lub cukier puder. W zależności od dostępnych preparatów, mogą to być:

• Żele glukozowe (dostępne w różnych smakach).
• Glukoza w tabletkach, choć podawanie w tej formie może być trudne z powodu słabej rozpuszczalności.
• Cukier w formie płynnej, np. soki owocowe lub cola (uwaga: w przypadku zaburzeń świadomości może to stanowić ryzyko zadławienia).

Pomoc lekarska (ciężka hipoglikemia):

Jeśli pacjent nie jest w stanie pomóc sobie samodzielnie, pomoc powinna być udzielona przez wykwalifikowany personel medyczny. Może to obejmować:

• Podanie 15 g glukozy doustnie (jeśli pacjent jest przytomny i w stanie połknąć).
• Wlew dożylny z glukozą (w przypadku braku możliwości podania doustnie).
• 1 mg glukagonu domięśniowo lub podskórnie, jeśli pacjent nie może przyjąć glukozy doustnie.

Po zakończeniu leczenia hipoglikemii należy spożyć posiłek lub przekąskę, aby zapobiec nawrotowi hipoglikemii. Jeśli hipoglikemia była ciężka, pacjent może wymagać uważnej obserwacji, a w niektórych przypadkach skierowania do szpitala.

Zapobieganie hipoglikemii

• Edukacja pacjentów: ważne jest, aby pacjenci z cukrzycą byli odpowiednio edukowani, kontrolowali poziom glukozy we krwi i byli świadomi objawów hipoglikemii.
• Regularne spożywanie posiłków i właściwe dostosowanie leczenia (insulina, leki).
• Noszenie ze sobą łatwo dostępnych źródeł cukru (np. cukierki, glukoza, napoje słodzone).
• Dostosowanie leczenia w razie częstych epizodów hipoglikemii, w tym zmiana dawki insuliny czy leków.
• W przypadku osób mających tendencję do częstych epizodów hipoglikemii, może być zalecane utrzymywanie nieco wyższego poziomu glukozy przez kilka tygodni, co sprawia, że objawy hipoglikemii stają się łagodniejsze.

Ważne: Osoby z tendencją do hipoglikemii powinny szczególnie uważać na prowadzenie pojazdów. Jeśli poziom glukozy we krwi wynosi 70–90 mg/dl (4–5 mmol/l), nie należy prowadzić pojazdów, dopóki poziom glukozy nie zostanie podniesiony.

Rokowanie

W przypadku łagodnej hipoglikemii i szybkiego podania glukozy, rokowanie jest zazwyczaj bardzo dobre. Objawy ustępują szybko, a stan pacjenta poprawia się.

W przypadku ciężkiej hipoglikemii, która nie zostanie szybko opanowana, istnieje ryzyko poważnych konsekwencji, takich jak uszkodzenie mózgu, śpiączka, a w skrajnych przypadkach śmierć. Chociaż rokowanie jest zazwyczaj dobre przy szybkim leczeniu, hipoglikemia spowodowana insulinoterapią może wiązać się z ryzykiem śmierci na poziomie 0,2%.

Dodatkowe informacje

• Cukrzyca typu 1
• Cukrzyca typu 2
• Insulinoterapia
• Hipoglikemia u osób chorujących na cukrzycę – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak (recenzent)
• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
• Hannah Brand, dr n. med., Berlin