Co to jest uraz ciśnieniowy ucha środkowego?

Ucho środkowe to wypełniona powietrzem przestrzeń, której zewnętrzną ścianą jest błona bębenkowa, a wewnętrzną — cienka warstwa kostna oddzielająca tę przestrzeń od ucha wewnętrznego. W wewnętrznej ścianie ślimaka znajdują się dwa wyłożone błoną „okienka” — okrągłe i owalne. Przez przednią ścianę w tej przestrzeni, w dół, do tylnej części nosa biegnie cienki kanał (trąbka Eustachiusza, tuba auditiva). Przez tę rurkę może przepływać powietrze z ucha środkowego do jamy nosowej i z powrotem.

Ciśnienie w uchu środkowym musi być wyrównane z ciśnieniem na zewnątrz ucha, aby błona bębenkowa mogła prawidłowo wibrować i aby dźwięki były wyraźnie słyszalne. W normalnych warunkach powietrze w uchu środkowym jest powoli wchłaniane przez błonę śluzową i musi być stale wymieniane. Zwykle ma to miejsce, gdy przełykamy lub ziewamy, ponieważ trąbka Eustachiusza otwiera się wtedy na krótko i pozwala na wniknięcie lub ujście powietrza z ucha środkowego. W przypadku nieprawidłowości trąbki Eustachiusza, na przykład podczas przeziębienia, występuje różnica ciśnień między uchem środkowym a zewnętrznym. Taka różnica ciśnień zakłóca pracę błony bębenkowej i może prowadzić do dyskomfortu, utraty lub uszkodzenia słuchu. Zaburzenie spowodowane takimi różnicami ciśnień nazywane jest urazem ciśnieniowym.

Przyczyny

Najczęstszą przyczyną są podróże lotnicze. Częstość występowania zaburzenia zależy od wysokości, rodzaju lotu i cech osobowych pasażera. Badanie pasażerów wykazało, że po locie samolotem 20% dorosłych i 40% dzieci miało podciśnienie w uchu środkowym (niższe ciśnienie wewnątrz niż na zewnątrz), a 10% dorosłych i 22% dzieci miało widoczne objawy uszkodzenia błony bębenkowej. Uraz ciśnieniowy jest to uraz ucha, tj. narządu słuchu lub równowagi, powstały w wyniku ucisku. Szkodliwe obciążenia ciśnieniowe występują między innymi podczas nurkowania, podróży lotniczych, gwałtownych zmian wysokości i eksplozji. Najcięższe urazy ciśnieniowe występują zwykle podczas nurkowania.

Co dzieje się w uchu?

Nagła zmiana ciśnienia prowadzi do zmian w błonie bębenkowej i w bardzo wrażliwych strukturach kanałów półkolistych (narządu równowagi) lub w tak zwanym ślimaku — narządzie słuchu w uchu wewnętrznym.

Ucho: Kanały półkoliste i nerwy

Podczas schodzenia samolotu do lądowania ciśnienie powietrza w uchu środkowym pasażerów jest niższe niż ciśnienie powietrza w kabinie. Powoduje to dyskomfort i różnicę ciśnień, którą należy wyrównać. Zwężenie, stan zapalny lub dysfunkcja trąbki Eustachiusza, np. przy przeziębieniu, może uniemożliwić niezbędny dopływ powietrza do ucha środkowego. Gdy różnica ciśnień wzrasta, błona bębenkowa jest wciągana do wewnątrz i poddawana naprężeniom. Może to powodować krwawienie z błony bębenkowej, gromadzenie się płynu w uchu środkowym, a czasami pęknięcie błony bębenkowej.

Podczas wznoszenia się samolotu różnica ciśnień jest odwrotna. Ciśnienie w uchu środkowym jest wyższe niż ciśnienie na zewnątrz. Pomijając fakt, że możemy to zauważyć słysząc „strzelanie” lub „trzeszczenie” w uszach, sytuacja ta rzadko powoduje problemy, ponieważ nadmiar ciśnienia w uchu środkowym jest wyrównywany poprzez trąbkę Eustachiusza.

Podczas nurkowania różnice ciśnień są znacznie wyższe, nawet do kilku atmosfer. Ryzyko urazu ciśnieniowego w przypadku nieostrożnego nurkowania jest zatem znacznie większe, zarówno podczas zanurzania się, jak i wynurzania. Istnieje również większe ryzyko, że błony okienka okrągłego i owalnego mogą pęknąć, powodując wyciek perylimfy (płynu występującego w ślimaku) z ucha środkowego, co może prowadzić do poważnych zawrotów głowy.

Objawy

Typowe objawy urazu ciśnieniowego to uczucie „waty” w uchu, ubytek słuchu i szumy uszne. W rzadkich przypadkach, w których dochodzi do wycieku perylimfy, pojawiają się silne nudności i zawroty głowy. W niektórych przypadkach dolegliwość może być tak silna, że pojawiają się problemy z utrzymaniem równowagi.

Leczenie

Ryzyko urazów ciśnieniowych jest największe, gdy błona śluzowa trąbki Eustachiusza jest spuchnięta, na przykład podczas przeziębienia, reakcji alergicznej ze strony błony śluzowej nosa lub kataru siennego. Dlatego ważne jest, aby w przypadku takich zaburzeń zachować szczególną ostrożność.

W większości przypadków objawy stopniowo ustępują i zanikają w ciągu kilku minut lub godzin bez leczenia. Wyjątkiem są silne objawy, w tym zawroty głowy i nudności, które wystąpiły po nurkowaniu. Stan ten może zagrażać życiu i wymaga leczenia w komorze ciśnieniowej.

Jeśli podróżujesz samolotem, możesz zapobiec takim problemom, stosując krople do nosa przed podróżą i w jej trakcie. Opcjonalnie można stosować tabletki zmniejszające przekrwienie. Pomocne może być również żucie gumy, ponieważ żucie i połykanie pomagają utrzymać drożność trąbki Eustachiusza.

Należy unikać nurkowania w przypadku przeziębienia lub obrzęku błon śluzowych nosa i gardła w wyniku alergii. Poza tym przy nurkowaniu należy zawsze zachować ostrożność wynurzając i zanurzając się, i postępować zgodnie z instrukcjami instruktora.

Dodatkowe informacje

• Uraz ciśnieniowy — informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Dr med. Susanne Meinrenken, dziennikarka medyczna, Brema